وزارت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی با مرور کارنامه سه ساله دولت سیزدهم، برخی اقدامات را که از سوی سید ابراهیم رئیسی ـ رئیس‌جمهور شهید ـ در این سه حوزه کاری به سرانجام رسید را تشریح کرد: دولت سیزدهم در سه حوزه در حالی فعالیت خود را سه سال پیش شروع کرد که کشور بیش از دو سال درگیر همه‌گیری کرونا بود و شیوع این ویروس، بسیاری از کسب‌وکار‌ها از جمله کسب‌وکار‌های حوزه گردشگری را به تعطیلی و حتی ورشکستگی کشانده بود.
با این حال، دولت مصمم شد تا با یک برنامه‌ریزی دقیق در همان روز‌های اول فعالیت، بتواند خسارات وارد شده از همه‌گیری کرونا را جبران کند؛ نخستین قدم در این دولت، رفع محدودیت‌ها و صدور روادید برای گردشگران خارجی بعد از ۲۰ ماه توقف بود.
این اقدام یک گام اساسی در حوزه گردشگری به شمار می‌رفت و راه را برای فعالیت دولت سیزدهم در حوزه گردشگری هموار کرد. همین اقدامات باعث شد تا دولت در مسیر احیاء ظرفیت‌های گردشگری در دو سال (طبق آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) به جذب ۷.۱ میلیون گردشگر و کسب درآمد ۸.۷ میلیارد دلاری موفق شود.
گردشگران خارجی در دو سال چقدر در ایران خرج کردند؟
آمار‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نشان می‌دهد، گردشگران خارجی ۶.۲ میلیارد دلار در ایران در سال ۲۰۲۲ هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۷۳.۵ درصد رشد داشته است، در حالی‌که خارجی‌ها در سال ۲۰۲۱ بیش از ۲.۵ میلیارد دلار در ایران خرج کرده بودند، رقمی حدود ۸.۷ میلیارد دلار طی دو سال، البته هزینه‌کرد گردشگران داخلی ایران هم باید به این ارقام اضافه شود.
مطابق آن‌چه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرده است ایرانی‌ها در سال ۲۰۲۱ برای سفر‌های داخلی ۲۲۵ هزار میلیارد تومان و در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۱۶ هزار میلیارد تومان هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن با ۴۰.۱ درصد رشد مواجه شده است.
رئیس‌جمهور فقید همواره بر لزوم بهره‌مندی از همه ظرفیت‌های بالقوه ایران و رسیدن جذب گردشگران خارجی به ۱۵ میلیون نفر در سال تأکید داشت، اقداماتی از جمله گردشگری خانواده‌محور، لغو روادید گردشگری با کشور‌های هدف و تسهیل و حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش گردشگری از جمله مهم‌ترین محور‌های مورد تأکید او و سرلوحه دولت سیزدهم در صنعت گردشگری بود.
سهم ایران از سفر‌های جهان و خاورمیانه
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در ادامه این گزارش، با استناد به داده‌های سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که ورود گردشگران خارجی به ایران در آن رشد قابل‌توجهی داشته است. در این سال ۴.۱ میلیون سفر توسط گردشگران خارجی به مقصد ایران انجام شده است که این رقم نسبت به سال قبل از آن، ۳۱۵ درصد رشد داشته، یعنی بیش از ۴ برابر شده است. با این وجود، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و تنها ۰.۴ درصد از کل سفر‌های گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ به مقصد ایران انجام شده است.
رشد ۳۱۵ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ در حالی ثبت شده است، که سال ۲۰۲۰ با شیوع کرونا شاهد افت ۸۳ درصدی و در سال ۲۰۲۱ نیز شاهد افت حدود ۳۰ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران بودیم. این در حالی است که کل سفر‌های گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ نیز بالغ بر ۶۶ میلیون سفر بوده است که این رقم با رشد ۱۶۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است و سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به این منطقه حدود ۶ درصد برآورد شده است.
وزارت میراث فرهنگی، گردشکری و صنایع‌دستی در نمایشگاه «روایت خدمت» در شهریور سال گذشته (۱۴۰۲)، گزارشی آماری و مقایسه‌ای از اقدامات دو سال گذشته خود ارائه کرد که علاوه‌بر افزایش ۳۱۳ هتل در کشور (بدون احتساب مناطق آزاد) برای فعالیت ۸۴۹ اقامتگاه بوم‌گردی مجوز صادر کرده است.
۲۵۶ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در گردشگری ایران
گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از کارنامه دولت سیزدهم در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی در گردشگری حاکی از این است که این بخش از ابتدای دولت سیزدهم ۱۸ برابر رشد داشته و تا پایان سال ۱۴۰۲ به رقم ۲۵۶ میلیون دلار رسیده است.
این گزارش، همچنین اقدامات دولت سیزدهم در حوزه میراث فرهنگی را «بسیار خوب» ارزیابی کرده است. ۴۲۷ اثر منقول، ۵۹۵ اثر غیرمنقول، ۳۰۲ اثر طبیعی و ۴۷۶ اثر ناملموس و در مجموع ۱۸۰۰ اثر در دو سال در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
بر این اساس، در سال ۱۴۰۰ پرونده برنامه ملی «حفاظت از خوشنویسی» در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، همچنین در سال ۱۴۰۲ چهار پرونده بین‌المللی مشترک یلدا (چله)، مهارت ساختن و نواختن ساز عود، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی و هنر سوزن‌دوزی ترکمن در اجلاس شهر رباط کشور مغرب، مُهر تأیید گرفت که به ارتقاء جهانی ایران به رتبه ششم در فهرست جهانی ناملموس یونسکو منجر شد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از این اتفاق با عنوان «جهشی کم‌نظیر» نام برده است.
جشن مهرگان، رباب و تولید سنتی گلاب در نوبت ثبت جهانی
همچنین بر اساس برنامه ۱۰ ساله، در حوزه میراث ملموس ۲ پرونده‌ی جهانی میراث فرهنگی ملموسِ منظر فرهنگی ماسوله و هگمتانه و مرکز تاریخی همدان تدوین و ارسال شد. همچنین ارزیابی میدانی یکی از بزرگ‌ترین پرونده‌های ثبت سریالی جهان با عنوان ۵۶ کاروانسرای ایرانی انجام شد، هفت پرونده میراث فرهنگی ناملموس شامل افطاری و باور‌های اجتماعی و فرهنگی، هنر تذهیب، برنامه ملی زیارت رضوی و جشن سده در سال میلادی ۲۰۲۳ ثبت شد و جشن مهرگان، هنر ساختن و نواختن رباب و تولید سنتی گلاب و باور‌های اجتماعی ـ فرهنگی وابسته به آن نیز برای سال میلادی ۲۰۲۴ به یونسکو ارسال شده است که در فرایند اقدامات برای ثبت آثار و عناصر فرهنگی در یونسکو قرار دارد.
تمرکز بر برنامه‌های ثبت‌های ملی و جهانی در دولت سیزدهم شتاب بیشتری گرفت، در گام اول وزارت میراث فرهنگی سند چشم‌انداز ۱۰ سالانه ثبت جهانی میراث ناملموس را تدوین کرد، در گام دوم شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی با حضور خبرگان، پیشکسوتان میراث فرهنگی برای نخستین بار تشکیل شد، نتایج این دو اقدام، بررسی، اولویت‌بندی و تشکیل ۲۰۰ پرونده میراث فرهنگی برای ثبت جهانی است.
سال ۱۴۰۰ پرونده برنامه پاسداری از خوشنویسی در یونسکو ثبت شد، در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ در دو سال متوالی، با ثبت جهانی ۷ پرونده در فهرست جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در دولت سیزدهم، ایران در این فهرست با ۲ رتبه صعود اکنون در جایگاه پنجم ثبت آثار جهانی قرار گرفت.
امسال سه پرونده هنر تذهیب، افطار و سنت‌های فرهنگی اجتماعی آن و جشن سده در اجلاس جمهوری بوتسوانا در آفریقا، به صورت بین‌المللی و مشترک تصویب و در فهرست جهانی قرار گرفت.
با ثبت این سه پرونده، مجموع آثار میراث فرهنگی ایران که در فهرست جهانی کمیته بین‌دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده است به ۲۴ شاخص رسید و جایگاه ایران را در میان ۱۸۲ کشور عضو این کنوانسیون، با یک رتبه ارتقاء از ششم در سال ۲۰۲۲ به پنجم جهان در ۲۰۲۳ رساند، سال گذشته ایران در رتبه هفتم جهان قرار داشت که با ثبت جهانی ۴ پرونده (شب یلدای ایرانیان، هنر سوزن‌دوزی ترکمن، هنر ساختن و نواختن عود، مهارت پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی) رتبه ایران به ششم جهان ارتقاء یافت.
۵ پرونده ایران برای ثبت در سازمان جهانی اسلامی
ایران برای نخستین بار نیز ۵ اثر منظر فرهنگی ماسوله، منظر فرهنگی الموت، گنبد علویان، مجموعه بسطام، مجموعه تربت جام را در فهرست میراث جهان اسلام ایسسکو ثبت کرد. همچنین پرونده ۵ اثر مجموعه زیارتی آستان حضرت معصومه (س)، پردیس مرکزی دانشگاه تهران، مسجد جامع بروجرد، شهر تاریخی اردکان و شهر تاریخی حریره هرمزگان تدوین شده است که امسال به ایسسکو (سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ) ارسال خواهد شد.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در ادامۀ اقداماتی که در سه سال گذشته انجام شده است، به ثبت کاروانسرا‌های ایرانی در فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران اشاره کرد و در ادامه توضیح داد: این ثبت، مجموعه‌ای زنجیره‌شکل از آثار بشری از اعماق تاریخ است. پیش از این ایران با ثبت مجموعه باغ‌های ایرانی (۹ باغ) و قنات‌ها و کاریز‌های ایرانی (۱۱ قنات) در فهرست جهانی نشان داده بود که هنر تمدن‌سازی ایرانیان در طول تاریخ در پهنه ایران زمین گسترده است، اما اکنون ثبت ۵۴ کاروانسرای ایرانی در بیست‌وهفتمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو بار دیگر به جهانیان نشان داد ایران سرزمینی از سرشار از تاریخ و تمدن با مردمانی هنرمند و خردمند است.
پرونده کاروانسرا‌های ایران، شامل ۵۴ کاروانسرای تاریخی در ۲۴ استان کشور است که البته از بین صد‌ها کاروانسرا انتخاب شده‌اند و در توضیح ویژگی‌های آن در پرونده آن چنین آمده است: «کاروانسرا‌ها یکی از مهم‌ترین اَشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیر‌ها و نیاز‌های مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شده است. این کاروانسرا‌ها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند و هیچ‌یک از آنها نقشه تکراری ندارند؛ بنابراین مشهود است که کاروانسرا‌ها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.»
طبق آمار از ابتدای دولت سیزدهم تا تیرماه ۱۴۰۲ میانگین ماهانه تعداد بازدیدکنندگان از موزه‌ها، بیش از ۳ هزار نفر گزارش شده است، که میانگین ۴۰ هزار بازدیدکننده در طول سال قبل را نشان می‌دهد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این گزارش، این رقم را از همه سال‌های قبل بالاتر دانسته است.
همچنین، در دو سال گذشته ۵۳ موزه به مجموعه موزه‌های کشور افزوده شده است، که ۱۰ موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، ۲۶ موزه خصوصی و ۱۷ موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه‌ها است و تعداد کل موزه‌های کشور به ۸۲۹ موزه می‌رسد، یعنی در حال حاضر ۲۶۲ موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، ۳۲۳ موزه غیروابسته مربوط به دیگر دستگاه‌ها، ۲۰۹ موزه خصوصی و ۳۷ موزه مشارکتی در کشور فعالیت می‌کنند.
طبق گزارش‌های آماری این وزارتخانه در دو سال گذشته، ۴۲۷ اثر منقول، ۵۹۵ اثر غیرمنقول، ۳۰۲ اثر طبیعی و ۴۷۶ اثر ناملموس و در مجموع ۱۸۰۰ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
استرداد‌های تاریخی از فرانسه، انگلیس و آمریکا
در سال اول دولت سیزدهم ۲۹ اثر تاریخی از فرانسه، در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۲ یک اثر تاریخی (نقش برجسته ساسانی) از انگلیس و در مهرماه سه‌هزار و ۵۰۶ لوح هخامنشی از موسسه مطالعاتی شیکاگو آمریکا به ایران بازگردانده شد. در گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آمده است که استرداد آثار تاریخی موجی شادی و غرور را در جامعه فرهنگی ایران ایجاد کرد و نشان داد دولت مردمی مدافع حقوق مردم در مجامع بین‌المللی است.
دولت سیزدهم در دو سال اخیر بار‌ها در مجامع بین‌المللی مانند دادگاه لاهه استرداد الواح هخامنشی را با اهتمام ویژه پیگیری کرده و خواستار آن شد تا میراث تاریخی ملت را به کشور برگرداند و نهایتاً پنجمین محموله الواح در قالب ۳۵۰۶ لوح بسته‌بندی شده، پس از حدود ۸۸ سال از سوی هیأت ایرانی به کشور مسترد شد. این الواح به نسبت لوح‌هایی که در مراحل قبل وارد کشور شده‌اند سالم‌تر بوده و قابل خواندن هستند.
از اتفاقاتی که در دولت سیزدهم رخ داد و وزارت میراث فرهنگی آن را مهم دانسته، این است که چنانچه شخص، شرکت یا نهادی در خصوص تعمیر، مرمت یا احیای اماکن گردشگری هزینه‌ای متحمل شود، با تاییدیه وزارت میراث فرهنگی و صندوق توسعه و احیا، این هزینه می‌تواند معادل هزینه‌های مالیات‌های آن شخص یا نهاد از سوی سازمان امور مالیاتی پذیرفته شود.
دستوری برای طرح زمین‌مانده «میدان مشق»
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، برنامه‌ریزی برای احیاء «میدان مشق» در تهران را از دیگر اقدامت مهم دولت سیزدم دانسته و ماجرای آن را اینگونه شرح داده است: رئیس‌جمهور شهید با همراهی سیدعزت‌الله ضرغامی ـ وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ـ، غلامحسین اسماعیلی ـ رئیس دفتر رئیس جمهور ـ و علی دارابی ـ قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور ـ از میدان مشق به صورت میدانی بازدید کرد و دستوراتی را برای حیاء این میدان تاریخی ارائه کرد.
کارنامه صنایع دستی
ثبت ملی ۲۳ شهر و روستای صنایع دستی و باز زنده‌سازی ۳۵ رشته در حال فراموشی صنایع دستی از جمله فعالیت‌های مهم این دولت در حوزه سیزدهم به شمار می‌رود.
مصوبه حذف پیمان‌سپاری ارزی در هیأت دولت و ارسال آن به مجلس، پیگیری برای توجه به صنایع دستی در سیاست‌های کلان ابلاغی و همچنین تبدیل آن به مواد قانونی در برنامه هفتم توسعه، تنظیم آیین‌نامه جدید ارزشیابی هنرمندان پیرو مصوبه انتقال این مأموریت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این وزارتخانه پیگیری و به نتیجه رساندن انتقال فرآیند ارزشیابی هنرمندان صنایع دستی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، سند توسعه صنایع دستی و با تشکیل میز تخصصی صنایع دستی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، تقویت تشکل‌ها و اتحادیه‌های صنایع دستی با تفویض اختیارات در استان‌ها، استفاده از ظرفیت بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر به همراه بیمه سلامت برای پوشش بیمه درمان و بازنشستگی هنرمندان و صنعتگران و همچنین «پوشش بیمه تکمیل درمان» از طریق عقد قرارداد تشکل‌ها، اتحادیه و تعاونی‌ها و واحد‌های تولیدی با جمعیت بالاتر از ۱۰۰ نفر با شرکت‌های بیمه و ... از دیگر اقدامات دولت سیزدهم در حوزه صنایع دستی است.
منبع: ایسنا