بنابر آمارهای اعلامی ۳۰ تا ۳۲ میلیون هکتار از عرصه های کشور جزء مناطق بیابانی قرار دارد و ۸۸ درصد مساحت کشور پتانسیل تخریب سرزمین را دارد که این امر بدان معناست که به‌جز نوار باریکی از حوزه جنگل های هیرکانی یا غرب کشور همه عرصه‌ها این وضعیت را دارد که شرایط نشان می دهد به نقطه هشدار رسیده ایم.
بیابانزایی به عنوان سومین چالش مهم قرن ۲۱، در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰، به‌عنوان یکی از معضلات کشورهای توسعه‌نیافته در سطح بین‌المللی مطرح شد و پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابانزایی، هفدهم ژوئن ۱۹۹۴ از سوی سازمان ملل روز جهانی مبارزه با بیابانزایی نام گرفت تا با آگاهی‌بخشی در سطح جهانی و ملی در جهت کاهش خسارات زیست‌محیطی بیابانزایی و تقویت پاسخ به خشکسالی‌های پیش‌رو، اقدامات اولویتی در دستور کار کشورهای عضو قرار گیرد.
طبق گزارش سازمان ملل متحد میزان بیابانزایی ۳۰ برابر سریع‌تر از گذشته در حال افزایش است و به‌طورمیانگین بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون هکتار در هر سال به مساحت بیابان‌ها افزوده می‌شود و در هر روز تخریب اراضی با بیابانی شدن برای بشر حدود سه میلیارد دلار هزینه دارد.
امسال شعار روز جهانی مقابله با بیابانزایی اتحاد برای سرزمین، میراث طبیعی ما و آینده ما است که براین اساس انتظار می رود تمامی دستگاه ها و تشکل ها برای مقابله با این پدیده مهم که می‌تواند امنیت غذایی کشور را دچار چالش کند، پای کار آیند.
۱۱۰ کشور دنیا با پدیده بیابانزایی روبرو هستند
هادربادی مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: بیابان زایی ناشی از کاهش توان بیولوژیکی اراضی در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب است که این امر بدان معناست که بیابانزایی تنها تهدیدی برای مناطق خشک و نیمه خشک نیست و حتی مناطق نیمه مرطوب هم در معرض تهدید قرار می دهد.
او با بیان اینکه پدیده بیابانزایی بعد از تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین سومین چالش مهم دنیا در قرن ۲۱ محسوب می شود، افزود: این پدیده تنها مختص ایران نیست و در ۱۱۰ کشور دنیا بیابانزایی وجود دارد که حدود ۵ میلیارد هکتار را در بر می گیرد و همواره در کشور ماهم این پدیده وجود دارد.
هادربادی ادامه داد: در سال ۱۹۹۴ مجمع عمومی سازمان ملل برای متمرکز شدن برنامه ها، ۱۷ ژوئن را روز مقابله با بیابانزایی و خشکسالی معرفی کرد و امسال شعار این روز را اتحاد برای سرزمین، میراث طبیعی ما و آینده ما اعلام کرد.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها افزود: بیابانزایی تهدیدی است که با شکوفایی فرصت های بیابان معرفی می شود و در بحث انرژی بادی گیاهان دارویی، فرهنگ قناعت وجود دارد و در حوزه بیابانزایی مدنظر و متکی بر دانش بومی است و همواره آنچه که ما انجام می دهیم باید منفعت مردم باشد و همه باید کمک کنند چراکه تنها وظیفه سازمان منابع طبیعی نیست و همه باید کمک کنند و به عنوان یک موضوع مهم مدنظر قرار دهند.
او با اشاره با اقدامات سازمان منابع طبیعی برای مقابله با پدیده بیابانزایی گفت: تمرکز بر اجرای مقابله با بیابانزایی در مناطقی که روان آب وجود دارد تا از محدودیت منابع آبی گذر کنیم و روان آب را در مناطق بیابانی استفاده کنیم و همچنین بادشکن های زنده در دستور کار قرار داریم. گفتنی است اولویت اصلی حفظ و نگهداری مناطقی که در سال های قبل احیا شده است و همچنین کنترل آفات و آتش سوزی است و در این راستا از قانون ۱۴۰۲ و بند تبصره ۸ قانون بودجه مبنی بر مشوق های مالیاتی برای صاحبان صنایع استفاده کرد.
هادربادی با بیان اینکه ۴۴ میلیون هکتار از اراضی کشور در قلمرو مناطق بیابانی قرار دارد، گفت: همه دستگاه ها، تشکل ها و جوامع ملی باید دست به دست هم دهند تا بیابان در راستای توسعه پایدار روستا به یک فرصت تبدیل شود.
درحال‌حاضر پدیده بیابانزایی در ایران روبه گسترش است، به‌طوریکه خشکیدگی جنگل‌های بلوط در غرب کشور و جنگل‌های شمشاد در شمال، پدیده فرسایش بادی و ریزگردها از نواحی جنوب‌شرق کشور تا مناطق جنوب و جنوب‌غرب و مناطق داخلی، شور شدن خاک و همچنین بحران منابع آب سطحی، زیرزمینی و آلودگی رودخانه‌ها نشانه‌هایی از تشدید پدیده خطرناک بیابانزایی در کشورمان است.
۳۲ میلیون هکتار از عرصه های کشور به مناطق بیابانی تبدیل شدند
براساس این گزارش با توجه به اینکه ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش دما، هرساله میانگین دمای زمین افزایش و میزان بارندگی‌ها نیز کاهش می‌یابد بنابراین در این شرایط پوشش گیاهی مناطق مختلف از بین می‌روند و موجب افزایش بیابان‌ها می شود که به همین خاطر مقابله با بیابانزایی امری بسیار مهم محسوب می شود.
در ادامه وحید جعفریان قائم مقام مرکز بین المللی مدیریت جامع حوزه های آبخیز سازمان جنگل ها گفت: کنوانسیون مقابله با بیابانزایی،گزارش های مبتنی بر تخزیب سرزمین در جهان را رصد می کند و علی رغم ارائه رویکردها، سیاست و برنامه ها و همین طور توسعه علم و فناوری در حوزه مدیریت پایدار سرزمین ، اما روند تخریب سرزمین با شتاب لجام گسیخته ای در سراسر دنیا ادامه دارد به طوریکه براساس آخرین گزارش ها طی ۴ سال اخیر، یک درصد از عرصه های حاصلخیز در سطح جهان ظرفیت تولیدیشان را از دست دادند.
به گفته او، با توجه به آنکه یک درصد از عرصه های حاصلخیز در سطح جهان از دست رفته است، این گزارش می تواند اشاره ای به موضوع جلوگیری از تخریب سرزمین و احیای عرصه های تخریب یافته داشته باشد، موضوعی که صرفا از جنس مباحث زیست محیطی و اکولوژیک نیست و بیش از پیش نیازمند توجه جدی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و سیاست گذاری است.
جعفریان با بیان اینکه موضوع مقابله با تخریب سرزمین یکی از مباحث جدی در مفهوم توسعه است، افزود: از طریق احیای پوشش گیاهی و درختکاری بر موضوع مقابله با تخریب سرزمین فائق شدیم و همواره بدلیل بهره برداری بیش از حد سفره های زیرزمینی و احداث سدهای بزرگ نیازمند چارچوب جدی تری برای مدیریت پایدار سرزمین هستیم.
این مقام مسئول ادامه داد: کشورما از دیرباز به لحاظ موقعیت جغرافیایی با ادبیات آسیب های ناشی از خشکسالی و همین طور کمبود بارش و از طرف دیگر چالش های سیل و پیامدهای آن آشنا بوده و در دانش بومی برای مهار سیلاب ها، دست آموخته های بسیاری برای نحوا سازگاری و تاب آوری در طول زمان آزمون خود پس داده و در مقابل اثرات خشکسالی در تمدن کهن ایران بدرستی احصا نشده است. درحالیکه بحث تغییر اقلیم موضوع واقعی است که باید بیندیشیم که چگونه در این سطح می توان امنیت غذایی را تضمین کرد و به چالش ها و اثرات اقتصادی و اجتماعی و پیامدهای تخریب سرزمین پرداخت.
به گفته او، در برنامه هفتم باید عزم جدی برای سیاست و قوانسن پشتیبان صورت بگیرد تا بتوانیم از نظر آسیب پذیری سرزمین به لحاظ تغییر اقلیم، حاصلخیزی سرزمین و جنگل های منحصر به فرد را بهتر از گذشته حفظ کنیم، هرچند تحقق این امر نیازمند مشارکت همگانی و همراهی دستگاه های اجرایی است.
قائم مقام مرکز بین المللی مدیریت جامع حوزه های آبخیز با بیان اینکه ۳۰ تا ۳۲ میلیون هکتار از عرصه های کشوربه لحاظ پوشش گیاهی در مناطق بیابانی است، گفت: بیابان زایی در عرصه های کشاورزی به لحاظ استفاده نادرست از سم و کود و تخریب خاک اتفاق می افتد، بیابان زایی در جنگل های هیرکانی بدلیل قاچاق چوب یا در دشت ها بدلیل استفاده نادرست از آب های زیرزمینی یا پوشش گیاهی رخ می دهد به طوریکه براساس برآورد صورت گرفته ۱۰۰ میلیون هکتار از عرصه های کشور تحت بیابانزایی است.
خبرنگار: آزاده محبی