خراسان جنوبی دارای ۱۸ آیین عزاداری ثبت شده در فهرست میراث معنوی (ناملموس) کشور است، از دیرباز در روستای محمودآباد بیرجند رسم و سنتی علم سلام رایج بوده که مخصوص این خطه است.
پیرغلامان روستای محمودآباد این آیین را از گذشته‌های دور به یاد دارند و حتی اجدادشان به شرکت در آیین علم سلام روز هشتم ماه محرم پایبند بوده‌اند.
ریش سفیدان این روستا معتقدند عَلَم نمادی از یک وقف قدیمی در محمودآباد است به این معنا که شخص روحانی که در قدیم مسئول آموزش قرآن روستا بوده، علم حضرت عباس (ع) را به عنوان نشان وقف برپا کرده است.
در اجرای این آیین در روز هشتم ماه محرم، هیئت‌های مذهبی روستا‌های همجوار همچون بهدان، تنگل، اکبرآباد، خنگ، عباس آباد، ملک آباد، سورگ، علی آباد و خراشاد به قصد زیارت و برپایی مراسم نوحه خوانی و زنجیر زنی به طرف روستای محمود آباد به حرکت در می‌آیند.
این هیئت‌ها در نزدیکی مزار مورد استقبال هیئت محمود آباد قرار می‌گیرند، این استقبال با ذکر سلام و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) و قربانی کردن گوسفند همراه است.
تلاقی دو هیئت مذهبی با آداب و مراسم مخصوصی صورت می‌گیرد به گونه‌ای که هنگامی که دو هیئت به فاصله نزدیکتر هم رسیدند، علم‌ها را متوقف کرده و هیئت عزاداری روستای محمودآباد با خواندن اشعاری ورود عزاداران حضرت امام حسین (ع) را خوش آمد می‌گوید و هیئت میهمان هم با خواندن اشعاری خیرمقدم میزبان را گرامی می‌دارد.
اشعار خوانده شده در این مراسم گویای غم و اندوه عزاداران حضرت امام حسین (ع) در فراق آن حضرت است، در این مراسم هیئت مهمان اشعاری را در زمینه مظلومیت حضرت امام حسین (ع) می‌خواند و هیئت میزبان نیز با خواندن اشعاری در عظمت مصیبت وارده به اهل بیت پیامبر (ص) و غم و اندوه حضرت زینب (س) به آنان پاسخ می‌دهد.
پس از این خوش آمد گویی علم‌های هیئت‌های مهمان و میزبان را با آداب و احترام خاصی با یکدیگر تلاقی می‌دهند که به اصطلاح به این مراسم سلام دادن علم ها یا علم سلام می‌گویند و پس از اجرای این مراسم، هیئت‌ها اقدام به نوحه سرایی و عزاداری می‌کنند.
محمودآبادی رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستا‌های محمود آباد و عباس‌آباد درباره تاریخچه این آیین گفت: این رسم از زمان‌های قدیم نسل به نسل منتقل شده و منقول است که شخص خیری این عَلَم را برای حفظ موقوفه‌ای با نیت عزاداری برپا کرده است.
او که این سنت را از ۵۰ سال گذشته به یاد دارد افزود: اجداد ما نیز این آیین را اجرا می‌کردند از این رو می‌توان قدمت آن را بیش از ۵۰۰ سال تخمین زد.
محمودآبادی بانی اول برپایی علم را شخصی به نام کربلایی آقا سید رضا عنوان کرد و گفت: این شخص روحانی بوده و مسئولیت آموزش قرآن اهالی روستا را در زمان‌های قدیم برعهده داشته است.
بیشتر بخوانید
رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستا‌های محمود آباد و عباس‌آباد گفت: با توجه به اینکه اولین ملک برای عزاداری در روستای محمودآباد وقف شده بود، برای اجرای نیت از روستا‌های همجوار دعوت می‌شد که پس از گذشت چند سال کربلایی آقا سید رضا علم حضرت عباس (ع) را برپا کرد و با آن به استقبال هیأت‌های میهمان رفت.
او بیان کرد: این علم سال‌های بعد به نسل آینده منتقل شد و رسم هنوز مطابق گذشته حتی با شکوه‌تر اجرا می‌شود.
محمودآبادی با بیان اینکه نیت موقوفه توزیع نان بین عزاداران بوده است گفت: آن زمان به احترام موقوفه و حرمت عزاداری جمعیت زیادی از روستا‌های برزج، کفکی، خراشاد و بهدان به محمودآباد می‌آمدند و مراسم روضه خوانی نیز اجرا می‌شد.
رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستا‌های محمود آباد و عباس‌آباد تصریح کرد: با افزایش جمعیت عزاداران، موقوفه نیز گسترده‌تر شد و حتی متولیان در روستا‌های دیگر با همین نیت وقف‌هایی انجام دادند، اما رسم «علم سلام» به همان روال سابق ادامه یافت.
او با بیان اینکه اولین مجالس روضه نیز از این روستا آغاز شد گفت: عزاداران سایر روستا‌ها با علم‌های خود به محمودآباد می‌آیند و هنگام ورود، علم‌های ۲ روستا را مقابل یکدیگر قرار داده و با خواندن اشعاری از عظمت و رشادت حضرت عباس (ع) یاد می‌کنند.
محمودآبادی با اشاره به گسترده‌تر شدن این مراسم در سال‌های اخیر افزود: تلاش شده که عزاداری بعد از آیین علم سلام را گسترش دهیم و از فرصت حضور هیأت‌های چند روستا برای تجمیع عزاداری به شکل باشکوه استفاده کنیم.
رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستا‌های محمود آباد و عباس‌آباد اظهار کرد: حتی ۴۰ سال قبل که روستا برق نداشت به وسیله یک موتور برق، تلویزیونی را در محلی از روستا مستقر کرده و با همت یکی از اهالی که آن زمان فیلمبردار ماهری بود، مراسم را پخش کردیم.
او یکی از آثار مهم این مراسم را ایجاد فضای صمیمی بین روستا‌های همجوار عنوان کرد و گفت: گزارش‌هایی نیز در رسانه‌ها از جمله صدا و سیمای خراسان آن زمان وجود دارد.
محمودآبادی با بیان اینکه روستای خراشاد به واسطه ارتباط قومی و قبیله‌ای با محمودآباد در اجرای آیین علم سلام پیش قدم بوده است افزود: از چند سال گذشته که مجتمع فرهنگی و مذهبی روستای محمودآباد با زیربنای هزار و ۷۰۰ متر مربع در ۲ طبقه آماده شد عزاداری بعد از آیین سلام باشکوه برگزار می‌شود.
رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستا‌های محمود آباد و عباس‌آباد با تأکید بر اینکه وقف مد نظر برای عزاداری روز هشتم باید برای آیندگان ماندگار بماند اظهار کرد: تلاش می‌شود که این اثر معنوی با همکاری میراث فرهنگی به ثبت ملی برسد.
بخشی از اشعار آیین علم سلام بعد از سلام و صلوات از سوی هیأت میهمان به این شرح است: ای شه کربلا سلام علیک/ ای به غم مبتلا سلام علیک/ ای سرت بی تن و تنت بی سر شده در کربلا سلام علیک/ و در ادامه هیأت میزبان پاسخ می‌دهد؛ علی ناصران شه تشنه لب علیک سلام/ ز صدق گریه کنان روز و شب علیک سلام/ مگر نه اید خبر از مراتب امروز/ نشسته جن و ملک در تعب علیک سلام.
منبع: ایرنا