کشور ایران با وجود واقع شدن در منطقه گرم و خشک از نعمت رود‌ها بی بهره نیست و حدود ۲۵ رودخانه دائمی در کشور وجود دارد که البته شماری از آن‌ها گرفتار تراژدی مرگ تدریجی شده اند.
کَشَف رود، رودی تاریخی و از جمله رودخانه‌هایی است که به جای آب زلال و زندگی‌بخش، فاضلاب و پساب در آن جاری است و بوی مرگ از آن برمی خیزد. شعبه‌ای از کشف رود از کوه‌های هزارمسجد و شعبه دیگر آن از کوه‌های بینالود سرچشمه گرفته و از شمال شهر مشهد می‌گذرد. این رود ۲۹۰ کیلومتری که اکنون تنها خاطراتی از پرآبی آن در یاد‌ها باقی مانده است، از غرب به شرق جریان دارد و پس از ادامه مسیر در محل پل خاتون به رودخانه هریرود و از آنجا به رود تجن می‌پیوندد و به سمت ترکمنستان ادامه می‌یابد تا در پایان مسیرش در ریگزار‌های کشور همسایه فرو رود.
متاسفانه خشکسالی‌ها باعث شده که این رودخانه فقط در شرایط سیلابی آب داشته باشد، اما در دیگر مواقع تنها جریانی از فاضلاب در آن روان است. بیش از ۲۰ سال از تکاپوی دستگاه‌های مختلف برای حل مشکلات زیست محیطی کشف رود می‌گذرد و برنامه‌های مختلفی برای ساماندهی آن تدوین شده است که متاسفانه هیچ یک تا کنون به ثمر ننشسته و همچنان فاضلابی خروشان در این رودخانه جاری است.
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، اول دیماه امسال در بازدید از کشف رود اعلام کرد که هر چه دیدیم آلایندگی و تخریب بود و این وضعیت اسفبار برای کلانشهر مشهد، که پایتخت فرهنگی جهان اسلام است، زیبنده نیست.
تخصیص اعتبارات ملی برای ساماندهی کشف رود
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با تشریح مصوبات سفر رئیس سازمان متبوع خود گفت: در این سفر معاون رئیس جمهور از نزدیک در جریان معضلات کشف رود قرار گرفت و مقرر شد موضوع اصلاح محدوده منطقه حفاظت شده کشف رود با دلایل ارسال شده از سوی دستگاه‌های اجرایی در شورای عالی حفاظت محیط زیست طرح و تعیین تکلیف شود.
مهدی اله‌پور افزود: همچنین در این سفر با تخصیص ۵۳ میلیارد تومان از محل تسهیلات صندوق ملی محیط زیست برای تکمیل تصفیه خانه سپتاژ مشروط به ارائه برنامه زمانبندی و طرح اجرای کار از سوی شهرداری مشهد برای اتمام نهایی پروژه تصفیه خانه سپتاژ مشهد موافقت شد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی اضافه کرد: شهرداری مشهد نیز مکلف شد هر چه سریعتر نسبت به اتمام نهایی پروژه و بهره برداری از تصفیه خانه سپتاژ اقدام کند.
وی ادامه داد: شرکت شهرک‌های صنعتی استان نیز متعهد شد تا پایان امسال تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر را تکمیل، راه اندازی و در مدار بهره برداری قرار دهد، در غیر این صورت، اداره کل حفاظت محیط زیست استان نسبت به ورود و اجرای تکالیف قانونی خود اقدام خواهد کرد.
هر ساعت ۵۰ هزار متر مکعب فاضلاب در کشف‌رود تخلیه می‌شود
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، تناسب نداشتن شبکه جمع آوری و انتقال فاضلاب شهری با ظرفیت تصفیه خانه‌های ایجاد شده و عدم توفیق شرکت آب و فاضلاب مشهد، به عنوان متولی این بخش، برای ساخت تصفیه خانه‌های جدید و توسعه سایر تصفیه خانه‌های موجود را از مهمترین دلایل آلوده شدن کشف رود به فاضلاب شهری بیان کرد.
اله‌پور افزود: با وجود اجرای ۹۰ درصدی شبکه اگو و جمع آوری فاضلاب شهر مشهد، نبود ظرفیت تصفیه‌ای متناسب با آن، منجر به تخلیه روزانه حدود ۳۰ تا ۵۰ هزار مترمکعب فاضلاب خام و بدون اجرای فرایند تصفیه به رودخانه کشف رود شده است.
وی اضافه کرد: با توجه به نوع و روش شبکه اجرا شده در برخی از تصفیه خانه‌های شهر نظیر تصفیه خانه پرکندآباد ۲ و اولنگ اسدی، فعالیت آن‌ها فاقد عملکرد مطلوب است و در اکثر موارد نتایج خروجی آن‌ها در برخی از پارامتر‌های سنجش شده غیراستاندارد است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: همچنین به دلیل عدم تکمیل شبکه اگوی شهری، بخشی از فاضلاب شهر توسط تانکر‌های حمل فاضلاب (سپتاژ) به کشف رود تخلیه می‌شود.
وی ادامه داد: طبق گزارش شرکت آب و فاضلاب مشهد، با توجه به در دست احداث بودن تصفیه خانه بزرگ فاضلاب طبرسی، ارتقای تصفیه خانه پرکند آباد و احداث تصفیه خانه جدید محلی اولنگ توسط شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، انتظار می‌رود تا سه سال آینده فاضلاب مازادی برای تخلیه به کشف رود وجود نداشته باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی اضافه کرد: احداث تصفیه خانه سپتاژ نیز توسط شهرداری مشهد در دستور کار قرار گرفته است که حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، اما طبق برنامه مقرر این تصفیه خانه باید تا آبان ماه پارسال بهره برداری می‌شد که این امر محقق نشده و این کم کاری منجر به تشدید آلودگی‌ها شده است.
بهره برداری از ۲ تصفیه خانه تا پایان سال
فرماندار مشهد نیز درباره اقدامات انجام شده برای سروسامان دادن به وضعیت کشف رود گفت: برخی تصمیمات از قبل برای کشف رود گرفته شده، اما معطل مانده بود؛ از جمله اینکه تصفیه خانه‌هایی در شهر ایجاد و فعال شود تا فاضلاب را تصفیه کنیم و از ورود آن به کشف رود جلوگیری شود.
محسن داوری درباره دیگر اقدامات در حوزه کشف رود، به پروژه تصفیه خانه پرکندآباد۲ اشاره کرد و افزود: این تصفیه خانه نیز در حال تکمیل است و فاز دوم آن تا پایان سال در سفر دوم ریاست جمهوری افتتاح می‌شود و بخش دیگری از فاضلابی که به کشف رود می‌ریزد نیز از طریق این تصفیه خانه مدیریت می‌شود.
وی ادامه داد: تصفیه خانه طبرسی نیز در دستور کار است و عملیات اجرایی آن تا پایان سال ۱۴۰۴ به اتمام خواهد رسید؛ با اجرایی شدن این تصفیه خانه، دیگر فاضلابی در کشف رود رها نخواهد شد.
فرماندار مشهد یکی دیگر از اقدامات انجام شده را ممنوع‌کردن استفاده از فاضلاب خام برای کشاورزی در زمین‌های این محدوده اعلام و بیان کرد: همه موتور تلمبه‌های انتقال فاضلاب خام به زمین‌های کشاورزی را جمع آوری کردیم؛ جهاد کشاورزی نیز اقداماتی را برنامه ریزی کرده است تا کشت‌های مناسب با پساب تولید شود و عارضه‌ای در این زمینه وجود نداشته باشد.
داوری با اشاره به ساخت وساز‌های غیرمجاز در محدوده کشف اظهار کرد: زمین‌هایی که در حاشیه کشف رود تصرف شده بود تا در آن‌ها ساخت وساز صورت گیرد نیز رفع تصرف شدند.
وی افزود: برخی زمین‌های اطراف کشف رود که آب ندارد نیز توسط برخی دستگاه‌ها اجاره داده می‌شد و ما قرارداد‌های اجاره این زمین‌ها را نیز فسخ کردیم.
فرماندار مشهد صیانت از کشف رود را امر مهمی دانست و بیان کرد: با همه توان در حال پیگیری و به سرانجام رساندن این اقدامات هستیم و در این راستا به صورت مستمر هر ۱۵ روز جلساتی را برگزار می‌کنیم که میزان پیشرفت امور برنامه ریزی شده را رصد کنیم.
۵۳ میلیارد تومان در راه کشف رود
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست کشور ۵۳ میلیارد تومان تسهیلات با تضمین پرداخت اصل و سود توسط شهرداری برای پروژه سپتاژ اختصاص داده است که متناسب با پیشرفت پروژه و صدور صورت وضعیت‌ها در این پروژه هزینه خواهد شد، گفت: امسال ۳۰ میلیارد تومان هم از اعتبارات شهرداری در این پروژه هزینه شده است و با اختصاص بودجه سازمان محیط زیست، این پروژه مهم که باعث جمع آوری بخش زیادی از فاضلاب می‌شود، به زودی به ثمر خواهد نشست و معضل فاضلاب تانکری به پایان خواهد رسید.
مهدی یعقوبی افزود: به کارگیری یک پیمانکار برای حفظ و حراست از فضای سبز ایجاد شده در این رودخانه تاریخی، اقدام مهمی است برای جلوگیری از تخلفات و تجاوزات به بستر این رود و با این کار جلو دست درازی سودجویان گرفته شده است.
وی با تمجید از همراهی دستگاه‌های دولتی با مدیریت شهری برای ساماندهی این رودخانه ادامه داد: در مجموع، توافق نامه سال ۱۳۹۸ نمونه کاملی از همکاری استانداری و دستگاه‌های دولتی برای حل این مشکل زیست محیطی است و با محوریت استانداری در ۲ سال گذشته، ساماندهی این رودخانه سرعت بیشتری گرفته است و به زودی این مهم به سرانجام خواهد رسید.