شب قَدر شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک‌ساله انسان‌هاست. قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن می‌گوید.
براساس آیات قرآن و روایات، ارزش شب قدر بیش از هزار ماه است. این شب بافضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است و در آن فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند.
برای آشنایی با فضیلت و اعمال شب نورانی قدر با حجت‌الاسلام امیرحسین محمودی به گفتگو نشستیم که آن را در ادامه می‌خوانید:
درباره عظمت و فضیلت شب قدر توضیح دهید
اگر بخواهیم مقدمه‌ای از فضائل شب‌های قدر عرض کنیم باید بگوییم چه چیز از این بالاتر که خود خدای متعال یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان را بر شب‌های هزار ماه برتری داد و آن شب با عظمت را شب قدر نامید. شب قدر برای مسلمین از شب‌های با عظمت و تکرار نشدنی سال است. در خبری از وجود مبارک رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که: هنگامی که ماه رمضان نزدیک شد (در ایامی که سه روز از ماه شعبان باقی بود) به بلال گفت: مسلمانان را به مسجد بخوان و، چون مسلمانان گرد آمدند، بر فراز منبر رفت و پس از حمد و ثنای الهی فرمود:ای مردم، پروردگار این ماه را به شما اختصاص داده است، آن سید ماه‌ها است و در آن شبی است که از هزار ماه نیکوتر است.
جمله دلایل فضیلت شب قدر بلکه والاترین جنبه فضیلت آن، نزول قرآن‌کریم در این شب می‌باشد، که به صورت یک باره بر قلب مقدس پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) نازل گردید و در بقیه عمر مبارک ایشان به صورت تدریجی انجام گرفت. قرآن کریم یکی از علل فضیلت ماه رمضان را همین معنا برشمرده و می‌فرماید: "شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ"، "ماه رمضان ماهی است که قرآن را در آن فرو فرستادیم؛ کتابی که مردم را راهبر و متضمن دلایل آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است".
قرآن کریم در آیات سوم و چهارم سوره دخان علت دیگر فضیلت این شب بزرگ را تعیین مقدرات انسان قلمداد نموده و می‌فرماید: "إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبَارَکَةٍ ۚ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ (۳) فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ (۴) / ما قرآن را در شبی فرخنده نازل کردیم، زیرا که هشدار دهنده بودیم. پس در آن شب هر کاری محکم و استوار میشود".
شب‌قدر بهترین فرصت برای طلب بخشش و آمرزش گناهان است
شب قدر بهترین فرصت برای طلب بخشش و آمرزش گناهان از خداوند است و پروردگار در این شب عنایت ویژه‌ای به بندگان خود دارد و در واقع آن را بهانه‌ای جهت آمرزش بندگان خود قرار داده است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روایتی وجود شب قدر را غایت لطف خدا به امت خویش برشمرده و می‌فرماید: "به امت من در ماه رمضان پنج چیز داده شده که به امت هیچ پیغمبری پیش از من داده نشده است.
عطای اول: هر گاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند به سوی بندگان نظر می‌کند و کسی که خدا به او نظر کرده تا ابد عذاب نمی‌شود.
عطای دوم: بوی بد دهان آنان که در نزد خدا شب زنده‌داری می‌کنند خوشبوتر از بوی مشک میشود.
عطای سوم: ملائکه برای ایشان در شب و روز استغفار می‌کنند.
عطای چهارم: همانا خداوند عزوجل بهشت خویش را امر می‌کند که استغفار کند و تزیین شود برای بندگان. پس چه نزدیک است که سختی‌های دنیا آنها را در خود فرو برد و می‌روند به سوی بهشت و کرامت من.
عطای پنجم: پس هر گاه شب آخر فرا رسد خداوند همه بندگان را می‌آمرزد.
مردی سؤال کرد: یا رسول‌اللّه در شب قدر؟ حضرت فرمودند: مگر نمی‌دانی که کارگران هر گاه کارشان تمام شود، مزد به آنها می‌دهند».
همچنین روزه‌داران به درگاه خدا دست بلند کرده و می‌خوانند: "اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیْهِ فَضْلَ لَیْلَةِ القَدْرِ، وَصَیِّرْ اُمُورِی فِیْهِ مِنَ العُسْرِ إِلی الیُسْرِ، وَاقْبَلْ مَعاذِیرِی، وَحُطَّ عَنِّی الذَّنْبَ وَالوِزْرَ، یا رَؤُوفاً بِعِبادِهِ الصَّالِحِینَ / بار خدایا، فضل شب قدر را در این روز بر من روزی کن و کارهایم را از سختی به آسانی وا گردان و عذرم را بپذیر و گناهانم را بریز‌ای مهربان به بندگان نیکوکار".
اگر چه در مورد شب قدر سؤال‌هایی وجود دارد و به طور مشخص معلوم نیست که دقیقاً چه شبی از سال است، اما در بین سه شب قدری که وجود دارد و مرسوم است احتمال شب سوم بیشتر است و این اهتمام ما به هر سه شب برای درک حداکثری از فضائل و مناقب این شهر با عظمت است، چنانکه در روایتی در از امام‌صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که تقدیر مقدرات در شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست‌ویکم و امضای آن در شب بیست‌وسوم ماه رمضان صورت می‌گیرد.
چه اعمالی برای شب‌قدر توصیه شده است و بهترین دعا در شب نورانی چیست؟
اعمال شب‌های قدر بر دو نوع است؛ اعمالی که در هر سه شب انجام میشود و به اعمال مشترک معروف است و اعمالی که مخصوص هر یک از شب‌های مبارک نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست وسوم است. امام موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) درباره اعمال شب قدر فرمودند: کسی که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شب زنده‌داری کند، گناهانش آمرزیده میشود.
شب‌قدر به خواندن دعا‌هایی از جمله "جوشن کبیر"، "دعای افتتاح" و "ابوحمزه ثمالی" سفارش شده، زیرا انسان با یادآوری لطف، گذشت، کرم، رحمت و بخشش بی‌پایان خدای متعال او را دستگیر خودش می‌بیند و نور امید در دلش ایجاد میشود.
جا دارد سایر اعمال مشترک و البته پس از آن اعمال اختصاصی هر کدام از این سه شب هم در مفاتیح الجنان مرحوم محدث قمی تامل جدی شود از جمله استغفار مکرر، قرآن به سر گرفتن با همان اذکار مخصوص و از همه مهم‌تر زیارت سیدالشهدا (علیه‌السلام).
اما شاید با ثواب‌ترین اعمال در شب قدر دعا برای دو چیز است، اولی از وجود مبارک نبی‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سوال شده که یک کسی محضر ایشان عرض می‌کند: اگر شب‌قدر را دریابم چه بکنم؟ حضرت می‌فرماید: از خدا عافیت بخواه. عافیت یعنی چه؟ به سراغ دعای زیبای ۲۳ صحیفه سجادیه برویم که از زبان مبارک ایشان معنای عافیتی که باید طلب شود ذکر شده است.
افضل اعمال شب‌قدر، دعا برای فرج حضرت حجت (عج) است
دوم، دعایی که شاید افضل اعمال و مقدمه‌ای برای بیان برخی جنبه‌های ناگفته‌ی شب مبارک قدر است، دعا برای فرج حضرت حجت (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است که معنای قدر بتمامه و کماله وابسته به وجود نازنین او و تقدیر ما در گرو نگاه و امضای او در این شب هاست؛ لذا دعای فرج به نوعی خلاصه همه آنچه از خیر از محضر خدای متعال میخواهیم تفسیر میشود.
امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی می‌فرماید: حقیقت شب‌قدر، حضرت فاطمه‌زهراء (سلام‌الله‌علیها) هستند و اگر کسی به ایشان معرفت پیدا کند، شب قدر را درک کرده است، از طرف دیگر هم در قرآن کریم آمده: «وَ مَاأَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ»، به‌نظر شما آیا می‌توان به معرفت حضرت فاطمه‌زهراء (سلام‌الله‌علیها) که حقیقت شب‌قدر هستند، دست یافت؟
اجازه دهید قبل از پاسخ به این سوال ابتدا مقدمه‌ای عرض کنم، بین وجود معظم قرآن کریم و امام معصوم ارتباط خیلی مهمی است به گونه‌ای که اگر امام نباشد، قرآن فهمیده نمی‌شود، و امام، عِدل قرآن و مکمل این مصحف شریف به عنوان یکی از دوثقل گرانبهای پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باید مورد توجه قرار گیرد.
در روایت معتبری از وجود مبارک امام محمدباقر (علیه‌السلام) وارد شده است که می‌فرمایند:ای گروه شیعیان، با سوره "إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ" برهان آورید تا پیروز شوید. به خدا قسم که این سوره پس از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) دلیل خدای بزرگ بر مردم است و آن سوره از امتیازات دین شماست و نهایت دانش ما.
سؤال اینجاست چرا امام محمدباقر (علیه السلام) به شیعیان امر به مخاصمه درباره این سوره مبارکه می‌کند؟ مگر چه چیز مهمی در این سوره قرار دارد که به ما وعده پیروزی بر دشمنان می‌دهد؟ در پاسخ باید گفت مسئله در همین اتصال قرآن و ولایت است که این سوره مبارکه در واقع پیرامون ولایت ائمه (علیهم السلام) نیز نازل شده و حقیقت ولایت را بیان می‌کند، در حالیکه ظاهر سوره درباره نزول قرآن در شب‌قدر است.
امام جعفرصادق (علیه السلام) درباره حقیقت شب قدر می‌فرماید: اللَّیْلَهْ فَاطِمَهْ (سلام الله علیها) وَ الْقَدْرُ اللَّهُ، فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَهْ (سلام الله علیها) حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَکَ لَیْلَهْ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَهْ (سلام الله علیها) لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا. منظور از لیلة، حضرت فاطمه‌زهرا (سلام الله علیها)، و منظور از القدر، خداوند است، پس هرکه حضرت فاطمه‌زهرا (سلام الله علیها) را به واقع بشناسد، لیلة القدر را درک کرده است، و همانا او را فاطمه نامیدند، چون مردمان از کسب معرفت واقعی نسبت به وی عاجز هستند.
هرکه حضرت فاطمه‌زهرا (س) را بشناسد، لیلة‌القدر را درک کرده است
باز هم در جای دیگر حضرت فرمودند: "وَ أَمَّا قَوْلُهُ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، یَعْنِی فَاطِمَهْ (سلام الله علیها) ". امّا این آیه: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، یعنی حضرت فاطمه‌زهرا (سلام الله علیها). حقیقت شب قدر منشأ و سرچشمه ولایت و حلقه اتصال بین نبوت و امامت، حضرت زهرای‌اطهر (سلام الله علیها) است و شرط درک شب قدر، معرفت به حضرت صدیقه‌طاهره (سلام الله علیها) است.
یا در روایتی از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده است که از نبی‌مکرم‌اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) روایت می‌کنند که رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: «یا علیّ! آیا می‌دانی معنی شب قدر چیست»؟ عرض کردم: «نه‌ای رسول خدا» رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند تبارک‌وتعالی در آن شب، به تقدیر و سرنوشتی که در روز قیامت خواهد بود، قضا و حکم، و اندازه‌گیری نموده، و در آنچه خدای عزّ‌وجلّ فرمان داد ولایت تو بود، و نیز ولایت امامان از نژاد تو، تا روز قیامت.
در این روایت، معیار و ملاک سرنوشت و تقدیر، ولایت ائمه‌اطهار (علیهم السلام) قرار گرفته است. شرط درک ما از این حقیقت و دست یافتن به معرفت فاطمی حرکت در مسیر زندگی و الگوی زیست ایشان در تمام ارکان و اجزای زندگی ماست. در واقع میزان بهره‌وری ما از شب قدر وابسته به میزان الگوپذیری و عملکرد ما به عنوان پیروان زهرای‌مرضیه (سلام الله علیها) است، پس توجه کنیم که در شب قدر و در این شب‌های مبارک علاوه بر قرائت قرآن‌کریم، دست به دامان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شویم تا به واسطه این دو میراث گرانبهای پیامبراکرم (صلوات‌الله‌علیه‌وآله) رستگار گردیم و بیش از پیش قدر و منزلت شب‌قدر را دریابیم.
منبع: ایرنا
برای تمام کسانیکه این معارف دینی را به ما رساندند .