آسیب روانی مردم غزه را هیچ علم روانپزشکی نمی‌تواند توصیف کند

شبکه تلویزیونی فرانس ۲۴ در گزارشی مفصل از رنج این روز‌های مردم غزه سخن گفت و آن را علی رغم تمامی اعتراضات جهانی و مردمی دردی بی پایان برای سال‌ها برای مردمی توصیف کرده که حدود ۹ ماه است زیر آتش بمب و موشک‌های رژیم صهیونیستی قرار دارند.

در این گزارش روایتی از افرادی را می‌خوانیم که ماه هاست بر روی خرابه‌ها و در میان آتش موشک‌ها با ترس و وحشت زندگی می‌کنند: ما از نظر روحی نابود شده ایم. خاتم الکورد در چهار کلمه پیامد‌های روانی هشت ماه جنگ بر ساکنان نوار غزه را خلاصه می‌کند. این زن ۳۱ ساله فلسطینی در ماه فوریه برای درمان پسر ۳ ساله خود وارد فرانسه شد. این پناهنده که مجبور شد دو فرزند بزرگ خود را در فلسطین رها کند، می‌گوید: وقتی می‌خوابم، فقط کابوس می‌بینم. 

بر اساس گزارشی که روز دوشنبه ۱۷ ژوئن توسط وزارت بهداشت غزه، صد‌ها هزار نفر از مردم غزه پس از ماه‌ها بحران انسانی و عملیات نظامی که بیش از ۳۷۳۰۰ کشته بر جای گذاشت، نشانه‌هایی از آسیب را نشان می‌دهند. خسوس میگوئل پرز کازورلا، هماهنگ کننده کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) در مورد سلامت روان تاکید می‌کند: آنچه می‌بینیم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نیست، زیرا ما در مرحله «پس از» نیستیم. در نوار غزه آسیبی که این افراد تجربه می‌کنند همچنان ادامه دارد.

به عنوان مثال، PTSD در سربازانی که از جبهه بازمی گردند مشاهده می‌شود که به صدا‌های بلندی که آنها را به یاد انفجار بمب می‌اندازد واکنش نشان می‌دهند، در حالی که تهدید خیالی است، سماح جبر، روانپزشک در سرزمین‌های اشغالی و رئیس خدمات بهداشت روان در کرانه باختری در این باره می‌گوید: در مورد مردم غزه، علائمی مانند هوشیاری بیش از حد واکنشی نامناسب به محرک‌های بیرونی نیست: آنها به این فکر می‌کنند که باید زنده ماند، زیرا تهدید در همه جا وجود دارد.

وقوع یک تخریب روانی کامل در غزه

از ماه اکتبر، تمام مردم غزه در معرض خشونت و استرس آوارگی اجباری قرار گرفته اند. بیمارستان اروپایی در غزه، جایی که تیم‌های صلیب سرخ در آن کار می‌کنند، ماه‌هاست به خانواده‌هایی که چندین بار آواره شده‌اند پناه داده است. این یک محیط سالم نیست، اینجا جایی احاطه شده توسط فوریت‌های پزشکی، آژیرها، صدا‌های انفجار، ما بسیاری از بیماران را می‌بینیم که از افسردگی و اضطراب رنج می‌برند، با ترس از آینده.

الکساندرا سائیه، مدیر وکالت در Save the Children، خاطرنشان می‌کند که کودکان، به ویژه «همه احساس امنیت خود را از دست داده اند». در سال ۲۰۲۲، این سازمان غیردولتی گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد از هر پنج کودک زیر سن قانونی در فلسطین، چهار کودک پس از پانزده سال محاصره و خشونت‌های مکرر، از افسردگی، اختلالات خواب یا استرس رنج می‌برد. از ماه اکتبر، وضعیت بدتر شده است. الکساندرا سعیه توضیح می‌دهد: مادری در مورد نابودی کامل روانی فرزندش با ما صحبت کرد. 

این سازمان غیردولتی از کودکانی صحبت می‌کند که «بیش از حد آسیب دیده» و نمی‌توانند «حرف بزنند یا غذا بخورند» یا کابوس‌ها به آنها حمله کرده است. الکساندرا سائیه ادامه می‌دهد: والدین آنها به ما می‌گویند که دیگر نمی‌توانند برای آینده برنامه ریزی کنند: نوجوانی که می‌خواست مانند پدرش مهندس شود، اکنون فقط امیدوار است شغلی برای تغذیه خود پیدا کند. این جوانان وارد حالت بقا شده اند.

بزرگسالان نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. سماح جبر می‌گوید: «امام جمعه اهل غزه که قبلاً در ملأ عام صحبت می‌کرد، به من گفتند که اکنون لال است این مورد وصف ناپذیر است. خسوس میگوئل پرز کازورلا، که در بیمارستان اروپایی غزه کار می‌کند، بیماران را در حالت «بیش از حد هوشیاری» توصیف می‌کند، حالتی دائمی از هوشیاری که «آن‌ها را از نظر جسمی و روحی خسته می‌کند». در سراسر این سرزمین، فلسطینی‌ها به دلیل جراحات جدی، قطع عضو و سوختگی تحت درمان هستند. دکتر ICRC توضیح می‌دهد: به طور معمول، آنها برای مقابله با این واقعیت جدید به حمایت روانی نیاز دارند.

ارائه مراقبت‌های پزشکی در حال حاضر تقریبا غیرممکن است. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ توضیح می‌دهد: بسیاری از مراکز آسیب دیده‌اند و غیرقابل استفاده هستند. هزاران آواره جمع شده اند. سماح جبر به یاد می‌آورد: مراقبان خود تحت تأثیر قرار می‌گیرند. قبل از این جنگ، سرزمین فلسطین قبلاً چندین درگیری را تجربه کرده بود. سپس روانپزشک چندین پزشک اورژانس را که در محل کار می‌کردند همراهی کرد. او به یاد می‌آورد: بعضی‌ها پس از بمب‌گذاری‌های عظیم افکار انتحاری داشتند، نمی‌دانم امروز در چه وضعیتی هستند.

ترومای جمعی فراتر از مرز‌ها

کسانی که توانستند از غزه فرار کنند، وضعیت بهتری ندارند. راجا ابومهدی، بیوه ۴۶ ساله‌ای که در نزدیکی پاریس پناه گرفته است، می‌گوید: از زمانی که وارد فرانسه شدم، هر شب استرس دارم. اینجا هم صدای بمب و موشک‌ها را می‌شنوم.  او در ماه دسامبر به همراه پسرش آصف که پس از قطع پای راستش نیاز به مراقبت دارد، وارد شد. شب به شب، پسر ۱۲ ساله همیشه همان کابوس را می‌بیند. او می‌گوید: لحظه‌ای را که پایم را در حمله اسرائیل از دست دادم دوباره تجربه می‌کنم. پنج فرزند دیگر راجا ابومهدی هنوز در غزه و زیر بمب‌ها هستند. او می‌گوید: من تحت استرس زندگی می‌کنم، فشار مداوم از دست دادن فرزندانم را دارم.

در کرانه باختری اشغالی نیز، فلسطینیان از پیامد‌های درگیری رنج می‌برند. سماح جبر چند زن باردار یا پس از زایمان را که به خاطر آوردن کودکان به این دنیا احساس گناه می‌کنند درمان می‌کند. اما همچنین جوانانی که پس از دیدن تصاویر نان آغشته به خون در غزه دست از خوردن کشیدند.

این روانپزشک می‌گوید که رنج فلسطینیان فراتر از «مقوله‌هایی است که معمولاً در روانپزشکی غربی استفاده می‌شود». او یک کلمه عربی را ترجیح می‌دهد که اغلب توسط همشهریانش برای توصیف وضعیت آنها استفاده می‌شود: «قهر». ترجمه آن دشوار است، اما خشم، ناامیدی، احساس رها شدن ناشی از بی عدالتی و ظلم شدید را بیان می‌کند.  دکتر بیشتر تحلیل می‌کند، فراتر از آسیب‌های فردی، دهه‌ها درگیری به بافت اجتماعی فلسطین آسیب رسانده است. او تاکید می‌کند که جنگ «روابط بین مردم، سیستم‌های اعتقادی و ارزش‌هایشان، بینش‌شان نسبت به بقیه جهان» را به همراه دارد، بنابراین قوانین بین‌المللی در مورد آنها صدق نمی‌کند.

الکساندرا سائیه می‌گوید: «ماه‌هاست که ما هر روز شاهد کشته شدن کودکان هستیم. در پایان ماه مه، پس از حمله اسرائیل که حدود چهل کشته در اردوگاه آوارگان در رفح برجای گذاشت، حتی تصاویری از یک نوزاد سر بریده را دیدیم». هنگامی که مقامات همچنان می‌گویند که ارتش اسرائیل از هیچ «خط قرمزی» عبور نکرده است [همانطور که کاخ سفید در پایان نشست خبری گفت: «هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که نمی‌داند در غزه چه می‌گذرد». تمام این سخنان تنها یک پیام برای فلسطینی‌ها دارد: پیامی که فلسطینی‌ها در غزه و جا‌های دیگر دریافت می‌کنند این است که جان آنها اهمیتی ندارد.

چند نسل تحت تاثیر قرار خواهند گرفت

سماح جبر گفت: «در واقع، ما هیچ تصوری از تأثیر این خشونت بر سلامت روان فلسطینی‌ها نداریم.» این روانپزشک تاکید می‌کند حتی اگر اسرائیل و حماس در نهایت به آتش بس برسند،  چند نسل از آنچه در حال حاضر در غزه اتفاق می‌افتد متاثر خواهند شد. در مواجهه با آسیب‌های روانی، «برخی از والدین بیش از حد محافظه کار می‌شوند و برخی دیگر بسیار از فرزندان خود جدا می‌شوند». رفتار‌هایی که بر سلامت روان جوانان تأثیر دارد.

سماح جبر ادامه می‌دهد: ما همچنین می‌دانیم که سطوح بسیار بالای استرس می‌تواند بیوشیمی بدن را تغییر دهد و از طریق ژن‌ها به کودکان منتقل شود. بر اساس یک مطالعه آمریکایی که واشنگتن پست به آن اشاره کرده است، این آسیب بین نسلی قبلاً در فرزندان بازماندگان هولوکاست مشاهده شده است.

سازمان غیردولتی Save the Children می‌گوید که این انتقال تروما را در تمام سرزمین‌های فلسطینی اشغالی مشاهده کرده است. الکساندرا سائیه به یاد می‌آورد: «همه نسل‌های فلسطینی‌ها از تشدید مکرر خشونت رنج برده اند. خاتم الکورد تأیید می‌کند که امروز آسیب‌های جنگ در DNA فلسطینی‌ها لنگر انداخته است. الکساندرا سعیه معتقد است که اگر پایان درگیری در نوار غزه هنوز دور از انتظار به نظر می‌رسد، باید با پاسخ جهانی از جمله حمایت روانی و فعالیت‌های روانی اجتماعی همراه باشد. سماح جبر همچنین می‌گوید: «فعالیت‌های گروهی برای مقابله با این آسیب جمعی مورد نیاز است: مردم هنگام دریافت کمک کمتر احساس درماندگی می‌کنند، اما می‌توانند به دیگران کمک کنند».

روانپزشک فلسطینی اطمینان می‌دهد که یکی دیگر از ستون‌های بازسازی غزه «عدالت» خواهد بود. او تاکید می‌کند: «اسرائیل باید مسئول شناخته شود، درست مانند جامعه بین المللی که سکوت کرده است». سماح جبر هشدار می‌دهد: «اگر اعتماد [فلسطینی‌ها]به بقیه جهان و قوانین بین‌المللی را بازسازی نکنیم، اگر احساس همبستگی بین‌المللی را به آنها برنگردانیم، این امر منجر به ناامیدی بیشتر خواهد شد». آسیب‌های روانی فلسطینی‌ها عمیق‌تر و درمان آن دشوارتر خواهد بود.

مترجم: سمیه خلیلی