با آغاز رقابت‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری حالا بازار نظرسنجی‌ها (عموما آنلاین) داغ شده و با توجه به الگوریتم‌های تحت اختیار پلتفرم‌های اجتماعی، این موضوع برای ادمین این صفحات سهولت بیشتری پیدا کرده‌است. این‌که به‌راحتی یک موضوع به رأی گذاشته شود و نتایج هم براساس همان افزونه‌های این شبکه‌ها به نمایش درآید.
این موضوع شاید بتوان در سوالاتی همچون این‌که کدام تیم فوتبال برنده بازی پیش رو میشود کارکرد‌های حداقلی داشته باشد، اما در موضوعاتی همچون انتخابات ریاست‌جمهوری بیش از آن‌که قابل‌استناد باشد به نوعی جهت‌دهی به افکار عمومی را در‌پی‌دارد. فراوانی وجود این نظرسنجی‌ها در شبکه‌های اجتماعی طی ۱۰روز گذشته آن‌قدر بوده که حتی برخی از سوءاستفاده‌گران به تحریف این نظرسنجی‌ها در راستای اهداف خود دست زدند و حالا نگرانی‌هایی هم در رابطه با رواج این نوع آمار‌ها شکل گرفته است. در کنار این نوع آماردهی‌ها، اما نمی‌توان از رصد و پایش کلان‌داده‌ها گذشت؛ به این معنا که خروجی آماری کلان‌داده‌های رخ داده در شبکه‌های اجتماعی چیزی است که در این فضا صورت گرفته و منوط به نظر احتمالی کاربران نیست. ساده شده این موضوع این است که می‌توان با پایش دقیق شبکه‌های اجتماعی و کاربران ایرانی آن متوجه شد کدام نامزد انتخاباتی در کدام پلتفرم اجتماعی تولید محتوای بیشتری را به همراه داشته است. صحت این گزاره انکارناشدنی است. همین حالا می‌توانیم متوجه شویم که پرتکرارترین واژه‌هایی که نامزد‌های انتخابات ریاست‌جمهوری از آن در فضای مجازی استفاده کرده‌اند کدام است، اما این‌که یک کانال تلگرامی با یک نظرسنجی بدون شناخت جامعه آماری خود نموداری رنگین با پیشوند پرطمطراق «آخرین نظرسنجی» منتشر کند به‌نوعی تنزل معنای پژوهش و دانشی به نام آمارگیری است.
نظرسنجی‌های غیرمعتبر
در نظرسنجی‌های تلگرامی آمار‌های متفاوت و متضادی از این‌که کدام نامزد، رئیس‌جمهور آینده خواهد شد، مشاهده میشود. در یک کانال، قالیباف بیشترین رأی را دارد؛ در کانال دیگر پزشکیان و در کانال دیگری جلیلی. نظرسنجی‌های آنلاین، به‌ویژه آنهایی که در شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، تلگرام و اینستاگرام برگزار میشود، به‌عنوان نظرسنجی‌های معتبر و دقیق شناخته نمیشود.
نقص در نمونه‌گیری
اولین و مهم‌ترین مشکل نظرسنجی‌های آنلاین، عدم دقت در نمونه‌گیری است. پژوهش‌های علمی، اصول و قوانینی دارند که مهم‌ترین آنها نمونه‌گیری صحیح است. درنظرسنجی‌های آنلاین هر‌کانال یا رسانه‌ای که نظرسنجی را منتشر میکند، معمولا مخاطبانی همفکر و با رویکرد مشابه دارد. این موضوع باعث میشود که نتایج نظرسنجی‌ها تنوع کافی را نداشته باشد و نتوان به آنها به‌عنوان نماینده نظر کلی جامعه اعتماد کرد. این مشکل در کانال‌هایی با تعداد اعضای کمتر حتی بیشتر نیز مشهود است؛ بنابراین نتایج نظرسنجی‌های آنلاین معمولا نمی‌توانند تصویر دقیقی از دیدگاه‌های مختلف جامعه ارائه دهد.
انگیزه غیرواقعی برای شرکت در نظرسنجی
بسیاری از نظرسنجی‌های آنلاین گزینه‌ای برای مشاهده نتایج ندارند یا مخاطب متوجه وجود این گزینه نمیشود. این امر باعث میشود کاربران از روی کنجکاوی و بدون داشتن نظر مشخص، گزینه‌ای را انتخاب کنند تا نتیجه نظرسنجی را ببینند. این انگیزه‌های غیرواقعی نیز می‌تواند دقت و صحت نتایج را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. همین موضوع در پلتفرم تلگرام یکی از رایج‌ترین مصداق‌ها برای نادرستی نتایج به‌دست آمده از خروجی این نظرسنجی‌هاست.
مشکلات فنی و محدودیت‌های طراحی
یکی دیگر از موارد مهم در نادرستی نتایج این نظرسنجی‌ها این است که امکانی وجود ندارد که کاربر نظرش را تغییر دهد. به این معنا که امکان انتخاب اشتباه گزینه‌ها در نظرسنجی‌های آنلاین وجود دارد و در بسیاری از این نظرسنجی‌ها، امکان تغییر یا حذف نظر پس از ثبت وجود ندارد. این مسأله نیز می‌تواند به نتایج نادرست و غیرقابل اعتماد منجر شود.
تأثیرپذیری از ترول‌ها و ربات‌ها
نظرسنجی‌های آنلاین به‌راحتی می‌توانند مورد حمله ترول‌ها و ربات‌ها قرار بگیرند که با ایجاد حساب‌های جعلی و رأی‌دهی متعدد، نتایج را به نفع یا ضرر یک‌گزینه خاص تغییر دهند. این مسأله به‌ویژه در پلتفرم‌ها و کانال‌هایی که کنترل کافی بر کاربران جدید ندارند، بیشتر به چشم می‌خورد. مصداق‌های بی‌شماری از این رویه را می‌توان در بزنگاه‌های مهم اجتماعی و سیاسی همچون شهریور ۱۴۰۱ به چشم دید. این‌که به یکباره هشتگی در این فضا به ترندی میلیونی و در سطحی جهانی منتشر میشود، اما در هیاهوی داغ این اتفاقات این موضوع به چشم نمی‌آید. نکته مهم دراین میان این است که بدانیم در کنار این بی‌اعتباری نظرسنجی‌های آنلاین می‌توان از نتایج قابل اعتمادتر کلان‌داده‌ها استفاده کرد. هر چند خروجی آماری این کلان‌داده‌ها نیاز به تحلیل دارد و صرف عنوان کردن نتایج این خروجی‌ها هم می‌تواند با تحلیلی نادرست ارزش این داده‌ها را زیر سؤال ببرد. برای دستیابی به نتایج قابل اعتمادتر، استفاده از روش‌های معتبر و دقیق‌تر ضروری است. یکی از این روش‌ها، افکارسنجی شبکه‌های اجتماعی است. در این روش از نظرات واقعی در شبکه‌های اجتماعی و در جامعه هدف بزرگ‌تری استفاده میشود که می‌تواند به جمع‌آوری اطلاعات واقعی و قابل اعتمادتر کمک کند.
اعتماد به دانش آمار
نظرسنجی آماری یکسری بدیهیات معمول دارد که از جمله آن جامعه آماری و نحوه به‌دست آوردن پاسخ از همان جامعه آماری است. مهم این‌که هر‌چقدر جامعه آماری استفاده شده در این نظرسنجی‌ها از تعداد بیشتری برخوردار باشد، تعمیم خروجی آماری آن به کلیت بزرگ‌تری از جامعه درست‌تر است و مهم‌تر این‌که تنوع جغرافیایی یا نحوه نمونه‌گیری آماری هم می‌تواند به صحت نتایج به‌دست آمده، بینجامد. نظرسنجی‌های صورت گرفته در رسانه‌ملی نه صرفا در مورد انتخابات ریاست‌جمهوری که در رابطه با موارد دیگر هم از حداقل‌های دانش این حوزه بهره گرفته و همین موضوع است که می‌تواند به‌عنوان یک نمونه قابلیت تعمیم به جامعه بزرگ‌تری داشته باشد.
منبع: روزنامه جام جم