گر چه اين آيين ها با گسترش شهرنشينی و زندگی ماشينی تغيير شكل يافته و برخی نيز به دست فراموشی سپرده شده اند، اما مردم اين منطقه از كشورمان بسياری از اين آداب و آيين ها را هنوز هم حفظ کرده اند؛ یکی از این آیین ها تکم گردانی است.
بیوک جامعی کارشناس فرهنگ عامیانه می گوید: از گذشته های دور در منطقه آذربایجان به ویژه اردبیل افرادی هستند كه قبل از رسيدن عيد نوروز و مخصوصاً در فاصله بين چهارشنبه آخر سال و شروع سال نو، با اشعار زيبا و آهنگين، آمدن بهار و تمام شدن ايام سخت زمستان را به مردم شهرها و روستاها خبر می دهند و اين افراد به دليل اينكه عروسکی چوبی به نام «تكم» به همراه دارند به «تكم چی» يعنی صاحب تكم معروف هستند.
او افزود: تكم از دو بخش«تكه»به معنی بز نر قوی هيكل كه هدايت گله را برعهده دارد و «م» ضمير ملكی دوم شخص مفرد تشكيل شده است. تكم يعنی بز نر قوی هيكل من با مجسمه چوبی دست سازی به شكل بز كه پايه‌ای داشته و جهت رقصاندن از سوراخ صفحه‌ای چهار گوش يا گرد عبور كرده و حركت داده می شود تكم معمولاً با پولك، سكه، آينه، زنگوله پارچه های رنگي-بيشتر قرمز رنگ- و چيزهای ديگر تزيين می شد، اين كار برای ايجاد سر و صدا و جلب توجه مردم و البته هر كدام نماد زندگی، بركت و تلاش، روشنايی، شادی و سرود و سربلندی است.
این کارشناس گفت:تكم چی ها يا تكم گردانان كه خود،لباس مخصوص محلی به تن دارند با خواندن اشعاری موزون معمولاً در قالب باياتی(نوعی دو بيتی محلی)- و رقصاندن تكم كه از برخورد با صفحه زيرين خود، صدای خاصی را تولید می کند؛ آمدن عيد را در قالب موسیقی محلی نويد می دهند و در ازای اين كار، صله و مژدگانی دريافت می كنند اين مژدگانی در زبان محلی « پاي » يا « بايرام پايی » يعنی عيدانه خوانده می شود و با توجه به وضعيت مالی اهالی متفاوت است.
شهاب الدين وطن دوست،استاد دانشگاه و كارشناس ادبيات فولكلوريك نیز در اين باره می گويد: تكم گردانان كه خود نيز بعضاً قريحه شاعری دارند، با اشعار خود مردم را به زندگی نو،پشت سرگذاشتن سختی ها و فراموشی گرفتارها و تلاش برای معاش ،احترام به بزرگان و به جا آوردن صله رحم دعوت می کنند. آنان ضمن خبر دادن آمدن بهار طبيعت،از مردم می خواهند همراه با تغيير طبيعت به دگرگونی نماد و ضمير درونی خود بپردازند اشعار تكم چی ها از شادمانی ها ،تحسين خوبی ها و آرزوی بركات الهی مملو است.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
گل و نسيرين به باغ آمد خوش آمد
سيزون بو تازه بايرامز مبارك
آيوز،ايلوز ،هفتوز ،گونوز مبارك
در طول زمان، مضامين دينی و اعتقادی ،اجتماعی و حتی انتقادی نيز به اشعار تكم گردانان راه يافته و به غنای آن افزوده است. در اين شعار اسامی پر بركت امامان معصوم (ع) و اماكن متبركه نيز به چشم می خورد.
جناب جبرئيل نامه گتوردی
گتور جگين پيغبره يتوردی
مبارك قوللارين گويه گوتوردی
سيزون بو تازه بايراموز مبارك
آيوز،ايلوز،هفتوز،گونوز مبارك
اميرالمومنين تخته چيخاجاق
یزیدون بوینونا نوخدا ووراجاق
سرين شربت سويرينه آخاجاق
سیزون بو تازه بايرامز مبارك
آيوز ايلوز هفتوز گونوز مبارك
این کارشناس همچنین می گوید:گرچه از سابقه تاريخی و خاستگاه آيين تكم خوانی جزييات زيادی در دست نيست،اما روشن است كه اين آيين زيبای سنتی از جامعه باصفای عشايری و روستايی منطقه آذربايجان برخاسته و رشد كرده است .چيزي شبيه به اين آيين در برخی مناطق شمالی و مركزی كشور ديده می شود كه البته با تفاوتهايی همراه است.
وطن دوست در اين باره مي گويد: متاسفانه امروزه با عوض شدن روش و منش زندگی مردم و اهالی آذربايجان،تكم خوانی هم مثل ساير آداب و رسوم ارزشمند کم رنگ است.
وی معتقد است: براي احيا و توسعه دوباره اين گونه مراسم ها و زيبايی های آن بايد هم متوليان امور فرهنگی و هم نويسندگان و خود مردم دست به كار شوند و با گرد آوری آثار شفاهی به جا مانده و برگزاری جشنواره های محلی مراسم نوروز، در تجديد حيات آن بكوشند.
عسگر ايمانی يكی از افرادی است كه بیش از نیم قرن نويد بخش عيد نوروز در ميان مردم شهرستان مشگين شهر است. اهالی او را با نام«حاج عسگر تكم چی» مي شناسند. او مي گويد: 65 سال است كه در روزهای آخر سال پای پياده فاصله 5 كيلومتری بين روستاها را طی می كنم و به تكم خوانی می پردازيم. این تکم چی باسابقه اضافه می كند: متاسفانه اكنون ديگر از آيين تكم خوانی نشان كمتری به چشم می خورد و مانند برخی سنت های اصيل ديگر در حال فراموشی است.با اينكه بیشتر اهالی مرا می شناسند و معمولاً از من استقبال خوبی می كنند اما ديگر از آن شوق و حرارت سابق خبری نيست بيشتر تكم چی ها از حضور در بين مردم ابا دارند .
البته در سال های اخير اين آيين به همت سازمان ميراث فرهنگی و جامعه هنری استان در برخی جشنواره های محلی و سراسری برای خود جا باز كرده و از استقبال خوبی هم برخوردار بوده است. امید است با همت مسؤولان امر و حمایت از هنرمندان شاهد تثبیت آیین ها و سنت های دیرینه ایران زمین باشیم.