ایران خاستگاه اصلی طلای سرخ یا همان زعفران در دنیا محسوب می‌شود که بیش از ۹۰درصد تولید این محصول را به خود اختصاص داده و با توجه به قدمت ۳۰۰۰ساله تولید زعفران در کشور همواره قیمت جهانی این محصول نیز برمبنای قیمت کشاورزان ایرانی تعیین می‌شود. با این حال آمار‌های جهانی حاکی است که ایران سهم چندانی در بازار‌های صادراتی ایفا نمی‌کند و این مهم به‌دلیل نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی، صادرات فله وبدون برندینگ وصد البته قاچاق فراوان این محصول از مرز‌های شرقی صورت گرفته است.
کارشناسان معتقدند که سالانه حدود ۱۲۰تا ۱۵۰تن از زعفران تولیدی کشورمان قاچاق می‌شود؛ به طوری که بدون شک در کمترین حالت ممکن حداقل ماهانه ۱۰تن از این محصول از شرق کشورمان قاچاق می‌شود که این امر به معنای آن است که ایران حداقل از ۱۰۰میلیون دلار درآمد ارزی بی‌نصیب می‌ماند. فعالان بخش خصوصی طلای سرخ معتقدند علاوه بر مشکلات فرآوری، برندینگ مشکلات ناشی از بازگشت ارز به سامانه نیما یا فروش ارز به واردکنندگان با قیمت‌های توافقی از مهم‌ترین عواملی هستند که به تشدید قاچاق این محصول کمک کرده‌اند. آمار‌ها گویای آن است که سال گذشته حدود ۲۴۴تن زعفران به ارزش ۲۱۰میلیون دلار تقریبا به ۶۰ کشور جهان صادر شد. این در حالی است که در سنوات گذشته صادرات طلای سرخ به بیش از ۳۵۰تن می‌رسید که ارزآوری زیادی را برای کشورمان به همراه داشت. از سوی دیگر آمار‌های صادراتی زعفران ایرانی نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۳ تا سال گذشته، یعنی ۱۸ سال اخیر این صنعت دارای ارزآوری حدود سه میلیارد دلاری بوده است. بد نیست بدانیم هم‌اکنون قیمت هرکیلو زعفران دسته ۵۵ تا ۵۶ میلیون تومان، پوشال ۷۰ تا ۷۱ میلیون تومان، سرگل ۷۳ تا ۷۵ میلیون تومان و نگین ۷۴ تا ۸۲میلیون تومان است.
خشکسالی و تغییرات اقلیمی
تولید زعفران در کشورمان طی سال‌های گذشته به‌دلیل تنش‌های سرمایی و گرمایی در چند سال اخیر در سه استان عمده تولید کننده این محصول یعنی خراسان شمالی، خراسان‌رضوی و خراسان جنوبی با کاهشی ۴۰ درصدی روبه‌رو بوده است. به طوری که طبق آمار وزارت جهادکشاورزی ۱۲۳هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران در کشور در سه استان مذکور وجود دارد که از این میزان باید حداقل ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن و در عالی‌ترین شرایط ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ تن زعفران تولید شود، ولی این میزان محقق نشده است.
صادرات طلای سرخ
فعالان این صنعت معتقدند که هم‌اکنون برای صادرات زعفران سختگیری‌های زیادی وجود دارد به طوری که صادرکنندگان باید ارز حاصل از صادرات را به صورت نیمایی برگردانند و برای بازگشت ارز تعهد بدهند. این در حالی است که صادرکنندگان کارتن، کیسه، زعفران، جعبه بسته‌بندی و... خود را با ارز آزاد می‌خرند. در مقابل، اما قاچاقچیان هیچ مشکل و مانعی ندارند. به عبارت دیگر با توجه به مشکلات متعدد صادرات ناشی از بازگشت ارز به سامانه نیما میزان صادرات کاهش و در مقابل قاچاق افزایش یافته است، درحالی که با رفع مشکلات بازگشت ارز، قاچاق زعفران دیگر صرفه اقتصادی ندارد.
در این باره غلامرضا میری، نایب‌رئیس شورای ملی زعفران گفت: با توجه به موانع سد راه صادرات زعفران و افزایش قاچاق انتظار می‌رود میزان صادرات به رقم سال گذشته، یعنی ۲۸۶تن برسد. به گفته وی، گرچه سال گذشته موانع بازگشت ارز به سامانه نیما را داشتیم، اما امسال به‌دلیل اختلاف قیمت ارز سامانه نیما با بازار آزاد، میزان قاچاق افزایش یافته است.
خطر حضور دلالان برای صادرات زعفران
علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران می‌گوید: با ورود دلالان به بازار، خطر تشدید قاچاق زعفران‌های سنواتی و تاریخ گذشته مانده در انبار‌ها افزایش می‌یابد. با توجه به ورود دلالان و جمع‌آوری زعفران از سطح بازار، با کمبود عرضه این محصول در بازار روبه‌رو هستیم که این موضوع برنوسان قیمت آن دامن زده است. به گفته وی، دلالان با جمع‌آوری زعفران از دست کشاورزان و دپو در انبار‌ها به‌دنبال فروش محصول دو تا سه برابر نرخ واقعی در بازار هستند. حسینی گفت: با توجه به آن‌که گردانندگان بازار دلالان هستند که با خرید و نگهداری زعفران در انبار‌ها به‌دنبال سود‌های نجومی‌اند، از این رو نمی‌توان راجع به بازار نظری داشت. عضو شورای ملی زعفران گفت: در شرایط کنونی دلالان و سوداگران با جمع‌آوری محصول از دست کشاورزان و توزیع قطره چکانی، بازار را دردست گرفتند که درنهایت با افزایش قیمت و کاهش تقاضا از سوی تجار خارجی، با چالش مشتریان در آینده روبه‌رو می‌شویم. حسینی افزود: اکثر زعفران‌های قاچاق، زعفران‌هایی هستند که تاریخ مصرف آن‌ها گذشته است که در شرایط کنونی با ورود دلالان به بازار، خطر هشدار تشدید قاچاق زعفران را می‌دهیم. وی افزود: دلالان با قاچاق زعفران‌های سنواتی به آن سوی مرز‌ها و توزیع در بازار‌های هدف به اعتبار و برند زعفران ایرانی لطمه می‌زنند، چراکه کیفیت بی‌نظیر زعفران ایران ازجمله بزرگ‌ترین امتیازات ما در بازار‌های هدف است.
منبع: روزنامه جام جم