چند پیج با مخاطب میلیونی که هر روز در فروشگاهشان میزبان یک خواننده، بازیگر یا فوتبالیست هستند و سایت‌هایی هم با نماد اعتماد الکترونیک دارند محل فروش این گوشی و چند برند و محصول دیگر با قیمت‌هایی هستند که معادل نصف قیمت بازار کشور و حتی جهان است. از وعده ثروت طی چند ماه تا خرید مرسدس بنزدر یک سال و حالا هم خرید آیفون نصف قیمت با تحویل قطره چکانی ۱۰ ماهه.
انگار برخی کلاهبرداری‌ها رنگ عوض می‌کنند، اما مشکلات اقتصادی، کمبود شغل و رویا‌های اشتباه خیلی‌ها باعث شده به شکل تازه‌ای شاهد چنین فعالیت‌هایی باشیم. شاید بگویید که فروش گوشی یا پلی استیشن با نصف قیمت، کلاهبرداری که نیست هیچ، اتفاق خوبی هم هست. اگر می‌خواهید بدانید چرا این اتفاق نگران کننده است با ما باشید.
می‌خوای سال دیگه بنز خودت رو داشته باشی؟
طی سال‌های اخیر کلاهبرداری «پانزی» به اشکال و اسامی مختلفی مثل نتورک، بازاریابی شبکه‌ای و حالا هم فروش بلندمدت گوشی و ... در کشورمان دیده شده؛ الگوی این کلاهبرداری چیست و چه روش‌هایی دارد؟
وعده‌های عجیب و شیرین، جملات انگیزشی درباره قانون جذب و اهمیت اراده، نمایش زندگی لاکچری، خودرو‌های شیک، داستان‌های عجیب از آدم‌هایی که هیچ چیزی نداشتند و با حضور در شرکت پولدار و خوشبخت شدند؛ همه فرمول ثابت انواع کلاهبرداری‌هایی است که شاید طی چند دهه اخیر اسامی و عناوین مختلفی داشتند؛ اما کمابیش همگی از یک فرمول ثابت پیروی می‌کردند که به آن کلاهبرداری «پانزی» گفته می‌شود؛ روشی که در آن وعده سود زیاد یا خرید کالایی با اختلاف قیمت عجیب داده می‌شود، اما در این فرایند آن سود یا اختلاف قیمت کالا با بیرون از جیب سرمایه‌گذاران بعدی تامین می‌شود و این چرخه آن‌قدر ادامه دارد تا آن مجموعه متواری شود یا مراجع قانونی مانع کارش شوند و ... در این مطلب ترفند‌هایی را که در کلاهبرداری پانزی هست، به شما معرفی می‌کنیم.
آدمی معمولی که یک ساله ۲۵۰ میلیون دلار سود کرد
«چارلز پانزی» یک آدم معمولی بود که برای دیگران کار می‌کرد و از شرایط زندگی‌اش ناراحت بود. او در اوایل قرن بیست و یکم سیستمی برای خرید و فروش همزمان کوپن‌های تمبر پستی آمریکا ابداع کرد که طی آن وعده سود سرشاری به سرمایه‌گذاران داده می‌شد. در زمان کمی افراد زیادی در تجارت او سرمایه‌گذاری کردند طوری‌که در سال ۱۹۲۰ و تنها یک سال بعد از شروع فعالیتش حدود ۲۰ میلیون دلار درآمد خودش بود که تخمین زده می‌شود معادل ۲۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ است. تجارت او هیچ سود واقعی نداشت؛ پس خودش چطور پولدار شد و عده زیادی هم جذب کارش شدند؟
چرخه باطلی از سرمایه‌گذاری‌ها
مدل کار پانزی که بعداً هر نوع کلاهبرداری به این روش به نام او شناخته می‌شود، این بود که سود گروه اول را با سرمایه گروه دوم می‌داد و سود گروه دوم را با سرمایه گروه بعدی و این‌قدر به این چرخه ادامه داد تا در نهایت یک جایی قطع شد و عده زیادی که بعد از آن‌ها هیچ سرمایه‌گذاری جذب کار نشده بود، ضرر‌های هنگفتی کردند. جذابیت سود در چنین فعالیت‌هایی چنان بالاست که افراد بعد از دریافت سود اول رغبت عجیبی به سرمایه‌گذاری بعدی دارند و همه برای منافع مالی یک نفر تلاش می‌کنند.
انواع پانزی در ایران
اگر سیستم کار پانزی را خوب مرور کنیم خیلی آشنا به نظر می‌رسد. از فعالیت هرمی و نتورک در دهه ۸۰ تا چیزی که به اسم بازاریابی شبکه‌ای در دهه ۹۰ معروف شد (که باز هم به نوعی هرمی بود) همگی با شکل و شمایل متفاوتی در حال انجام همین ترفند بودند. در فعالیت هرمی عنوان می‌شد که نوعی سرمایه‌گذاری روی طلا یا سکه‌های خاص خارجی می‌شود که دروغ بود. در بازاریابی شبکه‌ای هم که تا همین دو سال قبل بسیار جذاب و پرمخاطب بود، عنوان می‌شد که کارخانه‌هایی تحت نظارت یک شرکت با حذف هزینه تبلیغ و دادن سود با بازاریابان کالا می‌فروشند، اما سود اصلی در فروش کالا نبود بلکه در جذب زیرمجموعه بود. در هر دو فعالیت گروه بسیار کمی بدون تلاش سود‌های کلانی داشتند و گروه بسیار زیادی نه تنها سودی نکردند، بلکه وقت و سرمایه‌شان هم هدر رفت. به تازگی هم شکل جدیدی از پانزی متداول شده که طی آن کالایی با قیمت بسیار پایین، حتی پایین‌تر از قیمت جهانی فروخته می‌شود و ماه‌ها بعد تحویل داده می‌شود. در حقیقت سود کار در خرید مستمر افراد جامعه است و بالاخره روزی بخش زیادی از خریداران به کالای‌شان نخواهند رسید. این پیامدها، محدود به کشور ما نیست و در تمامی این شکل فعالیت‌ها در دنیا، هم بعد از اغواگری اولیه، سیستم با فروپاشی کامل و ضرر افراد زیادی مواجه می‌شود.
آرایش و پیرایش پانزی
فکر نکنید یک سیستم کلاهبرداری که قرار است سرمایه بزرگی را از آدم‌های مختلف جذب کند تا خودش پولدار و بقیه بدبخت شوند، خیلی روراست می‌آید و اعلام می‌کند که از سیستم پانزی پیروی می‌کند، بلکه در مقابل سعی می‌کند با فعالیت‌های مختلف عملکردش را سفید کند تا هیچ شباهتی به پانزی نداشته باشد. به‌طور کلی تمامی فعالیت‌های این‌چنینی طی یکی دو دهه اخیر خیلی قوی منکر شباهت‌شان به پانزی شدند، اما در مسیر ظاهرسازی چه کردند؟ فروش کالا و خدمات بحثی بود که پیش از این هم مطرح شد. در چنین فعالیت‌هایی یا کالا اساساً وجود ندارد یا ارزشش چه گوشی و پلی استیشن باشد چه در مدل‌های قبلی شامپو و چای، به اندازه‌ای که اعلام می‌شود نیست یا به طرز عجیبی کمتر است یا خیلی بیشتر. در نهایت سود کار در فروش نیست، بلکه در سرمایه‌ای است که زیرمجموعه‌ها می‌آورند. داشتن فعالیت‌های اجتماعی، تشکیل تیم حرفهای فوتبال، جلسات ظاهری کتاب‌خوانی، سخنرانی و همایش انگیزشی و توسعه فردی، ادعای حذف واسطه و تبلیغات، برنامه ورزشی مثل کوهنوردی، استخر و حتی حضور رپرتاژی در برنامه‌های تلویزیونی به‌خصوص برنامه‌های خانواده محور از ترفند‌هایی است که قرار است به مخاطب القا کند با پانزی طرف نیست و این فعالیت اعتبار زیادی دارد. به‌طور مثال یکی از فعالان این حوزه جایگاه مهمی در فدراسیون فوتبال داشت و به‌عنوان بانو و مدیر موفق در تلویزیون ظاهر می‌شد.
مواظب زنگ خطر‌ها باشید
اما فعالیت پانزی علایمی دارد که با شناختن آن‌ها می‌توانید از هدررفت وقت، رویا و سرمایه‌تان پیشگیری کنید. اول این‌که به شما وعده سود بالا بدون ریسک داده می‌شود. در هر کاری خطر‌هایی هست، اما در فعالیت‌های پانزی و اقسام تازه‌اش به شما وعده‌های رنگینی داده می‌شود که پول‌تان حفظ شده و سودی بدون ریسک هم داده می‌شود. تبلیغات نفس‌به نفس آدم‌ها، نشان دادن کسانی‌که به سودی هنگفت رسیده‌اند و رویاهای‌شان را محقق کرده‌اند، ترفندی است که متاسفانه هنوز جواب می‌دهد. هدف گذاری‌های عجیبی مثل این‌که سال دیگه بنز یا پورشه خودت رو خواهی داشت. مشکلات اقتصادی، کمبود شغل، علاقه عجیب برخی به سود‌های زیاد و یک‌شبه زمینه‌هایی است که باعث می‌شود این وعده‌ها را باور کنیم. حضور سلبریتی‌ها در تبلیغات اینستاگرامی این فعالیت‌ها اطمینان خاطر می‌دهد. بیشتر ما دنبال این‌که یک پروژه ثبت شده و رسمی باشد نیستیم، اما حضور یک سلبریتی را باور می‌کنیم. استراتژی‌هایی که در فعالیت‌های اقتصادی پانزی گفته می‌شود هم پیچیده، مبهم و غیرقابل فهم است، اما طوری القا می‌شود که حس می‌کنیم درست است و ما از درک آن غافلیم. همه این‌ها رویافروشی‌هایی است که باعث سرخوردگی فرد و زیان گسترده جامعه می‌شود.
قیمت چند کالای پرفروش سایت‌هایی که به تازگی کالاهایشان را با قیمت‌های بسیار کمتر از بازار و البته زمان‌دار می‌فروشند با سایت‌های رسمی اپل و آمازون مقایسه کردیم
برخی پیج‌ها و سایت‌ها هستند که مشغول به فروش گوشی و لوازم جانبی برند‌های معروف اپل، سامسونگ و ... با قیمت بسیار کمتر از قیمت اصلی آن در بازار کشور هستند. آن‌ها ادعا می‌کنند، چون کالا را بدون واسطه وارد می‌کنند، قیمتش پایین است. اما با بررسی قیمت‌های جهانی می‌فهمیم این ادعا درست به نظر نمی‌رسد. به سراغ چند مورد از این سایت‌ها و پیج‌ها رفتیم تا قیمت محصولات‌شان را با معروف‌ترین سایت‌های فروش در جهان مقایسه کنیم. در ضمن ما هزینه‌های جانبی مانند گمرک، حمل‌ونقل و ... را هم نادیده گرفتیم.
گوشی آیفون ۱۳، ۱۹ میلیون به‌جای ۳۴ میلیون
در سایت اپل، قیمت گوشی آیفون ۱۳ دو سیم کارت با حافظه ۱۲۸ گیگابایت، ۵۹۹ دلار است. به عبارتی با دلار تقریبا ۵۷ هزار تومان می‌شود ۳۴ میلیون و ۱۴۳ هزار تومان، اما در یکی از این سایت‌ها، به مبلغ ۱۹ میلیون و ۹۹۹ هزار تومان فروخته می‌شود.
کنسول‌بازی سونی ۵، دیسک ۱۵ میلیون به‌جای ۳۰ میلیون
PlayStation ۵ دیــســک یکی از پرطرفدارترین کنسول‌های بازی در سراسر دنیاست و در سایت آمازون به قیمت ۵۳۴ دلار یا به‌عبارتی ۳۰ میلیون و ۴۳۸ هزارتومان به فروش می‌رسد. یکی از پیج‌های فروش زمان‌دار این محصول، قیمت آن را ۱۵ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان تعیین کرده است.
اپل واچ سری ۹، ۱۱ میلیون به‌جای ۲۲ میلیون
ساعت هوشمند اپل واچ مدل ۹ Series یکی از پرفروش‌ترین ساعت‌های هوشمند اپل است که در سایت رسمی اپل، قیمت آن ۳۹۹ دلار یعنی ۲۲ میلیون و ۷۴۳ هزار تومان است. یکی دیگر از سایت‌های فروش ایرانی زمان‌دار، قیمت آن را با تحویل ۳۵ روزه، ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان ثبت کرده است.
سامسونگ ۲۴،۴۷ میلیون به‌جای ۷۴ میلیون
گوشی موبایل سامسونگ مدل Galaxy S ۲۴ Ultra، یکی از پرچمدار‌های این شرکت به حساب می‌آید که در سایت آمازون، قیمت آن ۱۲۹۹ دلار یعنی تقریبا ۷۴ میلیون تومان است. یکی از پیج‌های ایرانی برای فروش و تحویل ۴ ماهه آن، قیمت ۴۷ میلیون تومان را زده است.
هدفون بلوتوثی اپل ۵ میلیون به جای ۱۰ میلیون
هدفون بلوتوثی اپل مدل nd Generation هم که جزو یکی از محصولات پرطرفدار و جدید اپل است، در سایت این شرکت ۱۸۹ دلار قیمت دارد که می‌شود ۱۰ میلیون و ۷۳۳ هزار تومان، اما در یکی از سایت‌های فروش زمان‌دار، قیمت آن ۵ میلیون تومان درج شده است؛ و کامنت‌هایی که پاک می‌شوند
در ادامه به کامنت‌های چند مورد از این پیج‌ها سر می‌زنیم که مثلا یک پست آن‌ها با یک میلیون دنبال کننده، تنها ۳۰۰ کامنت دارد و با چنین پیام‌هایی مواجه می‌شویم: «۳ ماه‌تان شد ۶ ماه و هنوز گوشی‌ام را تحویل ندادید»، «چرا جواب نمی‌دین؟»، «چرا هرچی کامنت می‌ذارم پاک می‌شه»، «چرا تحویل نمی‌دین» و ....
پرداخت وجه باید با دریافت کالا همراه باشد
گفتگو با سرهنگ «رامین پاشایی»، معاون فرهنگی‌واجتماعی پلیس فتا درباره یک شیوه کلاهبرداری که به تازگی خبرساز شده است
یکی از شرکت‌های فروش تلفن همراه که با قیمت بسیار کمتر از نرخ واقعی آن در بازار، محصولاتش را عرضه می‌کرد و در ماه‌های گذشته تبلیغات گسترده‌ای را در شبکه‌های مجازی آغاز کرده بود، برای یک روز پلمب شد. معاون فرهنگی‌واجتماعی پلیس فتا در همین باره می‌گوید: «یکی از ترفند‌هایی که به خصوص در فضای‌مجازی از آن استفاده می‌شود و احتمالا بار‌ها شاهد آن بوده‌ایم، این است که بعضی افراد می‌آیند و با جلب اعتماد عمومی، سایتی را ایجاد می‌کنند. مجوز‌های قانونی آن را هم دریافت می‌کنند و در ظاهر همه چیز از روند قانونی خودش پیش می‌رود، اما بعد‌ها مشخص می‌شود که بستری برای کلاهبرداری از مردم بوده است».
سپرده‌گذاری برای تحویل کالا در آینده، توصیه نمی‌شود
سرهنگ «رامین پاشایی» می‌افزاید: «این افراد درگاه بانکی و نماد اعتماد الکترونیکی را هم دریافت و یک پیج یا سایت معتبر را راه‌اندازی می‌کنند. سپس در شبکه‌های اجتماعی عمدتا غیربومی مانند اینستاگرام تبلیغات خود را منتشر می‌کنند. استفاده از افراد مشهور مانند سلبریتی‌ها، هنرمندان، بازیگران و ورزشکاران را هم در دستور کار قرار می‌دهند تا فعالیت و کالای آن‌ها را تبلیغ کند. سپس یک کالایی را مانند گوشی تلفن‌همراه با یک برند خاص، زیر قیمت بازار با یک تجزیه و تحلیل خاص که یک مقدار پول برای دریافت آن کالا سپرده‌گذاری کنید تا بعد آن را دریافت کنید، تبلیغ می‌کنند. آن‌ها بعد از گذشت چندین ماه، پاسخگو نبوده یا محصولات‌شان را به صورت قطره‌چکانی توزیع می‌کنند و مشخص می‌شود که کلاهبردار هستند بنابراین این کار یعنی سپرده‌گذاری برای تحویل کالا در آینده، توصیه نمی‌شود».
بیعانه را از خرید‌های آنلاین حذف کنید
«در این باره چند توصیه و خواهش هم از مردم داریم تا در دام این افراد کلاهبردار نیفتند». معاون فرهنگی‌واجتماعی پلیس فتا با این مقدمه ادامه می‌دهد: «یک طرف این ماجرا خریداران هستند که باید آگاهی‌شان را برای خرید اینترنتی افزایش دهند. حتی کسی که سایتی را با مجوز راه‌اندازی کرده، یک پیجی را ایجاد کرده، ممکن است هر لحظه در فاز کلاهبرداری بیفتد و اتفاقاتی بیفتد که ناخوشایند باشد. مجدد تاکید می‌کنم که خرید از سایت، پرداخت وجه برای یک کالا یا خدمات باید همزمان باشد با دریافت کالا یا خدمات؛ بنابراین بیعانه را به خصوص از خرید‌های آنلاین حذف کنید».
از یک فرد مشهور در این پرونده به‌خاطر تبلیغاتش شکایت‌های زیادی شده است
سرهنگ «پاشایی» درباره افرادی که چنین محصولاتی را تبلیغ می‌کنند، می‌گوید: «مردم نباید به افراد مشهور اعم از بازیگر یا ورزشکار که می‌آیند و یک سایتی را تبلیغ می‌کنند که متاسفانه گاهی کلاهبرداری در آن اتفاق می‌افتد و گا‌ها آن افراد مشهور هم بی‌خبر هستند، اعتماد کنند. البته این افراد مشهور و سلبریتی بسته به نحوه و میزان همکاری‌شان با آن سایت یا پیج باید پاسخگو باشند. افرادی که در فضای مجازی تبلیغات می‌گیرند هم باید خیلی مراقب باشند، چون مردم با اعتماد و استناد به حرفهای آنان، یک خرید را انجام می‌دهند و ما در همین پرونده خاص هم پرونده‌های زیادی داریم که تعدادی از هموطنان از یک فرد خاص شکایت کردند که این تبلیغات را انجام داده بود و گفته بودند که ما فریب تبلیغات او را خوردیم و این پول را واریز و سرمایه‌گذاری کردیم. در پایان از مردم خواهش می‌کنم مراقب باشند و فریب چنین ترفند‌هایی را نخورند تا طعمه کلاهبردار‌ها نشوند».
منبع: روزنامه خراسان