دو سال از درگذشت نادر طالب‌زاده، نویسنده، کارگردان، مستندساز، تهیه‌کننده و مجری مطرح کشور می‌گذرد؛ هنرمندی که خالصانه و متعهدانه هنر و قلمش را در خدمت انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت و مظلومان سراسر دنیا قرار داد و آثاری ماندگار در این حوزه‌ها به یادگار گذاشت. به مناسبت ۹ اردیبهشت سالروز درگذشت نادر طالب‌زاده، گفت‌وگویی داشته‌ایم با گلعلی بابایی، نویسنده و پژوهشگر مطرح حوزه دفاع مقدس.
بابایی به عنوان یکی از پرکارترین و مؤثرترین چهره‌های ادبیات پایداری و مقاومت شناخته می‌شود. نویسنده پیش‌کسوت و مطرح ادبیات دفاع مقدس در این گفتگو از نحوه آشنایی‌اش با طالب‌زاده سخن گفته و جهان‌بینی و میراث ماندگار این هنرمند مسلمان و انقلابی را تبیین کرده است.
بابایی تاکنون نزدیک به ۴۰ کتاب در حوزه دفاع مقدس منتشر کرده که «همپای صاعقه»، «ضربت متقابل»، «از الوند تا قراویز»، «ققنوس فاتح»، «کالک‌های خاکی»، «گردان نهم» و «به قلم سوگند» از جمله مطرح‌ترین این آثارند.
آشنایی شما با زنده‌یاد نادر طالب‌زاده از کجا آغاز شد؟
در اصل از اوایل دهه ۷۰ به‌طور جدی و صمیمی با حاج نادر عزیز آشنا شدم، اما واقعیتش این است که من ایشان را اولین بار در روز هشتم بهمن سال ۱۳۵۷ یعنی همان روزی که قرار بود امام خمینی (ره) از فرانسه به ایران بیاید، اما دولت شاهپور بختیار با بستن فرودگاه مهرآباد مانع از این پرواز شد، در صحنه تظاهرات دیدم. وقتی فرودگاه بسته شد، مردم برای اعتراض در میدان ۲۴ اسفند آن ایام - و میدان انقلاب فعلی - تجمع کردند. این تجمع خیلی زود با واکنش مأموران ستاد ژاندارمری رژیم شاه همراه شد و آنها مردم بی‌دفاع را در میدان به گلوله بستند؛ طوری که خلق‌الله برای در امان ماندن از اصابت تیر‌ها داخل جوی و حوضِ وسط آن میدان پناه گرفتند. در آن لحظات من دیدم جوانی با پالتویی سیاه‌رنگ و بلند و مو‌های بور که بیشتر به خارجی‌ها شباهت داشت، با یک دوربین دارد از این صحنه‌ها عکس می‌گیرد.
آن جوان اصلاً از اینکه احتمالاً آن تیر‌ها به او اصابت کند، ابایی نداشت، چون همین‌طور به صورت ایستاده از کل وقایع فیلم می‌گرفت که چند نفری رفتیم و او را از دم رگبار گلوله‌ها قاپیدیم! سال‌ها بعد که با حاج نادر آشنا شدم و ذکر واقعه هشت بهمن سال ۱۳۵۷ به میان آمد، متوجه شدم آن جوان پالتوپوش مو طلایی، حاج نادر خودمان بوده است.
از دیدگاه شما بزرگترین میراثی که مرحوم طالب‌زاده از خودش به جای گذاشت، چیست؟
در وهله اول باید این واقعیت را در نظر داشته باشیم که الحق‌والانصاف حضور چهل‌وچندساله آقای طالب‌زاده در فضای رسانه‌ای کشور، خصوصاً در سال‌های بعد از پایان دفاع مقدس باعث ایجاد تحولات عظیمی‌شد. هم به لحاظ محتوا، هم جذابیت و هم نوع نگاه به اتفاقات و ماجرا‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای. بر کسی پوشیده نیست که شهید آوینی در جریان راه‌اندازی و مدیریت واحد تلویزیونی حوزه هنری طی سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۲ در بسیاری مواقع با آقای طالب‌زاده کار‌های مشترکی تولید کرد و از نظرات هنری و رسانه‌ای ایشان بهره می‌برد. اما آنچه از میراث نادر طالب‌زاده برای نسل کنونی و نسل‌های آینده باید یاد کنیم، همین سبک برنامه‌سازی‌ها و تربیت شاگردانی مسئله‌محور، دغدغه‌مند نسبت به ارزش‌های اساسی انقلابی و صد البته مجرب است که شاگردانی که خودش تربیت کرد در عرصه هنری و رسانه‌ای کشور خوب درخشیدند.
تمام این تلاش‌ها باید برخواسته از یک جهان‌بینی خاص باشد.
بله. طالب‌زاده، مسلمانی بود که خودش با کاوش و تحقیق مسلمانی را انتخاب کرد. به‌قول عوام، مسلمان شناسنامه‌ای نبود. انسانی دنیا دیده بود و تجربیات فراوانی از زیست در آمریکا و غرب اندوخت. از این رو، جهان‌بینی حاج نادر، یک جهان‌بینی فراملی و فرامذهبی بود. به‌همین‌خاطر، تلاش می‌کرد انقلاب اسلامی مردم ایران را فراتر از مرز‌های جغرافیایی ایران به تمام ملت‌های دنیا معرفی کند.
نوع نگرش ایشان به انقلاب اسلامی و هنر مقاومت چگونه بود؟
حاج نادر به طور کلی این اعتقاد را داشت که در عرصه هنر پساانقلاب، مهم‌ترین شرط آفرینش هنری، برخورداری از عنصر تعهد است. از این رو تلاش می‌کرد از طریق هنر، روح تعهد و ایمان را به مخاطب انتقال بدهد، اما در خصوص گسترش دامنه هنر مقاومت و آفرینش آثار شایسته این عرصه، به‌واقع وسواس عجیبی به خرج می‌داد، چراکه او از همان ایام آغازین جنگ عازم جبهه شد و در صحنه‌های رزم رزمندگان حضور داشت و آن همه فداکاری‌ها را به چشم دیده بود. مستند جنگی درخشان «والعصر» حاج نادر که در آن تلاش جهادگران یا همان سنگرسازان بی‌سنگر برای احداث جاده‌ای به طول ۱۳ کیلومتر در دل هور - موسوم به جاده سیدالشهدا - را به تصویر کشیده، معیار و محک خوبی است برای شناخت دیدگاه‌های ایشان در عرصه هنر مقاومت.
مستند‌هایی خوب و ماندگار از مرحوم طالب‌زاده به جا مانده که دیدگاه او را در قبال نظام استکبار جهانی روایت می‌کند.
حاج نادر تجربه زیستی فراوانی در جامعه آمریکا طی دو دهه بحرانی ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ داشته که قطعاً همین مزیت به او کمک کرد تا نگاه وسیع و آگاهانه‌ای از فضای فرهنگی، سیاسی و رسانه‌ای دنیای غرب، به‌ویژه آمریکا داشته باشد. در مجموعه مستند «ساعت ۲۵» که آن را با همکاری شهید آوینی ساخت، دقیقاً زمینه‌های مهیا برای فروپاشی آمریکا را به تصویر کشید. به یاد دارم خودش طی مصاحبه‌ای پیرامون این مجموعه مستند گفته بود: «.. سال ۱۳۶۹ که برای دیدار با خانواده‌ام سفری به آمریکا داشتم، دیدم تعداد گدا‌ها در خیابان‌ها زیاد شده! آن‌هم نه در مناطق فقیرنشین، بلکه در محله‌های مرفه‌نشین مثل خیابان پنجم شهر نیویورک. در بازگشت به ایران با موافقت حوزه هنری مجدداً به آمریکا رفتم و حدود سه ماه درباره فقر بی‌سابقه در سطح جامعه آمریکا تصویربرداری کردم که نتیجه‌اش شد مجموعه مستند ساعت ۲۵.»
الان اگر شما این مجموعه مستند را نگاه کنید، بعینه، همان پیش‌بینی‌های حاج نادر در سال ۱۳۷۱ را در فضای امروز جامعه شقه‌شده و بحران‌زده آمریکا می‌بینید.
به‌نظرتان زنده‌یاد طالب‌زاده چه آموزه‌های شاخصی برای ما به یادگار گذاشته‌اند و برجسته‌ترین ویژگی شخصیتی‌شان را در چه دیده‌اید؟
من همیشه برای توصیف عمده‌ترین ویژگی در شخصیت حاج نادر طالب‌زاده، از شهید بزرگوار حاج محمد بروجردی وام می‌گیرم؛ چون خیلی از ویژگی‌هایی را که در آن فرمانده دلاور جبهه‌های جنگ بود، در وجود نازنین حاج نادر هم دیده‌ام: هم در شکل و شمایل مسیحایی‌شان و هم در زیست ژنرال گونه‌شان. اما از این دو ویژگی مهم‌تر، مشابهت عجیب آن دو بزرگوار، نه در عرصه شاگردپروری، بلکه معلم و استادپروری بود. اگر در نتیجه تربیت هدفمند میدانی شهید بروجردی فرماندهانی همچون حاج احمد متوسلیان، شهید همت، شهید ناصر کاظمی، شهید قمی، شهید کاوه، شهید قربانی مطلق، شهید توسلی و... در عرصه دفاع مقدس ظهور و حضور پیدا کردند، در فرجام سال‌ها جهاد فرهنگی و هنری حاج نادر طالب‌زاده هم، جوانان بسیاری پای در عرصه هنر و فرهنگ این مرزوبوم گذاشتند که اکنون در میادین رسانه و هنر ایران می‌درخشند و هنرنمایی می‌کنند.
ابعاد شخصیتی و تلاش‌های مرحوم طالب‌زاده بسیار گسترده بود. استاد در رسانه‌های بین‌المللی و ملی چقدر در معرفی انقلاب تأثیر داشتند؟
دارا بودن بعضی خصایل و ویژگی‌ها و همچنین علائق شخصی، به حاج نادر کمک کرد تا بتواند در عرصه حساس حضور رسانه‌ای انقلاب ملت ما در سطح بین‌المللی سردار خط‌شکن و موفقی باشد. شاید یکی از آن ویژگی‌های مهم که باعث می‌شد در عرصه‌های جهانی رسانه بدرخشد، آشنایی او با منظومه فکری -فرهنگی جهان غرب بوده است. ویژگی دیگرشان تسلط بر ادبیات انگلیسی بود. لابد شنیده‌اید که او لیسانس خودش را در رشته ادبیات انگلیسی و با نمرات عالی از دانشگاه کلمبیای نیویورک گرفته بود. علاوه‌بر اینها، برخورداری حاج نادر از یک جذابیت خاص، توجه برانگیز بود. همین عوامل سبب شدند تا در عرصه بین‌المللی رسانه هم شخصیتی نادر و استثنایی باشد.
آیا تاکنون به این فکر افتاده‌اید که درباره زنده‌یاد طالب‌زاده کتابی بنویسید؟
هر چند این امر را افتخاری برای خودم می‌دانم، ازآنجاکه دیگر دوستان اقداماتی در این باره انجام داده‌اند، لازم ندیدم ورود کنم. البته شاید بد نباشد به این نکته هم اشاره کنم که اصل فکر نگارش کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ طی دوران دفاع مقدس، در منزل ایشان در سال ۱۳۷۵ مطرح شد و با حمایت بی‌دریغ و پشتیبانی صمیمانه او از بنده و حسین بهزاد ادامه یافت که حاصل آن شد همین مجلدات منتشر شده «حماسه ۲۷؛ کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) در دوران دفاع مقدس». یادش به‌خیر که در این زمانه مردآزما و حساس، سخت به حضور دلگرم‌کننده و دیدگاه‌های راهگشای او در عرصه فرهنگ، هنر و رسانه محتاجیم.
تربیت نیرو‌های انقلابی، بزرگترین میراث استاد
دستیار و تهیه‌کننده برنامه‌های تلویزیونی مرحوم نادر طالب‌زاده درباره چگونگی آشنایی‌اش با این هنرمند انقلابی می‌گوید: سال‌ها پیش و به‌واسطه یکی از دوستان مشترکمان به شکل خیلی تصادفی به دفتر حاج آقا رفتم و آشنایی ما از همان‌جا آغاز شد. شروع به همکاری کردیم و این ارتباط در گذر زمان خیلی نزدیک شد تا جایی‌که رفت‌و‌آمد خانوادگی با هم پیدا کردیم.
حمید جوادی در گفت‌وگویی به مناسبت ۹ اردیبهشت‌ماه دومین سالروز عروج نادر طالب‌زاده ادامه می‌دهد: برای مرحوم طالب‌زاده مثل فرزند بودم و برای مدتی که دفتر کارمان جمع شد، در خانه ایشان مستقر بودیم و من در آن‌جا زندگی می‌کردم. بیشتر از خانه خودمان در خانه حاج آقا بودم و بیشتر از پدر و مادرم با ایشان وقت می‌گذراندم. به هر حال همکاری ما تا زمان درگذشت ایشان ادامه پیدا کرد و من در کنارشان رشد کردم.
جوادی درباره بزرگترین میراث و یادگار به‌جا مانده از مرحوم طالب‌زاده هم اعتقاد دارد: به عنوان کسی که سال‌ها با استاد آشنا بودم و کار می‌کردم، احساس می‌کنم بزرگترین میراث ایشان برای کشور، تربیت نیرو‌های متعهد انقلابی است. اصولاً تربیت نیروی انسانی متخصص می‌تواند بزرگترین میراث یک فرد هنرمند و فرهیخته باشد.
تهیه‌کننده برنامه «عصر» شبکه افق تأکید می‌کند: مرحوم طالب‌زاده همیشه خودش را سرباز انقلاب می‌نامید و برای آموزش نیرو‌های انسانی خیلی وقت می‌گذاشت و توان زیادی را برای تربیت هنرمندان انقلابی صرف می‌کرد.
وی می‌افزاید: یکی از خروجی‌های ماندگار کاری ایشان برگزاری جشنواره مردمی عمار بود. برای این جشنواره خیلی وقت می‌گذاشتند و یک جشنواره مردمی را در سطح کشور برگزار کردند. از سوی دیگر، خیلی دوست داشتند بچه‌های انقلابی را که آموزش داده بودند با فضای هنری خارج از کشور آشنا کنند، مثلاً فیلم‌سازان جوان در جشنواره خارج از کشور حضور پیدا کنند.
جوادی با تأکید بر اهمیت آموزش جوانان از نظر مرحوم طالب‌زاده اظهار می‌کند: ایشان در زمان بیماری هم از آموزش نیروی متخصص انقلابی غافل نبودند. واقعاً اعتقاد داشتند به آموزش و تربیت نیرو‌های متعهد و انقلابی. حتی در بستر بیماری هم کلاس‌ها و جلسات آموزشی خود را برگزار می‌کردند.
دستیار و تهیه‌کننده برنامه‌های تلویزیونی مرحوم طالب‌زاده درباره جهان‌بینی این هنرمند انقلابی توضیح می‌دهد: به عنوان کسی که سال‌ها از نزدیک با ایشان آشنا بودم باید بگویم جهان‌بینی خاصی داشتند. هر حرکت و فعالیتی که داشتند مبتنی بر یک نگاه آخرالزمانی بود و همه کارهایشان در نهایت معطوف به این مهم می‌شد.
جوادی یادآور می‌شود: مرحوم طالب‌زاده در غرب بزرگ شده بود، اما به عشق حضرت امام (ره) و انقلاب اسلامی مهاجرت کرده بود. او به مرور زمان از انقلاب اسلامی‌به مفاهیم جامع‌تری، چون ظهور حضرت مهدی (عج) و آخرالزمان رسیده بود. بر اساس همین مفاهیم مهم و کلی هم نیروی انسانی پرورش می‌داد. حتی نگاهش در فیلم بشارت منجی هم آخرالزمانی بود و تأکید بر آمدن یک منجی داشت.
این تهیه‌کننده با اشاره به نگرش خاص مرحوم طالب‌زاده به هنر انقلاب و مقاومت می‌گوید: انقلاب اسلامی یک اتفاق بزرگ و نادر تاریخی بود که همه دنیا را تحت تأثیر قرار داد. طبیعی است که چنین اتفاق نادری، آدم‌های نادر را می‌طلبید. حاج نادر طالب‌زاده به گفته خودش یک سرباز واقعی برای انقلاب اسلامی‌بود. در دانشگاه کلمبیا درس خوانده بود، اما برای انقلاب اسلامی و جبهه حق نیرو تربیت می‌کرد. او به شکل هنرمندانه در خدمت هنر انقلاب و مقاومت بود و خیلی در این حوزه فعالیت می‌کرد. حتی در کشور‌های دیگر هم نیرو‌های جبهه مقاومت را آموزش می‌داد.
جوادی تصریح می‌کند: حاج نادر به‌ویژه در اواخر عمر نسبت به فعالیت‌های روشنگرانه اهتمام جدی داشت. برای مثال کنفرانس افق نو را با حضور مهمانان خارجی در مشهد برگزار کرد. یکی از مهمانان کنفرانس که ساعت ۴ صبح به مشهدگردی رفته بود اصلاً باورش نمی‌شد که کشور تا این حد امنیت داشته باشد. نظام استکبار جهانی همیشه حقایق ایران را پنهان کرده است و فعالیت‌های حاج نادر باعث روشنگری می‌شد.
او اهتمام جدی داشت به مقابله با اسلام‌هراسی و ایران‌هراسی و در این مسیر، از خودش هزینه مادی و معنوی می‌کرد. جهادگونه تلاش کرد تا روشن کند حقیقت چیست و به نظرم نتیجه کارش را هم دید. حاج نادر مثل یک الماس درخشید و سربلند شد. ایشان یک تنه در مقابل استکبار جهانی ایستاد و بلندگوی نظام در جنگ رسانه‌ای بود.
وی خاطرنشان می‌کند: مرحوم طالب‌زاده از زندگی مدرن و آسایش کامل گذشت و در جبهه حق تلاش کرد. همیشه می‌گفت «قبل از اینکه بخواهی بمیری، کشته شو.» او این دنیا را ماندگار نمی‌دانست و با همه سختی‌هایش در جبهه حق بود. مثل یک شهید زندگی و همه چیزش را در راه حق و حقیقت فدا کرد.
منبع: هفته نامه صداوسیما