لرستان بعنوان سرزمین سنت‌ها در تمام آئین و مراسم عزا و شادی سبک و شیوه خاصی را که نشات گرفته از فرهنگ غنی و کهن این دیار است و از گذشته دور تاکنون سینه به سینه به نسل کنونی منتقل شده است به نمایش می‌گذارد و امروزه نیز در عزای حسینی آئین‌های سوگواری با ارادت به سالار شهیدان، یاران باوفای ایشان و اهل بیت داغدارشان برگزار می‌شود.
در میان آئین‌های کهن سوگواری در لرستان، رسوم ویژه و منحصر به فرد عزاداری ماه محرم به ویژه روز‌های تاسوعا و عاشورا به نمایش در می‌آید و مردم استان آنگونه که در عزای عزیزان خود ساز عزا می‌نوازند و خود را گل مالی می‌کنند در غم عزای حسینی حزن و اندوه خود را به سبکی خاص ابراز می‌کنند.
گِل مالی آیینی است که مردم لر در سوگواری‌های مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداری‌های مذهبی انجام می‌دهند، گل‌مالی در زبان لری با عنوان "خَه‌رَّه گیری" تلفظ می‌شود، "خَرّه" به معنای گِل است و آیین گل‌مالی در روز عاشورا دهم ماه محرم برگزار می‌گردد.
با فرا رسیدن ایام محرم و صفر به ویژه روز عاشورا مردم لرستان غرق در عزا و ماتم می‌شوند و بر اساس رسم دیرینه خود که در عزای عزیزان، خود را سر تا پا گل مالی می‌کنند، بار دیگر خاک عزا بر سر می‌گیرند.
آیین خاص گل مالی در خرم‌آباد و مناطق اطراف آن دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز تراش عباس موسوم است شروع می‌شود و در روز هفتم محرم عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سر و صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند.
از این روز به بعد، عده‌ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم می‌پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و هوا سرد باشد، عزادارانی که در گِل می‌افتند (مراسم گِل افتادن) با رشن کردن آتش از سرما حفظ شوند.
در روز تاسوعا نیز عزاداران، خاک نرم و مخصوصی به نام گِل (گل رس) را مهیا کرده و در میدان‌های بزرگ و کوچک که معمولا با آجر چینی در جلوی خیمه‌ها و تکیه‌های شهر درست می‌شود می‌ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گِل روز عاشورا را مهیا می‌کنند.
روز عاشورا، عزاداران فراخوانده شده با حضور در تکیه‌های محله و گِل مالی کردن خود گرد آتش می‌ایستند تا از سرما محفوظ مانده و شروع به سینه زنی و عزاداری می‌کنند.
عزاداری مردم خرم‌آباد در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا ادامه دارد، حدود نیمه‌های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه‌های گل شده و بعضی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می‌کنند و به اصطلاح به گل می‌افتند.
برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و کتف و شانه خود را گل می‌زنند و در کنار شعله‌های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می‌کنند که فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می‌کند.
این آیین در خرم‌آباد توسط همه اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی و پیر و جوان و زن و مرد انجام می‌شود، در قدیم مرکب هر اسب سوار نیز گل بر سر می‌گذاشت که امروزه به جای اسب افراد خودروی خود را گل مالی می‌کنند.
صبح عاشورا قبل از طلوع آفتاب ناله جانگداز ساز و دهل که نوای چمرونه می‌نوازد، شروع به نواختن می‌کند، عزادارانی که هنگام سحر به گل افتاده بودند در کنار آتش‌های برافروخته میدان محله بر سرزنان و (هی رو هی رو) گویان به عزاداری می‌پردازند.
زنان نیز به یاد مصیبت و بی‌برادر شدن حضرت زینب (س) گِل را بر چادر سیاه و سر خود می‌مالند و دسته‌های عزاداری هر کدام سعی می‌کنند خود و دیگری را کمک کنند، تا سر تا پای خود را گِل یا همان خَ‌رَّه (به زبان لری) بگذارند به این ترتیب، مردم در روز عاشورا لباس سیاه خود را به رنگ گِل در می‌آورند و نماز ظهر عاشورا را با همان لباس‌ها برپا می‌کنند.
بعد از ظهر عاشورا که در گویش محلی به آن طوق اشگس گفته می‌شود، مراسم عزاداری به پایان می‌رسد و عزاداران نماز ظهر عاشورا را به جا می‌آورند که بدین گونه مراسم سوگواری دهه محرم به پایان می‌رسد.
این آیین سوگواری مردم لرستان نیز با شماره ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.