برخی گیاهان برای محافظت از خود در برابر تهدیدات بالقوه به شیوه خاصی تکامل پیدا کرده‌اند. این گیاهان گیاهخواران را دشمن شماره یک خود می‌دانند بنابراین در طول تاریخ به تدریج تغییراتی پیدا کردند و به تولید مواد سمی روی آوردند. این مواد سمی که می‌توانند باعث خارش، استفراغ، اسهال و حتی مرگ شوند، نقش مهمی در طبیعت دارند.
در ادامه نگاهی عمیق‌تر به آن‌ها خواهیم داشت.
اولین سوالی که احتمالا در مورد گیاهان سمی پرسیده می‌شود این است که چرا گیاهان سم تولید می‌کنند؟ گیاهان موجودات خوبی هستند که منبع غذایی اولیه برای حیوانات محسوب می‌شوند پس چرا می‌خواهند به حیوانات آسیب برسانند؟ دلایلی برای این امر وجود دارد که اجازه دهید آن‌ها را مورد بحث قرار دهیم.
دلیل اصلی تولید مواد سمی توسط گیاهان، محافظت در برابر گیاه خواران است. گیاه خواران گیاهان را برای زنده ماندن می‌خورند. فرض کنید برخی از گیاه خواران شروع به خوردن کل یک گیاه کنند، ممکن است همه گیاه را بخورند. در نتیجه گیاه کاملاً از بین می‌رود. بنابراین، برخی از گیاهان به گونه‌ای تکامل یافته اند که مقادیر مختلفی سم تولید می‌کنند و به این شیوه از خود محافظت می‌کنند. این کار باعث می‌شود گیاه خواران بیش از اندازه از آن‌ها نخورند.
برخی از گیاهان برای محافظت از خود در برابر گیاه خواران، سم دائمی تولید می‌کنند. به عنوان مثال، برگ درختان کرنا برای بسیاری از گیاه خواران سمی است اگرچه چند گیاه خوار هنوز می‌توانند این برگ‌های سمی را هضم کنند، مانند تنبل‌ها. این مدل سمی بودن یعنی چند گونه محدود از حیوانات می‌توانند این برگ‌ها را بخورند که به کرنا کمک می‌کند تا زنده بمانند و در عین حال برای علف خواران انگشت شماری نیز غذا فراهم می‌شود.
در حالی که سموم گیاهان برای حیوانات و انسان مضر، اما دانشمندان از آن‌ها برای تهیه دارو‌ها و سایر کاربرد‌ها استفاده می‌کنند.
مصارف پزشکی: از قدیم گیاهی به نام «بلادونا» به دلیل خاصیت ضد درد برای رفع اسپاسم عضلانی استفاده می‌شده است. گیاه دیگری به نام «دیجیتالیس» اولین داروی ایست قلبی است که به تقویت ضربان قلب کمک می‌کند.
مصارف آرایشی و بهداشتی: روغن کرچک به دلیل داشتن خاصیت مرطوب کنندگی در صنایع آرایشی و بهداشتی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روغن که از دانه‌های بسیار سمی کرچک استخراج می‌شود برای کاربرد‌های آرایشی و بهداشتی، ابتدا سم زدایی می‌شود.
شکار: مردم از سم گیاه «چشم گوزن» (نوعی گیاه شبیه شاه بلوط هندی) برای شکار ماهی استفاده کرده اند.
تاج الملوک ناپل
«تاج الملوک ناپل» «Aconitum Napellus» یکی از سمی‌ترین گیاهانی است که بیشتر در مناطق کوهستانی آسیا و اروپا یافت می‌شود. این گیاه زیبا با برگ‌های لَپ دار به رنگ آبی و بنفش، حاوی بسیاری از مواد آلکالوئیدی است که یکی از آن‌ها آکونیتین نام دارد. خوردن این ماده می‌تواند مرگبار باشد. به طور کلی مقدار کمی از این گیاه در موارد نادری می‌تواند باعث بی حسی، استفراغ و مرگ شود.
دانه کرچک
گیاه کرچک درختچه‌هایی با سریع‌ترین رشد هستند که بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زمین یافت می‌شوند. این گیاهان به دلیل روغنی که از دانه آن‌ها استخراج می‌شود، از اهمیت اقتصادی برخوردارند. خود گیاه کرچک سمی نیست و برای گیاهخواران بی خطر است. با این حال، ماده سمی به نام ریسین در دانه‌های خود دارد که در صورت خورده شدن می‌تواند موجب استفراغ، اسهال خونی، افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون و در برخی موارد مرگ شود. ماده سمی ریسین، در طول فرآیند استخراج روغن حذف می‌شود تا روغن ایمن‌تر شود.
شوکران آبی
گیاه شوکران آبی از خانواده چتریان، بیشتر در آمریکای شمالی یافت می‌شوند. این گیاه که ظاهر زیبایی با گل‌های کوچک سفید دارد حاوی مواد بسیار سمی از جمله سیکوتوکسین است. بیشتر سیکوتوکسین در ریشه‌های آن وجود دارد که می‌تواند باعث تشنج، نارسایی سیستم تنفسی و حتی مرگ شود. شوکران آبی از نظر ظاهری بسیار شبیه به گیاهان خوراکی است از این رو آمریکا اقدامات کنترلی برای مهار این گیاه سمی در مناطق خاصی انجام می‌دهد.
حقایق جالب
برگ‌های درخت سیب و دانه‌های آن حاوی ماده شیمیایی بسیار سمی به نام «سیانید» است.
سیب زمینی نرسیده نیز سمی است و می‌تواند باعث استفراغ شود.
لمس برخی از گیاهان سمی می‌توانند باعث خارش بسیار شدید شوند، مانند پیچک سمی
منبع: آنا