ماه مبارک رمضان آداب و رسوم و شرایط خاص خود را دارد که آن را از بقیه ماه‌های سال متمایز می‌کند. با این همه مسلمانان مناطق مختلف جهان و بویژه کشورهای اسلامی در این ماه متناسب با فرهنگ‌های خود، هر کدام آداب و رسوم خاص دارند تا به بهترین شکل ممکن از فضیلت این ماه بهره ببرند. مراسمی که از کشوری به کشور دیگر و حتی از شهری به شهر دیگر تفاوت دارد.
آنچه در زیر می‌آید نگاهی مجمل به این مراسم و مناسک در برخی از کشورهاست.
رمضان در هند
مسلمانان هند در ماه رمضان مساجد و گلدسته‌ها را با چراغ تزئین می‌کنند و در آنها کلاس‌های قرآنی برگزار می‌کنند. در این ایام مساجد مملو از نمازگزار می‌شود. مسلمانان هندی هنگامی که خرما نباشد با آب و برخی نیز با نمک افطار می‌کنند. این عادتی است که تنها در هند رواج دارد. سفره‌های افطار و سحر مسلمانان هند با غذا‌های خاصی به نام «غنجی» همراه است که از برنج، گوشت، آب و مواد دیگر درست می‌شود. سحرخوان نیز در هند نقش برجسته‌ای دارد که پیش از نماز صبح مردم را از خواب بیدار و با به‌پایان رسیدن ماه رمضان از آنها هدیه دریافت می‌کند.
مسلمانان هند در دهه آخر ماه رمضان سنت اعتکاف را برگزار و بر شب قدر تاکید بسیاری می‌کنند. آنها در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان برای فاتحه خواندن اموات به قبرستان می‌روند و برای آنها قرآن می‌خوانند. در شب قدر عده‌ای از جوانان به کوچه‌ها و خیابان‌ها می‌روند و در‌های خانه‌ها را زده و آنها را برای احیای ماه مبارک رمضان صدا می‌کنند و قداست این ماه را یادآور می‌شوند.
رمضان در سوریه
مردم سوریه در ماه رمضان هر روز صبح با آواز سحر که به آن «طبل‌زنی» می‌گویند، از خواب برمی‌خیزند. با صدای این طبل مردم برای نماز و خوردن سحری خود را آماده می‌کنند.
در سوریه، دهه اول ماه رمضان «دهه غذا» نامیده می‌شود که؛ کنایه‌ای است از توجه و اهتمام مردم به تهیه وعده‌های غذایی. دهه دوم «دهه پوشاک» است؛ کنایه از خرید لباس و استقبال از عید و دهه آخر «دهه شیرینی» است؛ کنایه از تهیه و فروش شیرینی‌های معروف دربازارها. سوری‌ها این گونه به استقبال عید سعید فطر می‌روند.
رمضان در افغانستان
مردم افغانستان از چند روز قبل با جارو و غبارروبی مساجد به پیشواز ماه رمضان می‌روند.
اولین روز ماه رمضان در افغانستان تعطیل است و علاوه بر آن در این ماه روزانه ۳ ساعت از زمان اداری کارمندان کاسته می‌شود. غذاخوری‌ها در این ماه به دستور دولت تعطیل می‌شود، اما در عوض بازار ترشی و جلبی (زولبیا) در افغانستان گرم است.
افطاری دادن هم در این کشور همانند سایر کشور‌ها مرسوم است تا جایی که گاهی سبقت‌گرفتن مردم برای دادن افطاری دیدنی است. وقتی هم که افطار می‌شود نمازگزاران با خود افطاری به مسجد می‌برند و پس از خواندن نماز مغرب افطار می‌کنند و به خانه می‌روند و شام می‌خورند.
مردم افغانستان با روی آوردن به مساجد و حسینیه‌ها در مجالس مخصوص این ماه شرکت می‌کنند که از جمله آنها مراسم احیا و گرامیداشت شب‌های قدر و سوگواری در شهادت حضرت علی (ع) است.
رمضان در عربستان
خانواده‌های عربستان عادات خاصی دارند، از جمله به خاطر خوش‌یمنی و نوید ماه مبارک رمضان لوازم و اثاثیه منزل خود را تغییر می‌دهند. در عربستان هزاران مسلمان در ایام ماه رمضان از سپیده صبح در تمام نقاط برای ادای مناسک عمره و عبادت اقدام می‌کنند. بعد از نماز عشاء هم به راز و نیاز و دعا می‌پردازند. مردان درباره احادیث دینی بحث می‌کنند و «جراک» را که پوست خشک شده میوه است دود می‌کنند، زنان هم به آماده‌کردن سفره سحر و افطار می‌پردازند و تا اذان صبح بیدارمی‌مانند. غذای آنها در طول ماه رمضان خرما، قهوه عربی، گوشت چرخ کرده و ماهی است.
رمضان در پاکستان
در ماه رمضان اماکن لهو و لعب در پاکستان نیز بسته می‌شود و مساجد به منظور تلاوت قرآن و احادیث دینی پر می‌شوند به طوری که صف‌های نماز در مسجد طولانی و به بسته‌شدن خیابان‌ها منجر می‌شود. آنها بعد از ادای نماز با خرما و برنج و گوشت افطار می‌کنند. فروش «بکوله» که پیاز قرمز و گوشت سرخ شده است، در این ماه بازار داغی دارد. در دهه آخر ماه رمضان هم مردان غذای سحری خود را در مساجد می‌خورند.
رمضان در مصر
در قاهره پایتخت مصر، گروه‌های مختلف عرب و غیرعرب جشن‌های مختص خود را دارند چراکه هر کدام به گونه‌ای خاص این ماه را می‌شناسند و هر کدام به اندازه خود قدر و منزلت آن را می‌دانند. این جشن‌ها ترکیبی از جشن‌هایی هستند که از دوره فرعونیان، قبطانیان و اسلامیان باقی مانده است. قاهره در ماه رمضان به ۲ شهر تبدیل می‌شود؛ اول شهری است از صبح زود تا ساعت ۱۴ که در این هنگام شهری آرام، ساکت و بدون کوچک‌ترین شلوغی و ازدحام است و از ساعت ۱۴ تا زمان افطار و اذان مغرب و گاهی اوقات تا نیمه شب هم شهری می‌شود که در آن شلوغی بیداد می‌کند و هیاهویی برپاست.
رمضان در اندونزی
ماه مبارک رمضان برای مردم اندونزی ماه جشن و شادی است. شادمانی‌های شبانه، تفریحات، بازی‌های مختلف و غذا‌های متنوع، همه جزئی از فرهنگ مردم اندونزی در این ماه عزیز است.
پس از رویت هلال ماه رمضان در اندونزی، تعدادی از افراد تا صبح طبل می‌زنند و به این نحو آغاز ماه مبارک را به دیگران اعلام می‌کنند.
اندونزیایی‌ها مراسمی هم دارند به نام «حلال به حلال» به معنی روز مصالحه و آشتی که در مساجد برگزار می‌شود.
یک شب و روز در اندونزی، به عنوان شب نزول قرآن و روز نزول قرآن شناخته می‌شود. اندونزیایی‌ها به این روز بسیار ارج مینهند و آن را گرامی میدارند. مراسم ویژهای هم به این مناسبت در قصر ریاست جمهوری اندونزی برگزار می‌شود.
مراسم احیا، عبادت و آداب شب و روز نزول قرآن از رادیو و تلویزیون این کشور پخش می‌شود. مسلمانان اندونزی ۱۰ شب آخر ماه را به شب زنده‌داری و عبادت می‌گذرانند و معتقدند یکی از این شبها شب قدر است.
رمضان در تاجیکستان
مهم‌ترین عمل در ماه مبارک رمضان در تاجیکستان خواندن نماز‌های تراویح به جماعت و ختم قرآن است. از برنامه‌های مهم دیگر در این ماه افطاری دادن است. مردم تاجیکستان مهمان‌دوست هستند و به هر بهانهای مهمانی برگزار می‌کنند. بویژه در ماه مبارک رمضان، کمتر پیش می‌آید خانوادهها در خانه خود و سرسفرههایشان افطار بخورند، چون به خانه فامیل یا برادران و خواهران و... به افطاری دعوت می‌شوند.
شب قدر در دهه آخر و شب ۲۷ ماه مبارک دانسته شده است. در این شبها معمولا پیر و جوان در مسجد‌ها بیدار میمانند و به ادای نماز و قرائت قرآن مشغول می‌شوند و همچنین علمای دین سخنرانی می‌کنند.
رمضان در عراق
از شب اول ماه رمضان تا آخرین شب آن، نزدیک زمان سحر، افرادی در کوچه‌ها میگردند و با کوبیدن بر طبل، روزهگیران را برای خوردن سحری بیدار می‌کنند. هنگام افطار هم خانواده‌های عراقی با در دست داشتن سینیهای غذا به مساجد می‌روند تا غذای خود را با روزهداران یا نیازمندان تقسیم کنند. باقلوا، زولبیا، خرما و سوپ از خوراکی‌های مهم و پرطرفدار عراقی‌ها در این ماه است. در اعمال مخصوص شب‌های قدر تاکید فراوانی بر زیارت امام حسین (ع) شده است؛ لذا جمعیت انبوهی این شب را در کربلا می‌گذرانند، طوری که در این شبها جای خالی در کربلا باقی نمیماند. زیارت نجف اشرف هم حال و هوای ویژهای دارد، چرا که ایام شهادت و ضربت خوردن امیرالمومنین علی (ع) نیز در همین شبهاست.
رمضان در لبنان
رویت هلال ماه توسط مسلمانان در لبنان سنتی است که از دوره‌های قدیم به ستبانه یا سیبانه مشهور شده و به معنای انتظار برای مشاهده هلال ماه رمضان است. افرادی که ماه را رویت کردند به دادگاه شرعی می‌روند تا درباره مشاهده هلال ماه شهادت دهند و اگر مفتی لبنان و قاضیان شرعی از درستی شهادت آنان مطمئن شوند، دستور اعلام آغاز ماه رمضان را صادر می‌کنند.
یکی دیگر از سنت‌های موجود در لبنان در ماه رمضان، بیدار کردن مردم برای خوردن سحری توسط افرادی است که به آنان مسحراتی می‌گویند.
مسحراتی‌ها در ساعات ۲ تا ۳ نیمه‌شب در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر دور می‌زنند، بر طبل می‌کوبند و شعر می‌خوانند. مسحراتی‌ها که لباس محلی بر تن دارند، می‌خوانند: «ای خفته! برخیز و خداوند باقی را عبادت کن و سحورکن»، «برخیزید و سحری بخورید، رمضان به دیدار شما آمده». در لحظه افطار، خیابان‌های شهر حتی در مناطق مسیحی‌نشین هم تقریبا خالی می‌شود، اما ۳ ساعت پس از افطار رفت و آمد‌ها شروع شده و تا سحر ادامه می‌یابد. مردم لبنان شب را در کافه‌ها، رستوران‌ها و مکان‌های تفریحی مانند سواحل و پارک‌ها می‌گذرانند و کمتر تا سحر می‌خوابند و به جای آن پس از سحر تا ۱۰ صبح که ساعت کار رسمی ادارات و بازار است به استراحت می‌پردازند.
رمضان در ترکیه
مسلمانان ترکیه معتقدند که ماه رمضان، برکت و خیر را در سفره‌های آنان افزایش می‌دهد و حتی اگر در بدترین شرایط اقتصادی باشند، خداوند به یمن و برکت این ماه عزیز در‌های خیر و نعمت خود را روی بندگانش می‌گشاید. مسلمانان این کشور قبل از شروع ماه رمضان با تزئین و چراغانی کردن خیابان‌ها و مساجد، آمدن ماه رمضان را به یکدیگر تبریک می‌گویند. سفره‌های افطاری مسلمانان این کشور شامل زیتون، پنیر، خرما، باقلوا و انواع سوپ و آش است که به آن چوربا گفته می‌شود. هنگام سحر نیز علاوه بر بانگ مناجات مساجد براساس عادتی دیرینه و قدیمی سحرخوان به خیابان‌ها و کوچه‌ها آمده و برای بیدار کردن مسلمانان برای خوردن سحری و اقامه نماز آواز سر می‌دهد و بعد از اقامه نماز صبح مسلمانان به قرائت قرآن می‌پردازند.
منبع: بیتوته