امروز ۱۵ ذی الحجة سالروز میلاد حضرت امام علی بن محمد الهادی علیه السلام است. امام هادی (ع) در خاندانی پا به عرصه جهان هستی گشود که اخلاق و انسانی مجّسم بودند، ادب و محبت بر سراسر این خانواده سایه‌گستر بود؛ کودک به بزرگ احترام می‌گذاشت و بزرگ در محبت و مهر به کودک پیش قدم بود. امام هادی علیه السلام در دامان پدر با یکایک فضائل و مکارم اخلاقی پدر مأنوس می‌گشت و از زلال دانش ایشان سیراب می‌شد، هر روز پدر جلوه‌هایی از روح آتشین خود را بر فرزند عیان می‌ساخت و او را برای مسئولیت بزرگ آینده، آماده می‌نمود.
پدر آنچنان شیفته فرزند بود که از ابراز آن نمی‌توانست خودداری کند و بار‌ها اعجاب و شگفتی خویش را از این انسان نمونه و ممتاز نشان می‌داد. حرکت حضرت امام علیّ بن محمّد هادی علیه السّلام جزو مرحله سوّم از مراحل حرکت اهل‌بیت علیهم السّلام تقسیم‌بندی می‌شود. آن حضرت به فعّالیت فشرده‌ای در جهت آماده کردن گروه صالح شیعه برای داخل شدن به مرحله غیبتی که همه در انتظار آن بودند، همچنین ایمن‌سازی این خطّ در برابر خطراتی که دائماً متوجّه آن بود پرداختند.
بر همین اساس و به مناسبت ولادت آن امام همام برای بررسی دوران زندگانی امام هادی (ع) با محمد جواد یاوری پژوهشگر تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:
محمد جواد یاوری با اشاره به دوران زندگانی حضرت امام هادی (ع) اظهار داشت: دوران امامت علی‌النقی (ع) با دوران خلافت عباسیان بر می‌گردد، فضای فکری، سیاسی و اجتماعی بنی العباس به سمت حمایت از اهل حدیث تمایل پیدا کرده بود؛ بنابراین می‌توان گفت به دلیل گسترش فرهنگی در گرایش‌های اعتقادی و بحث‌های علمی که از برخورد میان مکتب‌های کلامی و تحولات فرهنگی مختلف ناشی شده بود دوران امامت امام هادی (ع) از ویژگی خاصی برخوردار است.
وی افزود: در این دوران، مکتب‌های عقیدتی گوناگونی، چون معتزله و اشاعره گسترش یافته و پراکندگی آرای فراوانی در سطح فرهنگی جامعه پدید آمده بود. مباحثی کلان چون: جبر و تفویض، ممکن یا ناممکن بودن رؤیت خداوند، تجسیم و… افکار عمومی جامعه را دستخوش تاخت و تاز‌های فکری کرده بود. بنی العباس نیز در این میان از معتزله که به اصطلاح عقل گرا، اما در واقع جو گرا بودند حمایت می‌کرد.
یاوری با بیان اینکه با توجه به این شرایط برخی علمای اهل سنت نیز با اشاعره و معتزله یک سری اختلافات داشتند گفت: در این میان هر یک از علما از اندیشه‌ای دفاع می‌کردند و نسبت به دیگر فرقه‌ها ابراز مخالفت کنند از همین رو در مقابل شیعه هم می‌ایستادند، چون آنها را در مقابل خود می‌دیدند. حتی این جریان انحرافی از جامعه شیعی نیز سر بر آورد و کار‌هایی انجام داد که به ضرر شیعیان و به نفع حکومت تلقی می‌شد که از آن جمله غالیان بودند.
این استاد حوزه و دانشگاه درباره غالیان اظهار داشت: از جمله گروه‌های باطل و منحرفی که در دوران امامت امام هادی (ع) فعال بودند، گروه غلات است که افکار و عقاید پوچ و منحط و بی اساسی داشتند و خود را شیعه وانمود می‌کردند. آنان درباره امام غُلّو نموده برای او مقام الوهیّت قائل می‌شدند و گاهی نیز خود را منصوب از طرف امام قلمداد می‌کردند و بدین وسیله موجبات بدنامی شیعیان را در میان فرقه‌های دیگر فراهم می‌کردند.
وی ادامه داد: در این فضای فکری و سیاسی که بنی العباس روی کار آمده بودند سعی کردند با شدت و حدت بر شیعیان اثنی عشری امام را محصور و کنترل کنند برای همین تصمیم گرفتند امام هادی (ع) را از مدینه به سامرا بیاورند و ایشان را در این مکان کنترل کنند. اما با همه این نقشه‌ها و توطئه‌ها حضرت فضای موجود را شکسته و ایشان برای مبارزه با این انحراف بزرگ دو راه را با توجه به شرایط سخت زمان خویش پیش گرفتند راه اول ارشاد علمی شیعیان و رساندن اعتقادات صحیح به ایشان است و راه دوم برخورد با این افراد.
یاوری ادامه داد: اگر حضرت چنین کاری را انجام نمی‌داد سبب نابودی جامعه شیعی می‌شد بر همین اساس شیعیان را از مراوده و ارتباط با منحرفان و غالیان منع کرد و کار دیگری که امام هادی (ع) انجام داد بنابراین مبارزه حضرت با اندیشه‌هایی بود که برخی مخالفان شیعه داشتند. ایشان اختلافات قومیتی را اصلاح کرد و کار دیگری که انجام دادند ایراد زیارت غدیریه است. امام هادی (ع) درشرایطی قرار داشتند که نمی‌توانستند به صورت سخنرانی و یا احادیث، وقایع غدیر و اهمیت ولایت و امامت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) را برای جامعه آن روز و آیندگان بیان فرمایند، لذا در قالب زیارت و با استفاده از آیات و روایات و مستندات تاریخی، ولایت و امامت علی (ع) را اثبات کردند و صدور زیارت را به خاطر باور‌های غلط جامعه لازم و ضروری دانستند.
این استاد حوزه و دانشگاه درباره زیارت جامعه کبیره بیان داشت: جامعه کبیره تبلور خاصی را در باور‌های دینی انجام داد حضرت با این زیارت بین مردم و اهل بیت (ع) پیوند ایجاد کرد. ایشان در این زیارت به مقام والای اهل بیت (ع) اشاره و به بازخوانی عظمت و کمالات ایشان می‌پردازند و باعث می‌شوند که شیعه به سمت مکتب اهل بیت (ع) حرکت و از بحران‌ها عبور کنند.
وی ادامه داد: مبارزه با ظلم و ستم بخش دیگری از ادعیه امام هادی در زیارت جامعه بود ایشان در این زیارت تاکید بر زیارت امام حسین (ع) اشاره می‌کنند و آن را حیات انقلابی حرکت شیعه بیان می‌فرمایند.
یاوری عنوان کرد: یکی از مهمترین تحولات برجسته در دوره امامت امام دهم شیعه ایجاد سازمان وکالت بوده است. شبکه وکالت، فعال‌ترین و فراگیرترین شبکه هدایت و راهبری شیعه از نیمه دوم دوران حضور امامان معصوم (ع) تا پایان دوره غیبت صغری است. شبکه وکالت در عصر امام هادی (ع)، گسترش بیشتری پیدا کرد. مکاتبات باقی مانده از امام هادی (ع)، گویای این گسترش و نیز اهتمام امام (ع) نسبت به تقویت و تحکیم موقعیت شبکه وکالت در میان پیروان مکتب امامت است.
منبع: مهر