به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛ سیدسلمان سیدافقهی؛ قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در نشست «اتاق تحلیل وضعیت مهاجرت» با بیان این‌که در مورد منظومه فکری حضرت آقا در حوزه نخبگان می‌توان چند جلد کتاب نوشت، گفت: اهمیت جایگاه نخبگان در نگاه معظم‌له به حدی‌ست که ایشان در تمام این سال‌ها هرگز دیدار سالانه خود با نخبگان را لغو نکردند و همواره نیز نتایج این جلسه را پیگیری می‌کنند.
وی با اشاره به چرایی و هدف تشکیل بنیاد ملی نخبگان، افزود: این بنیاد یک نهاد فرادستگاهی، ناظر، سیاستگذار، تنظیم‌گر و تسهیلگر در حوزه نخبگان است که امروزه به خوبی می‌توان در بیانات مقام معظم رهبری اهمیت آن را به دلیل جایگاه و انتظاراتی که ایشان از جامعه نخبگان در تمدن‌سازی نوین اسلامی دارند، درک کرد.
پیشرانی نخبگان در تمدن‌سازی نوین اسلامی
سید افقهی با اشاره به نقش پیشرانی نخبگان در تمدن‌سازی نوین اسلامی، تاکید کرد: به فرموده حضرت آقا توجه به فضای نخبگانی یک واجب غیرقابل اجتناب در راستای نیل به تمدن‌سازی نوین اسلامی است و امروز که کشور راه زیادی را طی کرده و به قله نزدیک است، مسئولیت نخبگان نیز بی‌بدیل است.
افزایش ارتباط بنیاد ملی نخبگان با دانشگاه
وی با بیان این‌که سند راهبردی کشور در امور نخبگان مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است، یادآور شد: در این سال‌ها که این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده بنیاد ملی نخبگان فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است و رهبر معظم انقلاب نیز نکات زیادی را به مسئولین این بنیاد متذکر شدند که یکی از آن‌ها رسالت اصلی بنیاد ملی نخبگان و عدم واگذاری آن به دانشگاه‌ها است. در واقع، ایشان اعتقاد دارند دانشگاه نمی‌تواند ماموریت‌های بنیاد ملی نخبگان را انجام دهد. از طرفی میدان عمل نخبگان باید دانشگاه باشد؛ به همین دلیل افزایش ارتباط با دانشگاه به عنوان یک اصل باید در دستورکار بنیاد ملی نخبگان قرار بگیرد.
سیدافقهی اضافه کرد: در مجموع بنیاد ملی نخبگان مسیر رو به رشدی را طی کرده است و نسبت به گذشته اقدامات بهتری را انجام می‌دهد که این مهم حاصل تلاش مسئولان قبلی و به برکت نگاه ویژه حضرت آقا به این بنیاد است؛ البته به همین میزان مسئولیت بنیاد ملی نخبگان نیز سنگین است.
وی با اشاره به رویکرد‌های تحولی بنیاد ملی نخبگان در دور جدید، خاطرنشان کرد: به زودی سند تحول بنیاد ملی نخبگان منتشر خواهد شد و سند راهبردی کشور در امور نخبگان نیز بعد از به‌روزرسانی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم می‌شود.
چهار شأن سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، تسهیلگری و تصدی‌گری برای بنیاد ملی نخبگان
قائم مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان تاکید کرد: در سند راهبردی کشور امور نخبگان در حکمرانی نخبگان چهار شأن سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری تسهیلگری و تصدی‌گری برای بنیاد ملی نخبگان در نظر گرفته شده است که البته تصدی‌گری باید به دانشگاه و مراکز علمی واگذار شود و در بخش سیاست‌گذاری در لایه اجرایی نیز بنیاد ملی نخبگان باید ذیل سیاست‌های کلان شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت کند. از طرف دیگر، بنیاد ملی نخبگان باید ارتباط هدفمندی با نهاد‌ها و دستگاه‌های مرتبط شکل دهد و ضمن تعیین نقش و سهم نخبگان در اثربخشی و حل مسائل کشور، برای تحقق این هدف پیگیری و مطالبه‌گری لازم را از آن‌ها انجام دهد و در نهایت ضمن ارزیابی، گزارش لازم را به نهاد‌های بالادستی ارائه دهد.
سیدافقهی با اشاره به نقش تسهیلگری بنیاد ملی نخبگان، تاکید کرد: بنیاد در سال‌های گذشته در بخش حمایت از جامعه نخبگانی، طرح‌ها و برنامه‌های متعددی داشته است و اغلب فعالیت‌های این بنیاد در این حوزه متمرکز بوده است.
بنیاد از باید‌های خود حتی در مرحله شناسایی نیز بسیار دور است/ فقدان مکانیزم صحیح برای شناسایی فعال نخبگان
وی با اشاره به شاخص‌های تحولی در دوره اخیر، شناسایی فعال را یکی از ارکان اصلی فعالیت‌های بنیاد ملی نخبگان در دور جدید دانست و گفت: در پایگاه‌های اطلاعاتی بنیاد ملی نخبگان تنها افرادی حضور دارند که به صورت خوداظهاری برای استفاده از یکی از تسهیلات این بنیاد ثبت‌نام کرده‌اند. این در حالیست که اگر تنها ۱۰ درصد از کل جامعه جوان و پویای کشور در زمره مستعدان قرار بگیرند، آمار بسیار بالاتر از این خواهد بود. به عنوان نمونه کشور ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار دانش‌آموز دارد و این یعنی ۷۰۰ هزار نفر از این افراد در زمره مستعدان برتر قرار می‌گیرند. مقایسه بانک اطلاعاتی بنیاد ملی نخبگان با ظرفیت کشور در حوزه نخبگانی به خوبی نشان می‌دهد بنیاد از باید‌های خود حتی در مرحله شناسایی نیز بسیار دور است و علت آن فقدان مکانیزم صحیح برای شناسایی فعال نخبگان است.
لزوم شناسایی استعداد‌های برتر در مناطق دورافتاده و کمتربرخوردار/ نقش مهم مردمی‌سازی جریان نخبگی
وی با تاکید بر لزوم شناسایی استعداد‌های برتر در مناطق دورافتاده و کمتربرخوردار، یادآور شد: در این مناطق بعضاً نوابغ و مستعدانی وجود دارند که به دلیل عدم‌دسترسی دولت به آنان استعدادشان هرگز شناسایی نمی‌شود؛ این در حالیست که حضرت آقا تاکید دارند حتی یک استعداد نیز نباید در جمعیت چند میلیون نفری مستعدان جوان و نوجوان کشور هدر برود.
سید افقهی با اشاره به نقش مهم مردمی‌سازی جریان نخبگی و نقش اثر آفرین مردم در این بخش اظهار داشت: شکل دهی کانون‌های مردمی نخبه پرور که تجربه موفقی نیز در کشور داشته‌اند می‌تواند الهام بخش یک مسیر جدید باشد تا به شکل جهادی جریان نخبگی مردمی‌سازی شود. برای نیل به این هدف حدود ۵۰۰ کانون مردمی نخبه پرور شناسایی و توانمندسازی شده‌اند تا در لایه هدایت و حمایت برنامه ملی شهاب نیز با حضور و فعالیت این کانون‌ها در کنار مدارس و البته شبکه فراگیر در بستر مجازی اقدامات مطلوبی انجام شود.
لزوم تعریف زیست‌بوم برای نخبگان غیرعلمی و غیردانشگاهی/ اعتباربخشی و ارزش‌دهی به ساحت‌های دیگر نخبگی
وی توسعه حوزه نخبگان را یکی دیگر از شاخص‌های تحولی در دور اخیر فعالیت‌های بنیاد ملی نخبگان دانست و تصریح کرد: حوزه نخبگی محدود به علم و دانشگاه نیست و در سند راهبردی نخبگان نیز این موضوع مورد تاکید قرار گرفته است. با این حال، اساساً برای نخبگان غیرعلمی و غیردانشگاهی حتی زیست‌بوم نیز تعریف نشده است و همین موضوع سبب شده بخش زیادی از استعداد‌های حوزه‌های دیگر نیز پیرو فضای غالب بر جامعه به سمت حوزه‌های علمی خاصی متمایل شوند.
وی تاکید کرد: اصلاح این روند نیاز به تعریف الگو، الگوسازی و الگونمایی و در نهایت اعتباربخشی و ارزش‌دهی به ساحت‌های دیگر نخبگی دارد و باید ضمن توسعه گفتمانی، شیوه‌نامه‌های جدید و سکو‌های تازه‌ای برای معرفی نخبگان غیرعلمی با کمک چهره‌های شاخص و بخش‌های مرتبط طراحی شود. یکی از اقدامات در این حوزه شکل‌دهی رویداد‌ها و جشنواره‌های متنوع با همکاری دستگاه‌ها و نهاد‌های اجرایی است.
سیدافقهی یادآور شد: مادامی که فرهنگ عمومی حوزه نخبگانی به علم و دانشگاه محدود بداند، نمی‌توان انتظار تحول چشمگیری در فضای نخبگانی داشت؛ گرچه در حوزه علمی نیز هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب راه بسیار است.
ضرورت ترسیم مسیر تربیتی مشخص/ پرهیز از نگاه آماری به برنامه‌های نخبگانی
سیدافقهی، پیوستگی و چند بعدی بودن مسیر نخبگی را شاخص دیگر تحول برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان در دور جدید دانست و گفت: مسیر نخبگی باید پیوسته و چند بعدی باشد. با این حال، در سال‌های گذشته برنامه‌های ارزشمند و هدفمندی برای حمایت از جامعه نخبگانی طراحی و اجرا شده بود، اما فقدان پیوستگی را می‌توان مهمترین آفت این برنامه‌ها دانست که این مهم سبب می‌شد در نهایت فرد به اثربخشی در حل مسائل کشور نرسد. در روند قبلی، بنیاد ملی نخبگان بیش از ۲۰ طرح حمایتی را اجرا می‌کرد و مشمولان با مراجعه به سایت بنیاد این طرح‌ها را انتخاب می‌کردند و از تسهیلات آن‌ها بهره‌مند می‌شدند. با این حال این طرح‌ها به دلیل فقدان پیوستگی لازم، مسیر تربیتی مشخصی را دنبال نمی‌کردند. از طرفی، محور بسیاری از این برنامه‌ها دانشگاه نبود.
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با اشاره به لزوم پرهیز از نگاه آماری به برنامه‌های نخبگانی، بیان داشت: رویکرد تمام برنامه‌های قبلی بنیاد ملی نخبگان تربیتی بود، اما نگاه آماری سبب انحراف آن‌ها در طول زمان شد. به عنوان نمونه، در حالی که ۷ سال از اجرای طرح شهید احمدی روشن می‌گذرد، تعداد این طرح‌ها به بیش از ۷۰۰ طرح رسیده است. با این حال، چند برابر شدن تعداد این طرح‌ها برون‌داد چشمگیری برای کشور نداشته است.
وی با تاکید بر نقش محوری استاد در دوره جدید بنیاد ملی نخبگان، گفت: بنیاد ملی نخبگان در تلاش است با توجیه دانشگاه شبکه‌ای از اساتید نخبه متعهد تشکیل دهد تا این افراد وطن‌دوست و امیدوار به آینده به عنوان همکار بنیاد ملی نخبگان مستعدان برتر را در طی مسیر نخبگی راهبری کنند. در این بین، با همکاری وزارت علوم فعالیت این اساتید در مسیر نخبگی به عنوان یک امتیاز ویژه در آیین‌نامه ارتقای آنان محسوب خواهد شد.
وی با اشاره به اصلاح رویکرد‌های نخبگانی در سال‌های اخیر، یادآور شد: خوشبختانه در دولت سیزدهم، دستگاه‌های اجرایی نگاه جامعی به حوزه نخبگان دارند که یکی از نشانه‌های آن برگزاری همایش ملی گفت‌وگوی نخبگان در وزارت کشور بود. این روند در لایه‌های کلان نیز ادامه خواهد داشت تا در نهایت نخبگان به عنوان پیشرو جامعه و افرادی برخوردار از شاخص‌های بالای معرفتی، شناختی علمی و ارزشی نقش پیشرانی خود را ایفا کند.
مسئله‌محوری، از شاخص‌های تحولی بنیاد ملی نخبگان
وی با اشاره به نقش مسئله‌محوری، این مهم را یکی دیگر از شاخص‌های تحولی بنیاد ملی نخبگان در دولت سیزدهم دانست و تصریح کرد: سند راهبردی کشور در امور نخبگان ضمن تقسیم کار ملی در حوزه نخبگان، بنیاد ملی نخبگان را یک نهاد تنظیم‌گر می‌داند. این یعنی دستگاه‌ها و نهاد‌های دیگر باید در تعامل با بنیاد ملی نخبگان، برش نخبگانی برنامه‌های سالانه خود را تفاهم کنند و ما به ازای آن، بودجه سنواتی را تخصیص دهند. بنیاد ملی نخبگان در نهایت تحقق این برنامه‌ها را مطالبه می‌کند و به عنوان نهاد مطالبه‌گر بر عملکرد دستگاه‌ها نظارت دارد.
میدان اجرای برنامه‌های بنیاد وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و خصوصی هستند
قائم مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان افزود: گرچه بنیاد ملی نخبگان بودجه خود را برای برخی از حمایت‌های مقتضی از نخبگان هزینه می‌کند، اما میدان اجرای برنامه‌های این بنیاد وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و خصوصی هستند. در واقع این بنیاد تلاش می‌کند برنامه‌های نخبگانی با اعتبار دستگاه‌ها و نهاد‌های خصوصی و دولتی اجرا شود که البته این مهم قالب‌های مختلفی دارد که تنها یکی از آن‌ها تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورز در لایه حکمرانی است. اجرای پروژه‌های مسئله‌محور کلان در دستگاه‌های اجرایی و حتی اجرای پروژه‌های قله‌ساز و افتخارآفرین از دیگر میدان‌های عمل نخبگان است.
سید افقهی خاطرنشان کرد: قطعاً اگر کشور زمینه را برای تحقیقات نخبگانی به معنای واقعی فراهم کند. بسیاری از نخبگان نه تنها مهاجرت نمی‌کنند، بلکه از تمام داشته‌های خود برای پیشبرد اهداف کشور بهره خواهند گرفت؛ زیرا مهمترین نیاز امروز جامعه نخبگانی فراهم بودن زمینه لازم برای اثربخشی متناسب با شأن نخبگان است و اگر این مسئله اصلی که در بیانات رهبر معظم انقلاب در ۱۰ سال گذشته نیز بار‌ها و بار‌ها تکرار شده حل شود و نخبگان حس مفید بودن کنند قطعاً مهاجرت نخبگانی کاهش چشمگیری خواهد داشت.
راه‌اندازی مرکز رصد و پایش مستمر زیست‌بوم نخبگانی
وی راه‌اندازی مرکز رصد و پایش مستمر زیست‌بوم نخبگانی را دیگر شاخص تحولی بنیاد در دور جدید عنوان کرد و گفت: فقدان چنین مرکزی سبب بروز چالش‌های بسیاری شده است به عنوان نمونه در موضوع مهاجرت هیچ آمار دقیق و مشخصی وجود ندارد؛ چون عملاً هیچ اطلاعاتی در دسترس نیست و هیچ سازوکار مناسبی طراحی نشده است. برای رفع این نقیصه ایجاد بانک اطلاعاتی در اساسنامه مرکز رصد مورد تاکید قرار گرفته است تا از این طریق بتوان تمام داده‌های مرتبط با نخبگان از تحصیل گرفته تا اشتغال، معیشت، مهاجرت و بیمه و دیگر موارد را تجمیع و فراوری کرد و در نهایت برای ارائه گزارش حاکمیتی آماده کرد، قطعاً جمع‌بندی اطلاعات این بانک می‌تواند فضای دقیقی از حوزه نخبگان به ویژه مهاجرت نخبگان ترسیم کند البته برای این مهم می‌تواند ظرفیت دیگر نهاد‌ها مثل پلیس مهاجرت، اداره گذرنامه، دستگاه نظارتی و امنیتی و وزارت امور خارجه نیز استفاده کرد.
حل مسئله مهاجرت در وهله اول نیازمند اطلاعات دقیق و کارشناسانه است
وی تصریح کرد: قطعاً حل مسئله مهاجرت در وهله اول نیازمند اطلاعات دقیق و کارشناسانه است که این مهم نیز تنها با راه‌اندازی مرکز رصد قابل تحقق است.
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با بیان این‌که مهاجرت به ذات منفی نیست، گفت: اگر فرد از کشور خارج شود، ولی همچنان حس وطن‌دوستی و مسئولیت‌پذیری داشته باشد و برای پیشرفت کشور توان خود را به کار بگیرد، در زمره مهاجرت منفی دسته‌بندی نمی‌شود. خوشبختانه بسیاری از نخبگان ایرانی شاغل در شرکت‌های مطرح دنیا و دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی آمادگی کافی و لازم را برای ایفای نقش در مسیر پیشرفت کشور دارند که این خود یک ظرفیت محسوب می‌شود.
سید افقهی در پایان خاطرنشان کرد: امید است دولت سیزدهم که به فرموده رهبر معظم انقلاب دو عامل خواستن و توانستن را توأمان دارد، بتواند شیب تند و خیز و جهش علمی لازم برای پیشرفت کشور را محقق کند.