محله ده ونک یکی از محله‌های منطقه ۳ شهرداری با بافت سنتی و قدیمی است که از شمال به اتوبان هاشمی رفسنجانی، از جنوب به اتوبان همت، از غرب به اتوبان شهید چمران و از شرق به بزرگراه کردستان محدودمی‌شود. دو روایت در باره نام محله ده‌ونک وجود دارد که در گزارش می‌خوانیم.
ردپای خاندان قاجاری در ده‌ونک
نصرالله حدادی، تهران‌شناس، در باره گذشته محله ده‌ونک چنین می‌گوید: «اراضی این محله، میراث خاندان مستوفی الممالک است. گفته می‌شود به دلیل فراوانی درختان ون «زبان گنجشک» در این منطقه و با چسباندن پسوند حرف «ک» برای نشان دادن کوچک بودن در زبان فارسی، نام ونک روی این محله گذاشته شد که در ابتدا روستایی با باغات و قنات فراوان بود. خاندان مستوفی الممالک که بیش از یک قرن در حکومت‌های مختلف قاجار، نقش وزیرالوزرایی داشتند، پایه آبادانی این منطقه را گذاشتند.»
حدادی می‌افزاید: «میرزاحسن مستوفی‌الممالک با عصمت‌الملوک دختر دوست‌علی‌خان معیرالممالک و عصمت الدوله (دختر ناصرالدین شاه) ازدواج کرد. او در طول زندگی‌اش بار‌ها ازدواج کرد و فرزندان زیادی داشت ولی در زمان مرگش هیچ کدام به سن قانونی نرسیده بودند. در زمان حکومت پهلوی اول بسیاری از اراضی مستوفی‌الممالک از ورثه او گرفته شد. رضا شاه بخشی از اراضی ده ونک را کارخانه ماسک‌سازی ساخت. مستوفی‌الممالک شخصیت محبوبی در نظر مردم داشت، چون بخشی از ثروتش را وقف امور عام المنفعه کرده بود. قسمتی از زمین‌های محله ده‌ونک را به ساخت «مدرسه عالی دختران» اختصاص داد که هم اکنون محل دانشگاه الزهرا است.»
نوبرانه‌های ده‌ونک
روایت دیگر در باره نام ده ونک که از زبان اهالی آن شنیده می‌شود این است که گروهی از روستایی به نام ونک در نزدیکی شیراز به این منطقه مهاجرت کردند و پس از آن این منطقه به نام ونک شناخته شد. حدادی در ادامه توضیح می‌دهد: «ده ونک در زمان ناصرالدین شاه جزء آبادی‌های خالصه سلطنتی بود که سند آن سهم میرزایوسف مستوفی‌الممالک شده بود. این محله که از گذشته دارای باغات و زمین‌های کشاورزی زیادی بودبه دلیل فراوانی آب، بسیار سرسبز و محصولات آن نمونه و نوبر بودکه اهالی تهران هوادار آن بودند به‌خصوص توت، گردو و زالزالک ده‌ونک که به طورخاص طرفدار داشت.»
در حال حاضر محله ده‌ونک بافتی سنتی و در قسمتی روستایی دارد. اهالی محله می‌گویند که بسیاری از زمین‌های آن از قدیم فاقد سند مالکیت بوده و موانع حقوقی و قانونی دارد؛ به همین علت نوسازی کمی در این محله صورت گرفته است. در دهه ۴۰ که ساخت و ساز رونق گرفت و محله‌های جدید و نو از دل شهر بیرون آمدند محله ده ونک از میان باغات و زمین‌های زراعتی سربرآورد. مستوفی‌الممالک که بانی آبادانی ده‌ونک بود در محل کنونی دانشگاه الزهرا در مقبره خانوادگی که در گذشته باغ مستوفی نام داشت، به خاک سپرده شده است.
باغ و عمارت بهشتی
باغ ایرانی ده‌ونک یکی از باغ‌های ایرانی تهران است که در سال‌های اخیر به همت شهرداری، آن را بازسازی و برای دیدن عموم آماده گردید. عمارت داخل باغ متعلق به میرزا حسن مستوفی الممالک بود. معمار و طراح این باغ مهندس علی مختاری در طراحی باغ از کلیه المان‌های سنتی باغ ایرانی استفاده کرد. نکته قابل توجه در معماری این باغ این است که با الهام از عناصر وعده داده شده بهشت، در قرآن بوجود آمده است. همچنین ساخت کوشک هشت ضلعی در مسیر خروجی قنات‌ها، تناسب و تقارن که از نشانه‌های بارز باغ‌های ایرانی است در این محل دیده می‌شود.
منبع: همشهری آنلاین