ماه رمضان نهمین ماه از ماه‌های قمری است و قرآن کریم در این ماه بر رسول اکرم (ص) نازل شد و در شریعت اسلام، روزه در این ماه بر کسانی که توانایی بر انجام آن را دارند واجب است و این ماه در بین ماه‌های قمری از فضیلت خاص برخوردار است.
در بین ماه‌های قمری سال، ماه مبارک رمضان از قداست و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، چنانکه در دعای مخصوص آن می‌خوانیم: «و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور ...»
در مجموع، ماه رمضان به معنویت و تقوا پرداختن مسلمانان فرصتی بی‌نظیر می‌دهد، این ماه مملو از اعمال عبادی و خیراتی است که به انسان‌ها فرصتی برای پیشرفت معنوی و نزدیک شدن به خداوند می‌دهد، و به همین دلیل، انجام این اعمال با تمام وجود و اخلاص قلبی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
رمضان برای ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در این ماه حال و هوای مردم به گونه‌ای دیگر است.
شب‌بیداری‌های سحرگاهی، نشستن در کنار سفره سحری و نیایش شبانه، تکاپوی تهیه سفره افطار و شوق و انتظار نشستن در کنار این سفره و شنیدن طنین دعای ربنا، لذتی وصف‌نشدنی دارد.
توسعه زندگی ماشینی موجب شده تا حال و هوای گذشته ماه رمضان نیز دستخوش تغییر و فراموشی شود و امروز دیگر خبری از نقاره‌زنی‌ها به هنگام افطار و سحرخوانی‌ها برای بیدارکردن مومنان نیست.
بیش از ۱۰۰ غذا و ۳۰ نوع نان خانگی در شهر‌های مختلف ایران وجود داشت که در ماه رمضان پخته می‌شد و امروز چونان بسیاری از آداب و رسوم‌های دیگر در حال فراموشی است.
اما هنوز در گوشه گوشه کشور، کورسویی از سنت‌های گذشته ماه پُرخیر و برکت رمضان نمایان است و مردم استان مرکزی هم می‌کوشند تا چراغ این سنت‌های کهن، ماندگار بماند تا فرهنگ غنی استان برای نسل جوان جذاب و ماندگار باشد.
تلاقی ماه مبارک رمضان در سال ۱۴۰۲ با عید نوروز موجب شده تا آیین، ۲ سنت دیرینه، همزمان اجرا شود و مردم روزه‌دار، سنت دید و بازدید عید باستانی را به بعد از افطار موکول کنند تا ضمن احترام به ماه رمضان، سنت نوروز باستان را نیز برگزار کنند.
برخی رسوم ماه مبارک رمضان در استان مرکزی مانند افطاری دادن، پیشواز رفتن، پخت نان محلی، ختم قرآن مانند سایر مناطق است، اما برخی آیین‌ها مانند رسم زیبای مردم ساوه با عنوان (الم ترانی) و (اهو اهوا) در محلات ویژه این ۲ شهرستان در استان است.
آداب و رسوم ماه میهمانی خدا در استان مرکزی
در آخرین چهارشنبه ماه رمضان، آیین کهنی با نام «الم ترانی» در ساوه برپا می‌شود، طبق این رسم، تعدادی از جوانان و نوجوانان ساوجی بعد از اقامه نماز مغرب و عشا دور هم جمع می‌شوند و به خانه همسایگان و آشنایان می‌روند و اشعاری می‌خوانند که در میان این اشعار نام یکی از فرزندان صاحب خانه را می‌برند و در پاسخ از او انتظار انعام دارند و در نهایت صاحب خانه با دادن پول یا خوراکی، گروه را راهی می‌کند.
معروف‌ترین رسم مردم شهر محلات در ماه مبارک رمضان سنت دیرینه «اهو اهو» است، این آیین در شب چهاردهم ماه رمضان انجام می‌شود و شباهت زیادی به رسم هوم بابایی کاشانی‌ها یا آیین دوست دوست یزدی‌ها دارد، به این ترتیب که گروهی از نوجوانان بعد از افطار به در خانه همسایگان و اهالی محله به ویژه آنهایی که پسر خردسال دارند، می‌روند، سرگروه اشعاری می‌خواند و باقی بچه‌ها عبارت «اهو اهو» را زمزمه می‌کنند و اهالی خانه با شنیدن صدای بچه‌ها مقداری خوراکی و تنقلات به پسر خانه می‌دهند تا به آنها برساند.
یکی از رسوم بسیار زیبا که در ماه مبارک رمضان از سوی مردم شازند و فراهان انجام می‌شود، اذان‌گویی هنگام سحر و افطار است، طبق این رسم، از مردمی که صدای خوشی دارند، هنگام سحر و افطار بر پشت بام می‌روند و با صدای بلند برای اهالی محله اذان و مناجات می‌گویند.
از آیین‌های ارزشمند مردم خمین برای تشویق کودکان و نوجوانان به روزه‌داری، آیین «سرزبانی» است، خانواده‌های خمینی پیش از آمدن ماه پربرکت رمضان، هدایایی برای نوجوانان خود آماده و به آنها تقدیم می‌کنند تا این قشر را به عبادت سوق دهند و از روزه‌داری آنها ابراز خوشحالی کنند.
شب‌های نیمه یکی از رسوم مردم دلیجان و نراق است که شباهت زیادی با آیین «اهو اهو» در محلات و «الم ترانی» مردم ساوه دارد، البته این آیین تنها در روز‌های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه رمضان برگزار می‌شود و در این شب‌ها، نوجوانان دلیجانی با سردادن اشعاری به در خانه اهالی می‌روند و صاحبان خانه به آنها آجیل و خشکبار به عنوان انعام می‌دهند.
یکی از آیین‌های جالب توجه مردم دیار استان مرکزی فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است، در این سنت دیرینه، داماد باید برای نوعروس خود افطاری هدیه ببرد و در سینی افطار خود انواع گوشت، مرغ، ماهی، روغن، برنج، چند قرص نان، شیرینی و میوه تزیین و به خانه پدر عروس ببرد.
برخی از شهر‌های استان مرکزی مانند محلات رسم دارند که خانواده تازه‌داماد در سینی غذای افطاری، طبقی شیرینی، زولبیا و هدیه مخصوص آماده می‌کند و به خانه نوعروس می‌فرستد و بعد از این آیین، خانواده عروس در یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان برای قدردانی، داماد و خانواده‌اش را برای صرف افطاری دعوت می‌کنند.
اهالی خمین در روز ۲۱ ماه رمضان که مصادف با شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع) است، رسمی به نام شب تیغ دارند که این رسم در حال حاضر میان روستاییان انجام می‌شود و در این شب، مردم به جای اینکه از شیر گاو برای مصرف خود استفاده کنند، آن را به نیازمندان و فقرا می‌بخشند و این سنت به «شیر شب تیغ» معروف است.
همچنین اهالی خمین در این روز به دیدار اهل قبور و زیارت امامزادگان و زیارتگاه‌ها می‌روند و در شب ۲۷ رمضان که مصادف با روز کشته شدن «ابن ملجم مرادی» است، برای افطار و شام تمام خانواده‌ها، آش رشته می‌پزند و اقوام درجه یک را مهمان می‌کنند و بعضی‌ها نیز آش را بین همسایگان توزیع می‌کنند.
مردم استان مرکزی نیز مانند تمام اقوام و شهر‌های دیگر در ماه مبارک رمضان، غذا‌ها و خوراکی‌های متنوعی تهیه می‌کنند که از معروف‌ترین خوراکی‌های این منطقه می‌توان به فتیر اشاره کرد.
اگرچه این نان در تمام فصل مصرف می‌شود، اما اراکی‌ها پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان و برای سفره‌های افطاری خود فتیر می‌پزند، گوش فیلی و زولبیا نیز از شیرینی‌های پرطرفدار این ماه است که اغلب در خانه توسط زنان اراکی تهیه می‌شود.
باغ‌های فراوان انگور در این منطقه، شیره انگور را به سوغات و خوراک روزانه آنها تبدیل کرده است و مصرف شیره انگور در ماه مبارک رمضان به خاطر دریافت انرژی، در وعده افطاری و سحری مرسوم است.
از دیگر خوراکی‌های این ماه می‌توان به شله زرد، حلوای شیره انگور، شیر برنج و حلیم اشاره کرد و در روستای فرنق شهرستان خمین رسم است قبل از آمدن ماه رمضان سه نوع نان خانگی فتیر شیر، نان گرده و نان شاطه مخصوص این ماه می‌پزند.
سحرخونی یا سحرخوانی هم از رسم‌های ویژه ماه مبارک رمضان در استان مرکزی است که در گذشته که وسایل ارتباط جمعی وجود نداشت مردم با به‌جا آوردن این رسم در نیمه‌های شب، یکدیگر را برای تهیه و خوردن سحری از خواب بیدار می‌کردند.
در شهرستان خمین رسم بود که نوجوانان مراسم سحرخوانی را اجرا کنند، آنان بر بام خانه‌های محله خود می‌رفتند و با کوبیدن بر پشت یک طبل و خواندن مناجات، رسم سحرخوانی را برگزار می‌کردند و مردم شهرستان دلیجان هم مانند مردم خمین این رسم را به‌جا می‌آوردند و به آن «سحرخون» می‌گفتند.
سحرخوانان دلیجانی هرچه به زمان اذان نزدیک‌تر می‌شدند، ریتم نواختن طبل را تندتر می‌کردند تا مردم بدانند تا اذان چقدر فرصت دارند.
مردم استان مرکزی به‌ویژه شازندی‌ها و فراهانی‌ها (البته آنهایی که صدای خوبی دارند) طبق آیینی قدیمی سحرگاهان و هنگام افطار بر پشت بام‌ها می‌روند و اذان می‌گویند، گفتن اذان صبح در ماه‌های دیگر سال نیز بین آنان مرسوم است.
جلسات ختم قرآن مجید در همه نقاط استان مرکزی برگزار می‌شود و معمولا این جلسه‌ها برای بانوان در خانه‌ها و برای آقایان در مساجد برپا می‌شود که در این سنت دیرینه خانواد‌ها برای افرادی که از بین آنان فوت کرده‌اند، ختم قرآن برگزار می‌کنند و روحش را با تلاوت قرآن، قرین شادمانی می‌سازند.