با آغاز ماه محرم خیابان‌ها و کوچه های شهرهای استان لرستان در غم شهادت مظلومانه اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایشان رنگ حزن و ماتم گرفته و عاشقان و محبان سرور و سالار شهیدان با سیاه پوش کردن این شهر و دیار سوگوار عزای حسینی می‌شوند.
مردم لرستان عزای سالار و سرور شهیدان و یاران با وفایش را با شیوه های مرسوم از گذشتگان دور همچون سوگواری عزیزترین اعضای خانواده برگزار می کنند و هرساله با فرارسیدن ماه محرم، سوگواره حسینی را با پایبندی به غنی ترین آداب و رسوم عزا و ماتم برپا می کنند.
لرستان به عنوان سرزمین سنت ها، در تمام آیین و مراسم عزا و شادی سبک و شیوه خاصی را که نشات گرفته از فرهنگ غنی و کهن این دیار است و از گذشته دور تاکنون سینه به سینه به نسل کنونی منتقل شده به نمایش می گذارد و امروزه نیز در عزای حسینی آیین های سوگواری با ارادت به سالار شهیدان و یاران با وفای ایشان و اهل بیت داغدارشان برگزار می شود.
در میان آیین های کهن سوگواری در لرستان، رسوم ویژه و منحصر به فرد عزاداری ماه محرم به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا به نمایش در می آید و مردم استان آن گونه که در عزای عزیزان خود ساز عزا می نوازند و خود را گل مالی می کنند در غم عزای حسینی حزن و اندوه خود را به سبکی خاص ابراز می کنند.
در ایام محرم، مردم لرستان با حضور در تکایا و دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی سوگواری می‌کنند، در این روزها هر شخصی به فراخور وضع مالی خود نذری می دهد، از روشن کردن یک شمع، بستن یک بند دخیل تا برپایی سفره‌های نذری و شرکت در مجالسی که به‌مناسبت همین ایام برگزار می‌شود.
مردم این دیار چند روز قبل از ماه محرم تکیه های عزاداری را در سطح شهر ایجاد می کنند و علاوه بر مساجد در خیابان ها و محلات هم به عزاداری می پردازند، به نحوی که عزاداری حسینی تنها مخصوص عده ای خاص نیست، هفته ای قبل از محرم، افراد در هر لباس و صنفی پای کار آمده و مساجد، تکایا و هیات های مذهبی برای عزاداری سالار شهیدان آماده می شود.
در خرم‌آباد تکایای محلی، محل خاصی برای عزاداری جوانان این شهر است، قدیمی‌ترین تکایا که به استناد کتیبه آن دارای بیش ۱۵۰ سال قدمت است، در محله درب دلاکان واقع شده و با آغاز ماه محرم جوانان با تهیه پارچه‌های سیاه و داربست‌های فلزی به شیوه سنتی تکیه‌های عزاداری را در سطح محلات مختلف دایر می‌کنند و افراد مسن‌تر نیز با آماده کردن وسایل عزاداری همچون زنجیز، چهل چراغ، علم، بلندگو و طبل‌های خود را آماده می‌کنند
شروع مراسم عزاداری مردم خرم‌آباد با ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیز (چمرونه) را می‌نوازد آغاز می‌شود، پس از نواخته شدن این آهنگ، عزادارن حسینی و دسته‌های عزادار که شامل سینه زنان و زنجیرزنان حسینی هستند، در خیابان ها حرکت می کنند و در مقابل تکیه ها به عزاداری می پردازند
سینه زنان خرم‌آبادی به شیوه‌ای خاص که ویژه مردم این شهر است سینه زنی می‌کنند، در این شیوه ابتدا سینه زنان نشسته و سینه می زنند بعد وقتی که نوحه خوان فریاد می‌زند( ای وا شهیدا به دشت کربلا) همگی می ایستند و ضمن جواب دادن به نوحه خوان با ۲ دست به سینه می زنند.
سینه‌زن‌ها و دسته‌های زنجیرزنی دسته دسته گردهم می‌آیند و با کامل شدن هیات با تشکیل ۲ ستون به عزاداری می‌پردازند و با توجه به اینکه مردم استان لرستان اعتقاد خاصی به حضرت ابوالفضل(ع) دارند، در بین نوحه خوانی بسیار ذکر یا ابوالفضل(ع) می گویند
آیین سنتی "چهل منبر" در خرم‌آباد
هرساله در روز نهم محرم مصادف با تاسوعای حسینی، مردم خرم‌آباد آیین سنتی "چهل منبر" را به یاد ۴۰ منزل طی شده حضرت زینب (س) از کربلا تا شام برپا کرده و حاجات خود را از خداوند طلب می‌کنند.
شاید تعداد منبرها در این مراسم، برگرفته از فرهنگ ایرانی باشد، که در آن عدد چهل برای مردم، معتبر و مقدس بوده و در زوایای مختلف فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
چهل منبر، آیینی است که در آن از صبح تاسوعا، زنان و دختران سیاهپوش و نقاب زده، در کوچه پس کوچه‌های قدیمی شهر (محله باغ دختران)، با پای برهنه و بدون آنکه با هم سخن بگویند به یاد اسارت و رنج‌های حضرت زینب (س)، با روشن کردن چهل شمع در چهل مجلس به عزاداری می‌پردازند و یا نذر خود را ادا می‌کنند.
این بانوان در سقاخانه‌ها و یا هر مجلسی که مراسم روضه خوانی در آن برپاست، اندکی توقف می‌کنند و شمعی روشن نموده و نقل و یا قندی نیز در آنجا می‌گذارند، سپس به مجلس و منبر بعدی می‌روند و این عمل را تا چهل منزل انجام می‌دهند و حاجت خود را می‌خواهند، البته این مراسم توسط زنان برگزار می‌شد اما امروزه مردان نیز به انجام آن تمایل دارند.
برای حاجتمندان و برگزارکنندگان فرقی نمی‌کند که این مراسم در چه فصلی از سال برگزار می‌گردد، در تابستان‌های گرم و یا در سرمای زمستان، مهم نشان دادن عشق و علاقه به اهل بیت پیامبر(ص) به خصوص حضرت زینب (س) است، گاهی خستگی زیادی بر این عزاداران غالب می‌شود ولی باز همچنان این منازل را با اشتیاق و یکی پس از دیگری طی می‌کنند تا به منبر چهلم برسند که گاه این مراسم تا غروب تاسوعا طول می‌کشد.
مراسم چهل منبر خرم آباد، به شماره ۳۲۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آیین "گِل‌مالی" در لرستان
گِل مالی آیینی است که مردم لر در سوگواری‌های مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداری‌های مذهبی انجام می‌دهند، گل‌مالی در زبان لری با عنوان "خَه‌رَّه گیری" تلفظ می‌شود، "خَرّه" به معنای گِل است و آیین گل‌مالی در روز عاشورا مصادف با دهم ماه محرم برگزار می‌گردد.
با فرا رسیدن ایام محرم و صفر به ویژه روز عاشورا مردم لرستان غرق در عزا و ماتم می‌شوند و براساس رسم دیرینه خود که در عزای عزیزان، خود را سر تا پا گل مالی می‌کنند، بار دیگر خاک عزا بر سر می‌گیرند.
آیین خاص گل مالی در خرم‌آباد و مناطق اطراف آن دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز تراش عباس موسوم است شروع می‌شود و در روز هفتم محرم عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سر و صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند.
از این روز به بعد، عده‌ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم می‌پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و هوا سرد باشد، عزادارانی که در گِل می‌افتند (مراسم گِل افتادن) با روشن کردن آتش از سرما حفظ شوند.
در روز تاسوعا نیز عزاداران، خاک نرم و مخصوصی به نام گِل (گل رس) را مهیا کرده و در میدان‌های بزرگ و کوچک که معمولا با آجر چینی در جلوی خیمه‌ها و تکیه‌های شهر درست می‌شود می‌ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گِل روز عاشورا را مهیا می‌کنند.
روز عاشورا، عزاداران فراخوانده شده با حضور در تکیه‌های محله و گِل مالی کردن خود گرد آتش می‌ایستند تا از سرما محفوظ مانده و شروع به سینه زنی و عزاداری می‌کنند.
عزاداری مردم خرم‌آباد در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا ادامه دارد، حدود نیمه‌های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه‌های گل شده و بعضی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می کنند و به اصطلاح به گل می‌افتند.
برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و کتف و شانه خود را گل می‌زنند و در کنار شعله‌های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می‌کنند که فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می‌کند.
این آیین در خرم‌آباد توسط همه اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی و پیر و جوان و زن و مرد انجام می‌شود، در قدیم مرکب هر اسب سوار نیز گل بر سر می گذاشت که امروزه به جای اسب افراد خودروی خود را گل مالی می‌کنند.
صبح عاشورا قبل از طلوع آفتاب ساز و دهل که نوای چمرونه می‌نوازد، شروع به نواختن می‌کند، عزادارانی که هنگام سحر به گل افتاده بودند در کنار آتش‌های برافروخته میدان محله بر سرزنان و (هی رو هی رو) گویان به عزاداری می‌پردازند
در صبح روز عاشورا و قبل از طلوع آفتاب، جمعیت عزادار با صدای دلگیر ساز و دهل با نوای سوزناک و غم‌انگیزی "چمرونه" به سمت میدان‌های شهر و محل اجرای مراسم گل‌مالی می‌روند؛ "چمر"یا "چمریونه" که همان موسیقی و آهنگ غم‌انگیز است، در سوگ و ماتم بزرگان به وسیله "سرنا" و "دهل" نواخته می‌شود که با نواختن این ساز همه مردم می‌فهمند بزرگی از میان طایفه فوت کرده است بنابراین با نواختن این موسیقی در صبح عاشورا زمین و زمان از این حادثه مطلع شده و بر سیدالشهدا و یاران باوفایش می‌گریند.
روز عاشورا ماندن در خانه میان مردم این منطقه ناپسند است و همه به خیابان‌ها می‌آیند و پس از گل‌مالی، عزاداری کنان به سمت میدان اصلی شهر می‌روند، دسته‌های زنجیرزن جلوی هر خیمه متوقف می‌شوند و مداح آن تکیه، مداحی کرده و سپس به سمت تکیه بعدی می‌روند.
زنان نیز به یاد مصیبت و بی برادر شدن حضرت زینب (س) گِل را بر چادر سیاه و سر خود می‌مالند و در دسته‌های عزاداری هر کدام سعی دارند خود و دیگری را کمک کنند، تا سر تا پای خود را گِل بگذارند به این ترتیب، مردم در روز عاشورا لباس سیاه خود را به رنگ گِل در می‌آورند و نماز ظهر عاشورا را با همان لباس‌ها برپا می‌کنند.
عزاداران ابتدا به‌صورت نشسته و با یک دست سینه می‌زنند و زمانی که نوحه‌خوان می‌گوید «ای وای شهیدان به دشت کربلا»، همه به پا می‌خیزند، به نوحه خوان جواب داده و در مقابل هم با دو دست سینه می‌زنند، این مراسم تا ظهر ادامه می‌یابد و با سنتی به نام «طوق اشگس» به پایان می‌رسد.
طوق اشگس
طوق نمادی از علم حضرت عباس (ع) است که در عزاداری‌های استان لرستان برافراشته می‌شود و سنت «علم برداری» یا «علم گردانی» نیز به اجرا درمی‌آید که علم را از چوبی به بلندی هشت تا ۱۰ متر می‌سازند که از یک متر به بالای آن از چند حلقه متصل به چوب اصلی تشکیل می‌شود.
دور این حلقه‌ها پارچه‌ای از جنس مخمل می‌بندند و بالا و انتهای آن قندیلی از نقره قرار می‌دهند و با نوارهای رنگی ریشه‌دار و آیینه‌های کوچک تزیین می‌کنند، عده‌ای از عزاداران این علم را تا ظهر عاشورا حمل می‌کنند و هنگام ظهر به نشانه افتادن علم حضرت ابوالفضل (ع)، قسمت‌های مختلف آن از هم جدا می‌شود که در اصطلاح به این کار «طوق اشگس» می‌گویند بنابراین افتادن علم، غم شهادت علمدار کربلا را به یاد می‌آورد و آه و ناله حضار بلند می‌شود.
مردم حاجتمند به این علم پارچه و نخ‌های سبز گره می‌زنند و به آن دخیل می‌بندند و با پایان یافتن این مراسم، دسته‌ها و هیات های عزاداری به حسینیه‌ها و مساجد می‌روند تا خود را برای اقامه نماز ظهر عاشورا آماده می کنند و در برخی از مناطق شهر نیز، نماز در مقابل تکیه‌ها و خیابان‌ها برگزار می‌شود.
این آیین سوگواری مردم لرستان نیز با شماره ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
فعالیت سه هزار و ۵۰۰ هیات مذهبی لرستان در ماه محرم
مدیرکل تبلیغات اسلامی لرستان گفت: در دهه نخست ماه محرم و دهه پایانی ماه صفر بیش از ۱۰۰ مبلغ و مبلغه در مناطق مختلف استان لرستان فعالیت تبلیغی دارند.
حجت الاسلام مهدی قدرتی با اشاره به اینکه در این ایام بیش از سه هزار و ۵۰۰ هیات مذهی ثبت شده در استان لرستان فعالیت دارند، افزود: برنامه های هیات به گونه ای باید اجرا شود که شور و شعور حسینی را در جامعه تزریق کند.
وی عنوان کرد: در راستای تبیین اهداف قیام عاشورا و نهضت حسینی بیش از ۱۰۰ مبلغ و مبلغه نیز در سراسر استان لرستان در این ایام فعالیت های تبلیغی دارند.
حجت الاسلام قدرتی ادامه داد: همایش شیرخوارگان حسینی روز گذشته همزمان با سراسر کشور در مصلای الغدیر خرم آباد و عصر روز جمعه نیز اجتماع بزرگ زنجیرزنان حسینی در خیابان انقلاب برگزار شد.
مدیرکل تبلیغات اسلامی لرستان همایش رهروان حسینی و ریحانه های حسینی را از دیگر برنامه هایی عنوان کرد که در این ایام برگزار خواهد شد.
وی با اشاره به برنامه‌های سازمان تبلیغات اسلامی لرستان برای ایام ماه محرم، اظهار کرد: قبل از محرم برنامه‌های ما شروع شده است، تلاش و سعی برای برگزاری انتخاباتی خوب و با مشارکت بالا توسط هیئت‌های مذهبی صورت‌گرفته است.
وی عنوان کرد: امسال چند برنامه ویژه داریم، یکی از آنها همایش «ریحانه های حسینی» است که برای دختران نوجوان و دیگری «رهروان زینبی» برای جامعه هدف مادران است
منبع : ایرنا