مروری بر مناظره‌های انتخاباتی تلویزیون؛ از اردیبهشت ۱۳۸۸ تا تیر ۱۴۰۳

ستاد انتخابات رسانه ملی از فردای روزی که مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران نظام چهار راهبرد مشارکت، رقابت، امنیت و سلامت انتخابات را مطرح کردند، به محل بروبیای مدیران، مسئولان ارشد و رئیس رسانه ملی برای انتخابات مجلس شورای اسلامی تبدیل شد.

 این ستاد بعد از پشت سر گذاشتن دو مرحله از انتخابات به یکباره بعد از شهادت آیت‌الله رئیسی، ماموریت خود را تغییر داد و تمرکزش را بر روی انتخاب رئیس دولت چهاردهم گذاشت و با انتخاباتی شدن فضا، دوباره موضوع برگزاری مناظره‌ها به موضوع داغ رسانه‌ها و فضای مجازی تبدیل شد.

اولین بار، اردیبهشت ۱۳۸۸ بود که عزت‌الله ضرغامی، رئیس وقت رسانه ملی همزمان با تشریح برنامه‌های سیما برای استقبال از انتخابات ریاست جمهوری آن سال، خبر از برگزاری شش مناظره جذاب تلویزیونی داد؛ مناظراتی که هنوز از آن به عنوان جنجالی‌ترین مناظرات یاد می‌شود.

پس از اغتشاشات سال ۱۳۸۸ اما نه‌تنها ساختار مناظرات تغییر کرد، بلکه برای دوره‌های بعد بجای رضا پورحسین، مرتضی حیدری به عنوان پای ثابت مناظرات روبه‌روی نامزد‌های ریاست‌جمهوری قرار گرفت.

سال ۱۳۹۲ که دومین مناظره انتخاباتی با حضور هشت نامزد از تلویزیون پخش شد، اعتراض تعدادی از نامزد‌ها را به همراه داشت و با دادن بیانیه‌های عریض و طویل همراه بود. مثلاً آن زمان پرویز اسماعیلی، سخنگوی ستاد انتخاباتی محمدباقر قالیباف به کمبود وقت برای پرداختن به مهمترین موضوعات کشور از جمله اقتصاد و به دنبال آن ارائه عملکرد نامزد‌ها و عدم اطلاع نامزد‌ها و نمایندگان از ساختار مناظره اشاره کرد.

در مقابل، غلامعلی حداد عادل، نامزد یازدهمین دوره ریاست جمهوری به حوادث سال ۱۳۸۸ اشاره کرد که گویا شکل و شمایل مناظره برای درامان ماندن از طوفان‌های حوادث سال ۱۳۸۸ بود. 

در سال ۱۳۹۶ سومین مناظرات نامزد‌های ریاست جمهوری با اولویت موضوع اجتماعی روانه آنتن شد. مرتضی حیدری که چهار سال پیش هم به عنوان مجری مناظرات انتخابات ریاست جمهوری انتخاب شده بود، دقیقه نود از سوی صداوسیما به عنوان مجری برنامه مناظره دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری معرفی شد.

در بخش ابتدایی مناظره انتخاباتی تلویزیون، نامزد‌های ریاست جمهوری به قید قرعه در جایگاه پاسخگویی قرار گرفتند و به پرسشی که به قید قرعه با محوریت مسائل اجتماعی بود، پاسخ دادند. در آن سال بر پخش نما‌هایی یکسان از نامزد‌ها در جریان مناظره تاکید شد و از نکات قابل توجه آن دوره استفاده از نرم‌افزار شناسایی صدای نامزد‌ها بود؛ به گونه‌ای که اگر نامزدی کمتر از زمان مشخص شده صحبت می‌کرد، فرصت داشت از زمانش استفاده کند. دکور مناظرات آن دوره برگرفته از فرهنگ ایرانی - اسلامی بود، که در استودیوی یازده سازمان صداوسیما ساخته شده بود.

اولین مناظرات انتخاباتی نامزد‌های ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ با موضوع اقتصادی روانه آنتن شد. این مناظرات که ساعت ۱۷ آغاز شد تا ساعت ۲۰:۴۵ دقیقه ادامه داشت. پیش از آغاز مناظره قرعه‌کشی برای تعیین صندلی و روال پرسش‌ها برگزار شد. از هر هفت نامزد ۲۱ سوال پرسیده شد و هر نامزد برای جمع‌بندی نهایی صحبت‌ها ۴ دقیقه فرصت داشت. از ویژگی‌های این دوره تعبیه دستگاه‌های هشداردهنده اتمام زمان بر روی میز هر نامزد بود و با اتمام زمان هر نامزد، میکروفن‌ها به طور خودکار قطع می‌شد.

آن زمان مهرداد عظیمی، رئیس مرکز تولید و فنی سیما اعلام کرده بود تمام برنامه مناظره‌ها از بدو ورود نامزد‌ها تا اتمام مناظره با ۳۳ دوربین با کیفیت HD تصویربرداری می‌شود.

در این دوره از انتخابات، اما برخلاف دور‌های پیشین، دستگاه‌های برگزارکننده انتخابات از جمله رسانه ملی به دلیل شهادت رئیس‌جمهور، در بازه زمانی کمتر از یک ماه وارد امر برگزاری انتخابات شدند و ستاد انتخابات رسانه ملی بدون فوت وقت از اول خرداد تشکیل شد.

تنور انتخابات در رسانه ملی گرم می‌شود
طبق گفته پیمان جبلی رئیس رسانه ملی، در انتخابات امسال پنج مناظره، سه میزگرد تخصصی در حوزه‌های اقتصاد، فرهنگ و سیاست خارجی، چهار مستند رادیویی و تلویزیونی، برنامه «با مردم» برای گفتگوی مستقیم با مخاطبان، گفتگو با مردم استان‌ها، برنامه «صف اول»، برنامه «گفت‌وگوی ویژه» و برنامه «بدون تعارف» برای معرفی نامزدهای ریاست‌جمهوری در نظر گرفته شده و این برنامه‌ها در رادیو و تلویزیون پخش خواهد شد. در فضای مجازی نیز سامانه تلوبیون با میلیونها مخاطب و مشترک در اختیار نامزد‌ها قرار گرفته و برای هر کدام از نامزد‌ها یک کانال اختصاصی ۲۴ ساعته درنظر گرفته شده تا برنامه‌های تبلیغاتی خود را بارگذاری کنند.

اعلام خودسرانه مجری مناظرات از سوی رسانه‌ها بدون تایید رسانه ملی
با داغ شدن خبر‌ها پیرامون مناظرات انتخابات ریاست جمهوری، سوزن رسانه‌ها روی مجری مناظرات هم گیر کرد؛ به گونه‌ای که برخی رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه از مشخص شدن مجری مناظرات گفتند؛ این در حالی بود که نه‌تنها روابط عمومی سازمان صداوسیما چنین خبری را تایید نکرده بود، بلکه رئیس رسانه ملی در نشست خبری «تبیین نقش و کارکرد رسانه ملی در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری» تاکید کرد که مجری مناظرات انتخابات ریاست جمهوری در حال بررسی است و آنچه در فضای مجازی و رسانه‌ها اعلام می‌شود صرفاً گمانه‌زنی است و هیچ کدام از اسامی قطعی نشده است.

جبلی با بیان اینکه از جامعه نخبگانی، اندیشکده‌ها، پژوهشکده‌ها و دانشگاه‌ها در طراحی برنامه‌های انتخاباتی این دوره کمک گرفتیم، افزود: طراحی برنامه‌ها، محور‌ها و سوالات مناظرات، میزگرد‌ها و سایر برنامه‌ها بر اساس توجه به مسائل اساسی کشور، اسناد بالادستی، سیاست‌های کلی و منویات مقام معظم رهبری به ویژه برنامه هفتم انجام شد، که اجرایی‌سازی آن به عهده دولت چهاردهم است.

بداخلاقی‌های انتخاباتی شیرینی انتخابات را تلخ می‌کند
همانطورکه سوالات مشترک اصحاب رسانه از رئیس رسانه ملی پیرامون عدم بداخلاقی‌های انتخاباتی در مناظرات بود، جبلی تاکید کرد انتظار مردم عزیزمان ارائه برنامه‌ها، دیدگاه‌ها و رویکرد نامزد‌ها در فضای سالم انتخاباتی و تبلیغاتی است. هرگونه تخطی از اخلاق انتخاباتی می‌تواند شیرینی حضور پرشکوه مردم را در عرصه مشارکت سیاسی را به تلخی تبدیل کند. این انتظار به حقی است که مردم و مقام معظم رهبری از فضای انتخابات دارند که آلوده به بداخلاقی انتخاباتی نشود. 

حواشی مناظرات برای مردم جذاب است
به قول عبدالکریم خیامی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، برخی از مشاوران رسانه‌ای نامزد‌ها تکنیک‌ها و روش‌هایی را می‌گویند که بیش از آنکه به سوالات پاسخ دهند، به نامزد طرف مقابل حمله می‌کنند. نامزد‌ها بجای اینکه به محتوا بپردازند، به حواشی نه چندان مهم می‌پردازند؛ چراکه این حواشی برای مخاطب جذاب است. به آن حواشی پناه می‌برند، تا بتوانند بر ذهنیت مخاطبان تاثیر بگذارند.

یوسف سلمان‌خواه، نویسنده کتاب «کارزار انتخابات؛ راهبرد، راهنما و راهکار» هم معتقد است استمرار سبک تهاجی از سوی نامزد‌های انتخاباتی بیانگر این است که این سبک توانسته در چند دوره رقابت انتخاباتی بر رای دهندگان اثرگذار باشد. در واقع مردم نامزد مهاجم را پسندیده و با رای خود او را پیروز انتخابات کردند!

با اعلام نهایی نامزد‌های تایید صلاحیت شده از سوی شورای نگهبان، مناظرات صداوسیما در پنج بخش در روز‌های دوشنبه ۲۸ خرداد، پنج‌شنبه ۳۱ خرداد، جمعه ۱ تیر، دوشنبه ۴ تیر و سه‌شنبه ۵ تیر از ساعت ۲۰:۰۰ تا ۰۰:۰۰ بامداد روانه آنتن شبکه یک سیما خواهد شد.

حال باید دید در مناظره‌های انتخاباتی امسال، نامزد‌ها به بیان رویکرد‌ها و برنامه‌های خود بسنده خواهند کرد یا اینکه حاشیه‌ها سهم بیشتری را به خود اختصاص خواهند داد.

خبرنگار: نفیسه خلیلی