اردوگاه جبالیا از قدیمی ترین اردوگاه‌های فلسطینی است که در سال ۱۹۴۸ پس از یوم النکبه و آواره شدن ۷۵۰ هزار فلسطینی در شمال شهر غزه و در مسیر جاده غزه-یافا در مساحت کوچکی به اندازه ۱.۵ کیلومتر مربع ساخته شد و حدود ۳۵ هزار فلسطینی که بیشتر آنها از شمال سرزمین فلسطین مثل اللد، یافا، اشدود و بئر السبع بودند، در آن ساکن شدند. اکنون این اردوگاه بیش از ۱۱۵ هزار نفر جمعیت دارد. جبالیا از جبل به مفهوم کوه استخراج شده است.
تاریخ اردوگاه «کوه»
این روزها اسم اردوگاه‌ها را زیاد می‌شنوید. از سال ۱۹۴۸، اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی به کانون مقاومت فلسطین تبدیل شده‌اند؛ این اردوگاه‌ها عامل رقم خوردن جریان‌های مقاومتی تأثیرگذاری بوده و سران مقاومت زیادی را در خود پرورش داده‌اند. احمد یاسین، مهمترین بنیان‌گذار جنبش حماس، پس از اینکه شبه‌نظامیان صهیونیست روستای او را ویران کردند، به همراه دیگر اعضای خانواده‌اش به اردوگاه الشاطی رفتند. فتحی شقاقی، بنیان‌گذار جنبش جهاد اسلامی، در اردوگاه رفح به دنیا آمد.
اردوگاه جبالیا را مرکز و جرقه انتفاضه نخست که به انتفاضه سنگ هم مشهور شد، می‌دانند. انتفاضه اول در سال ۱۹۸۷ در جبالیا پس از تشییع پیکر کارگر سه ساکن اردوگاه آغاز شد؛ این سه نفر بر اثر زیر گرفته شدن توسط یک راننده اسرائیلی در گذرگاه ایزر به شهادت رسیده بودند.
پس از اسکان جمعیتی در اردوگاه جبالیا در شمال نوارغزه و نزدیک شمالی ترین شهر این باریکه یعنی بیت لاهیا، اسرائیل تقریباً ۹۷۵ خانواده از ساکنان اردوگاه را در سال ۱۹۷۰ به اردوگاه بیت لاهیا در مجاورت مرزهای اردوگاه جبالیا تبعید کرد. در سال ۱۹۷۱ مقامات اشغالگر بیش از ۳۶۰۰ اتاق را که ۱۱۷۳ خانواده در آن زندگی می‌کردند، تخریب کردند و از بین بردند. دلیل این اقدامات به بهانه توسعه راه‌های کمپ بود تا امکان ورود خودروهای نظامی برای ردیابی آسان اعضای مقاومت فراهم باشد.
اردوگاه جبالیا بالاخص از دهه ۹۰ به مرکز مقاومت شناخته و مشهور شده است و در سالهای مختلف حملات و ترورهای گوناگون رهبران سرایا القدس (شاخه نظامی جهاد اسلامی) و قسام (شاخه نظامی حماس) را در این اردوگاه شاهد بوده ایم. اسرائیل در سال ۲۰۰۴ به بهانه ایمن سازی یک منطقه حائل برای حفاظت از شهرک‌های اسرائیل در برابر موشک‌های گردان‌های عزالدین قسام عملیات نظامی انجام داد و این اردوگاه را به مدت ۱۷ روز بمباران کرد که منجر به شهادت بیش از ۱۰۰ فلسطینی و آواره شدن بیش از ۶۰۰ نفر و تخریب صدها ساختمان مسکونی و مؤسسات عمرانی، بهداشتی و خدماتی شد.
اسرائیل همچنین در سال ۲۰۰۵ پس از خروج رسمی و کامل از این باریکه، رژه نظامی حماس در این اردوگاه را با ۴ موشک هدف قرار داد که در نتیجه آن ۱۹ نفر از جمله دو کودک شهید و حدود ۸۰ نفر دیگر زخمی شدند. در ژوئیه ۲۰۱۴، نیروهای اشغالگر اسرائیل پس از بمباران یک مدرسه آنروا در این اردوگاه که حدود ۳۰۰۰ فلسطینی در آن پناه گرفته بودند، دست به قتل عام جدیدی زدند.
جبالیا پس از ۷ اکتبر
طوفان الاقصی در ۷ اکتبر صهیونیست‌ها را به شدت شوکه و غافلگیر کرد. اولین قتل عام پس از ۷ اکتبر هم ۹ اکتبر در جبالیا رخ داد و در یک حمله هوایی بیش از ۵۰ نفر به شهادت رسیدند. در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۳ هم یکی دیگر از کشتارجمعی صهیونیست‌ها در جبالیا با شهادت نزدیک به ۳۰۰ نفر رقم خورد. با آغاز حملات زمینی ۲۰ روز پس از ۷ اکتبر و بمباران‌های وحشیانه صهیونیست‌ها که منجر به شهادت حدود ۱۰ هزار نفر هم شده بود، اردوگاه جبالیا یکی از اهداف مهم ارتش برای رسیدن به رهبران مقاومت، تونل‌ها و اسرای صهیونیستی اعلام شد.
ابتدای ماه دوم جنگ بود که پسر گادی آیزنکوت رئیس اسبق ستاد کل ارتش رژیم صهیونیستی بر اثر انفجار تونلی بمب‌گذاری شده در محله شیخ زائد در جبالیا کشته شد. همان روز یکی از مهمترین موشک باران‌های جنگ به تل آویو و حیفا با بیش از ۱۰۰ موشک رخ داد. یک منبع امنیتی اسرائیلی اعلام کرد حمله موشکی اخیر قسام به تل آویو از جبالیا و محله شجاعیه در شمال نوار غزه انجام گرفت.
در روز هفتادم جنگ هم اتفاقی بزرگ و ماندگار در جبالیا افتاد که صهیونیست‌ها مجبور به اعتراف رسمی به آن شدند. صهیونیست‌ها به کشتن اشتباهی ۳ اسیر بعد از پیدا کردن محل نگه داری شأن در اردوگاه جبالیا اعتراف کردند و آن خبر در کنار کلیپ‌های قسام از منفجرشدن پیاپی تانک‌های مرکاوا در این اردوگاه بسیار شوکه‌کننده بود. اما آنچه در جبالیا به یادگار ماند، حیرت صهیونیست‌ها از عدم تخلیه اردوگاه از سوی مردم و سخت شدن پیشروی زمینی آن بود.
در اسفند ماه که جنگ به ۱۲۶ امین روزش رسیده بود با عقب نشینی کامل اسرائیلی‌ها از شمال، برای نخستین بار از ۷ اکتبر نمازجمعه در این اردوگاه در کنار مسجد تخریب شده جامع اردوگاه برگزار شد. پس از آن در اواخر فروردین بود که جبالیا بعد چند ماه درگیری با عقب نشینی کامل صهیونیست‌ها به حالت عادی برگشت.
بازگشت دوباره به جبالیا
ارتش اشغالگر صهیونیستی چندی پیش از آغاز مرحله دوم تهاجم به اردوگاه جبالیا خبر داد؛ جایی که گفته می‌شود پس از عقب‌نشینی نظامیان اسرائیلی از این اردوگاه، حماس توانسته است خود را در این اردوگاه بازسازی کند. هدف صهیونیست‌ها از این اقدام، آخرین تلاش و شانس آزمایی شأن برای ورود به یکی از مراکز مهم مقاومت بود. عملیات در جبالیا برای صهیونیست‌ها شوکه کننده بود و به طور میانگین روزانه نزدیک به ۵ کشته (بنا به بیانیه‌های قسام) روی دست آنها گذاشته است. ناکامی در جبالیا صدای منتقدان را هم بلند کرده و هرتصی هالیوی رئیس ستاد کل ارتش رژیم صهیونیستی گفت: «جنگ علیه غزه بی‌نتیجه است. روی دور تکرار افتاده‌ایم! ارتش دوباره باید به جبالیا حمله کند، چون هیچ تحرک سیاسی برای اینکه قدرتی غیر از حماس بر نوار غزه حاکم شود، وجود ندارد».
معجزه جبالیا
در خصوص معجزه جبالیا وحید خضاب تحلیلگر مسائل جنگ غزه می‌نویسد: «وقتی با واقع‌بینی محض، هم از ضرباتی که مقاومت دریافت کرده و هم ضرباتی که زده صحبت می‌کردم و در جمع‌بندی (باز هم کاملاً واقع‌بینانه) می‌گفتم حماس و جهاد اسلامی و بقیه گروه‌های مقاومت، مثل روز اول در غزه ایستاده‌اند و می‌ایستند، برخی کنایه می‌زدند و تمسخر می‌کردند. اما اینکه پس از هفت ماه بمباران‌های باورنکردنی (چند برابر قدرت تخریبی بمب‌های اتمی هیروشیما و ناکازاکی) و حمله زمینی با چندصدهزار نیروی کادر و ذخیره به یک باریکه کوچک، حالا در روز ۲۲۰ جنگ اسرائیل تلاش می‌کند فقط دو سه کیلومتر در عمق اردوگاه جبالیا پیشروی کند ولی با مقاومت سنگین رو به رو شده و نمی‌تواند، چنین چیزی گواه صحت آن نتیجه‌گیری‌ها است. آنچه دارد در جبالیا رخ می‌دهد، معجزه‌ای است که نمی‌بینیم».
سران رژیم صهیونیستی تصور می‌کردند توان رزمندگان در محورهای شمالی و مرکزی نوار غزه به صفر رسیده و با همین استدلال به شهر رفح هجوم آوردند اما محاسبات آنان با دفاع گسترده نیروهای مقاومت در رفح و عملیات تهاجمی در شمال اشتباه از آب درآمد و در روزهای گذشته ضربات مهلک و جبران ناپذیری را متحمل شدند. روزنامه هاآرتص در گزارشی در خصوص مرحله جدید یورش ارتش اسرائیل به اردوگاه «جبالیا» در شمال غزه نوشت که اکثر نظامیان این رژیم عملیات در این منطقه را بیهوده می‌دانند چرا که معتقدند حماس پس از هر عملیات، به سرعت «توانایی گسترده» خود را بازیابی می‌کند و در مناطق دیگر خود را ترمیم می‌کند. هاآرتص نوشت که عملیات در «جبالبا» نشان داد که ارزیابی ارتش در خصوص نابودی زیرساخت‌های حماس اعتبار ندارد.
جمع بندی
مقاومت در جبالیا اکنون به یک برگ برنده و نماد اعتماد به نفس مقاومت تبدیل شده است. در حال حاضر تنها مناطق جنوبی اردوگاه جبالیا در اشغال صهیونیست‌ها است و آنها تنها توانسته‌اند اندکی پیشروی کنند. علیرغم بمباران‌ها و تخریب بیش از ۳۰۰ خانه جدید در این اردوگاه، اما مردم مقاوم این اردوگاه همچنان در آن مانده اند. نتانیاهو به درستی دو نماد و مکان (جبالیا و رفح) را برای پایان نمایش‌وار پیروزی پیش از آتش بس انتخاب کرد اما در خصوص قدرت اردوگاه جبالیا باز هم دچار اشتباه محاسباتی شده است. سرنوشت جبالیا می‌تواند در تصمیم نتانیاهو و کابینه جنگ برای حمله کامل به عمق شهر رفح تردید ایجاد نماید.
منبع: مهر