آداب و رسوم اقوام گلستان در عید قربان

استان گلستان به واسطه سکونت اقوام مختلف از جمله ترکمن، قزلباش، قزاق، بلوچ، آذری، کُرد، سیستانی و شاهرودی مملو از فرهنگ و رسوم گوناگون است که هر کدام ریشه در تاریخ و فرهنگ این اقوام دارد.

نذر و قربانی، روز کُر، قوقون، قربان‌شور، حنابندان، چاتمه بازی و پخت حلوا برنجی از جمله آداب و سنت‌های اقوام ساکن گلستان در عید قربان است.

قربان شور و چاتمه‌بازی ترکمن

یکی از بانوان ترکمن ساکن گلستان گفت: عید سعید قربان بزرگترین عید ملی و مذهبی قوم ترکمن محسوب می‌شود که از هفته‌ها قبل خود را برای این عید و برگزاری مراسم‌های آن آماده می‌کنند.

مریم یوشنی اظهار داشت: تدارک عید قربان در میان ترکمن‌ها با خرید شتر، گاو و گوسفندی برای ذبح در روز عید از هفته‌ها قبل شروع می‌شود.

وی افزود: پس از مشخص شدن نوع حیوان برای ذبح در روز عید، خانه تکانی دومین اقدام ترکمن‌ها برای این عید است که زنان و دختران با شُستن فرش، حیاط و پاکیزه‌کردن در، دیوار‌ها و مبلمان به استقبال عید می‌روند.

این فعال فرهنگی قوم ترکمن بیان کرد: ۲ روز قبل از عید قربان که در میان ترکمن‌ها «روز کُر» یا همان نظافت و پاکیزی فضای خانه نامیده می‌شود، نظافت پایان یافته و خانه نونوار می‌شود.

یوشنی بابیان اینکه یک روز قبل از عید هم در نزد ترکمن‌ها به «قوقون» و بوی خوش معروف است، افزود: در این روز زنان و دختران شیرینی و نان محلی «بیشمه و چاپاتی» که از مخلوط آرد و شیر درست و در روغن پخته می‌شود را بین همسایه‌ها به رسم تبرک و هدیه توزیع می‌کنند.

وی اضافه کرد: آیین «قربان شور» در روز عید قربان از دیگر آداب و رسوم ترکمن‌هاست که آنها برای زدودن پلیدی و پلشتی از جسم و روح، غسل می‌کنند و پس از آن ۲ رکعت نماز به نیت دور شدن پلیدی‌ها، می‌خوانند.

این بانوی ترکمن ادامه داد: صبح روز عید سعید قربان هم ترکمن‌ها لباس نو و یا سنتی به تن کرده و پس از اقامه نماز عید و پیش از طلوع آفتاب، قربانی خود را ذبح کرده و بخشی از گوشت آن را میان نیازمندان توزیع می‌کنند.

یوشنی افزود: سفره عید قربان به مدت سه روز در خانه‌های قوم ترکمن پهن است و به دید و بازدید اقوام و دوستان می‌روند.

وی همچنین گفت: قبل از عید قربان کسانی که حیاط بزرگی دارند، یک تاب به اسم «چاتمه» نصب می‌کنند تا علاوه بر کودکان، میهمانان هم از آن استفاده کنند.

«مزنین عید» قوم بلوچ

یکی از بانوان قوم بلوچ هم گفت: بانوان و دختران در برگزاری آیین عید قربان در بین بلوچ‌ها نقش کلیدی دارند و از چندماه مانده به این عید برای تهیه لباس محلی دست به کار شده و با هنر دست خود، سوزن دوزی‌های زیبایی روی پارچه لباس‌ها انجام می‌دهند.

انسیه رخشانی اظهار کرد: پخت کلوچه محلی توسط بانوان و دختران از دیگر آداب و رسوم قوم بلوچ قبل از عید سعید قربان به شمار می‌رود.

این بانوی بلوچ ادامه داد: بلوچ‌ها عید سعید قربان را، «مزنین عید» یعنی عید بزرگ می‌نامند و تا سه روز در منازل بزرگان، سران و ریش سفیدان طوایف به دید و بازدید می‌روند.

رخشانی افزود: حنابندان، صله رحم، دید و بازدید از شاخص‌ترین آداب و رسوم قوم بلوچ در ایام عید قربان است.

وی بیان کرد: بلوچ‌ها پس از اقامه نماز عید و ذبح قربانی، ابتدا قسمتی از خون آن را بر روی پیشانی خود زده و سپس بخشی از گوشت قربانی را به هفت خانواده نیازمند اهدا می‌کنند.

پخت «قورداق» قوم قزاق

یکی از بانوان قوم قزاق هم در خصوص آداب و روسم قوم خود در عید قربان گفت: یکی از سنت‌های دیرینه قوم ما که اهمیت زیادی دارد، زیارت اهل قبور است و خانواده‌ها یک روز قبل از عید قربان یا بعد از نماز عید و با پخت «ایس نان» برای درگذشتگان خود خیرات و صدقه می‌دهند.

خدیجه توبش افزود: قزاق‌ها در روز عید قربان لباس نو پوشیده و با سفره‌ای مزین به انواع آجیل، شیرینی، میوه و شکلات از مهمانان پذیرایی می‌کنند.

وی اضافه کرد: یکی از رسوم قزاق‌ها بعد از اقامه نماز عید قربان، رفتن به دیدار بزرگان قوم به همراه خانواده است که معتقدیم با احترام نهادن به بزرگان فامیل، شادی و برکت زندگی بیشتر خواهد شد.

این بانوی قزاق ادامه داد: قزاق‌ها به هر فردی که در روز عید قربان به منزل آنها بیاید، اسکناس نو عیدی می‌دهند.

توبش همچنین گفت: یکی از غذا‌های اصلی و خوشمزه قوم قزاق در روز عید قربان پخت «قورداق» است که با گوشت قربانی طبخ و از مهمانان پذیرایی می‌شود.

پخت «حلوا برنجی» قوم قزلباش

یکی از بانوان قوم قزلباش گلستان هم درباره آداب و رسوم این قوم در عید قربان گفت: در بین این قوم رسم است که افراد یک طایفه یا یک محله، با کمک یکدیگر اقدام به خرید گاو و گوسفندی کرده و آنرا در روز عید قربانی کنند.

مریم ممشلی افزود: روز قبل از عید قربان بانوان و دختران قزلباش دور هم جمع شده و مقداری برنج را به نیت پاکی، آسیاب و با آن حلوا برنجی می‌پزنند و بخشی از آن را برای دوستان و آشنایان به عنوان هدیه می‌فرستند.

وی اظهار کرد: در روز عید قربان همچنین خانواده‌هایی که برای پسر خود نامزد اختیار کردند، برای خانه نوعروس خود گوشت، آجیل، طلا، شیرینی و لباس محلی هدیه می‌برند.

ممشلی ادامه داد: قزلباش‌ها در روز عید قربان و قبل از طلوع آفتاب به نیت پاکی روح و جسم غسل کرده و برای خواندن نماز راهی مسجد یا مصلی می‌شوند و پس از اقامه نماز، به چشمان دام قربانی سرمه کشیده و به او آب و نمک می‌دهند و پس از آن آیینه‌ای مقابل آن می‌گذارند.

وی افزود: این اقدامات به نیت سعادت و روشنی، خیر و برکت و پذیرش قربانی از سوی خداوند انجام می‌شود.
عید قربان به معنای بازگشت انسان به مقام تقرب الهی است که این مقام در سایه مبارزه با هوا‌های نفسانی و در پرتو تهذیب، خودسازی و بهره گیری از فرصت‌های ناب به دست می‌آید.

دهم ماه ذی الحجه مصادف با عید سعید قربان از بزرگترین اعیاد مسلمانان است، این روز یادآور فداکاری و ایثار ابراهیم (ع) در راه رضای معبود و تسلیم و ایمان اسماعیل (ع) در قربانگاه عشق است.

گلستان مطابق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۹۵، یک میلیون و ۸۶۹ هزار نفر جمعیت متشکل از اقوام و مذاهب مختلف در ۳۴ نقطه شهری و هزار و ۷۵ روستا دارد.

منبع: ایرنا