یکی از ارزشمندترین و یگانه‌ترین کاروانسراهای ایران کاروانسرای «میان کتل» مربوط به دوران صفویه در کازرون است. این یادگار صفویه تنها کاروانسرای سنگی ایران است که در نمای آن از سنگ یکپارچه و پاک تراش استفاده شده و از دید معماری و موقعیت مکانی و راهبردی دارای جایگاه ویژه‌ای است.
کاروانسرای «میان کتل» در ۲۵ اسفندماه ۱۳۷۹ خورشیدی با شماره ۳۶۶۷ به ثبت ملی رسیده است. در تزئینات کاروانسرا به گونه گسترده از سنگ‌های اتابکی تراش خورده در اندازه‌ها و شکل‌های گوناگون بهره برده شده است و بیشترین تزئینات بنا در سر در ورودی آن است.
کاروانسرای «میان کتل»، کاروانسرایی است چهار ایوانی که نقشه (پلان) آن بر حسب موقعیت مکانی و به پیروی از شیب کوه و موقعیت جایگیری آن شکل گرفته است.
اندازه این کاروانسرا ۶۶ در ۵۶ متر است و مصالح به کار رفته در ساخت آن سنگ لاشه و گچ است. در سنگ چین دیوار‌های کاروانسرا پس از چیدن چند ردیف سنگ به گونه متوسط ۸۰ سانتی متر، روی آن را تخت کرده و رگ‌های بعدی را چیده اند.
در بیرون از بنا، در گوشه‌های خاوری (شرقی) و باختری (غربی) دیوار‌های پشتیبانی برای حمایت دیوار‌ها کار گذاشته شده است.
سر در اصلی بنا در گوشه جنوبی جای گرفته و در سمت چپ آن و در زاویه خارجی بنا یک باروی (برج) دایره‌ای شکل برای حفاظت کاروانسرا ساخته شده است. سر در کاروانسرا دارای یک تاق تیزه دار مرکزی است که در دو سوی آن ۲ تاق نمای گرد ساخته شده است.
اما این یادمان ملی، امروزه در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد و بر اثر گذشت زمان و رخنه عوامل طبیعی و بدتر از آن رسیدگی نکردن و رها شدن در حال نابودی کامل و مرگ است و اگر هرچه زودتر به آن رسیدگی نشود در آینده‌ای نه چندان دور از صفحه تاریخ و چهره روزگار پاک خواهد شد و باید نگاره‌های (تصاویر) آن را در لابه لای کتاب‌ها و دفتر‌ها دید و افسوس خورد.
وزیر میراث فرهنگی: کاروانسرای میان کتل باید مرمت شود
در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ بود که ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از این کاروانسرا بازدید و اظهار کرد: این کاروانسرا در ارتفاع قرار دارد و جاده مناسبی ندارد.
او ادامه داد: این کاروانسرا یک شاهکار معماری است که باید بازسازی و مرمت شود چرا که این حق مردم است که چنین شاهکاری را مشاهده کنند.
ضرغامی بیان کرد: ما قانونی داریم که بر اساس آن با علاقه مندانی که در این حوزه مهارت و سابقه دارند وارد مذاکره شده و با آن‌ها قرارداد بسته می‌شود و محل را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم و افراد این مکان‌های تاریخی را مرمت می‌کنند.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت: برای کاروانسرا یکسری مشکلات حقوقی بوجود آمده و سازمان محیط زیست به دلایلی معتقد است که مالکیت این کاروانسرا متعلق به آن هاست.
او تصریح کرد: با سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست صحبت کرده تا این یادمان ملی مالکیتش با هر کسی که باشد با توجه به اینکه ویرانه‌ای است که روز به روز هم در حال ویرانه‌تر شدن و تخریب است زودتر درخصوص احیای آن اقدام شود تا مردم از آن بهره ببرند.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی افزود: طی صحبت‌هایی که انجام شد، نگاه کلی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به کاروانسرای میان کتل مثبت بود و قرار شد در این خصوص یک بررسی صورت گیرد.
او گفت: اگر مشکلات حقوقی این مکان برطرف شود مرمت آن به سرعت آغاز می‌شود و ظرفیت جدیدی به میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور و بویژه شهرستان کازرون می‌تواند اضافه شود.
ضرغامی اظهار امیدواری کرد: این مشکل ظرف چند روز آینده برطرف شود.
کاروانسرای میان کتل به اقامتگاه و جاذبه گردشگری تبدیل می شود
همچنین در آذرماه ۱۴۰۱ ابراهیم بختیاری سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس در حاشیه بازدید از کاروانسرای تاریخی میان کتل در شهرستان کازرون، بیان کرد: این یادمان تاریخی به‌زودی با تغییر کاربری به اقامتگاه (بوتیک هتل) و یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری کازرون و استان فارس تبدیل می‌شود.
او ادامه داد: بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده این کاروانسرا پس از اتمام مرمت تحت نظر کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان و تجهیز آن به‌طور حتم به یکی از پر بازدیدی‌ترین اماکن تاریخی و گردشگری شهر کازرون تبدیل خواهد شد.
بیشتر بخوانید
کاروانسرای تاریخی میان کتل کازرون به بوتیک هتل تبدیل می‌شود
بختیاری افزود: در بازدید از این اثر ملی و بررسی اسناد و مدارک موجود مشاهده شد، این کاروانسرا مالک خصوصی دارد و سرمایه‌گذار این بنای تاریخی نه تنها تمام موارد و مسائل زیست‌محیطی را رعایت کرده بلکه با بهره‌برداری از این اثر بسیاری از مشکلات زیستی منطقه مرتفع و مطابق کد‌های توسعه پایدار گردشگری نسبت به اشتغال و انتفاع جامعه محلی و روستایی اقدامات مؤثری انجام خواهد شد.
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس گفت: در جهت سیاست‌های دولت و البته وزارت میراث فرهنگی و گردشگری انتظار واضح این اداره کل همکاری و تلاش بیشتر همه دستگاه‌های دولتی به‌ویژه اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس با سرمایه‌گذاران حوزه گردشگری است.
همان آش است و همان کاسه
اما گویا مشکلات کاروانسرای میان کتل کازرون برطرف نشده و همچنان پابرجاست و ماجرا همان ضرب المثل همان آش و همان کاسه است، چرا که سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس با ارسال تصاویری از این کاروانسرای تاریخی برای خبرنگار باشگاه خبرنگاران، از مشکلات و تخریب این یادمان دوران صفویان سخن گفت.
سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس در این خصوص اظهار کرد: کاروانسرای صفوی «میان کتل» از مشکلات گوناگونی رنج می‌برد، از کند و کاو‌های غیرمجاز سوداگران نابخرد اموال تاریخی به بهانه پوچ یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست تا رخنه عوامل بیولوژیکی (گل سنگ ها) به درون پوسته سنگ‌های بنا که آن را رو به ویرانی برده و ترک و شکاف‌های ژرفی را به وجود آورده است.
او ادامه داد: گذشت زمان و رخنه عوامل طبیعی همانند باد، باران، آفتاب و تغییر دمای شب و روز نیز سرعت ویرانی‌ها را شتاب بیشتری بخشیده و یادگار صفویه‌ها را به مرگ نزدیک‌تر کرده است.
آریا افزود: درِ ورودی و اصلی چوبی این یادمان ملی از جا کنده شده و درِ آهنی زشت و زمختی جایگزین آن شده است.
او با بیان اینکه بیشتر سنگ‌های بنا فرو ریخته و در کف کاروانسرا رها شده است، تصریح کرد: اتاق‌ها یا همان حجره‌ها رو به نابودی کامل است و بیشتر بخش‌های درونی آن‌ها فرو پاشیده و با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند. سرنوشت غم انگیز و اندوه باری در کمین یکی از ارزشمندترین کاروانسراهای سنگی ایران است و مسئولان نیز تنها بیننده وضعیت موجود هستند.
این فعال میراث فرهنگی اضافه کرد: برپایه مسئولیت اجتماعی خویش به اداره میراث فرهنگی استان رفته و پیگیر این یادمان ملی شده ام.
آریا اظهار کرد: به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، کاروانسرای «میان کتل» چندسالی است از سوی شخصی که سند تک برگ رو کرده سند به نام وی خورده و میراث فرهنگی مسئولیتی ندارد و مالک بنا بوده که آن را مرمت و به هتل سنتی تبدیل کند.
پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس افزود: در پیگیری و بررسی‌هایی که انجام داده است، مالک کاروانسرای «میان کتل» چند سال پیش مصالحی را به درون بنا می‌آورد تا آغاز به مرمت آن کند، ولی سازمان حفاظت از محیط زیست که این کاروانسرا درون منطقه حفاظت شده آن قرار دارد، مخالفت و از کار مرمت پیشگیری می‌کند و مالک تا به امروز نتوانسته است کاری از پیش ببرد.
در این میان، یادگار صفویان در گیر و دار کار‌های اداری و سنگ اندازی‌ها و وعده‌های پوچ به حال خود رها شده و به آرامی رو به نابودی رفته و با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند؛ و این است سرنوشت غم انگیز و اندوه بار یادمان ملی و بی همتای سرزمین پارس و ایران، کاروانسرایی که یکی از ارزشمندترین و منحصر به فردترین کاروانسراهای کشور به شمار می‌آید و نزد کارشناسان از جایگاه و ارزش ویژه‌ای برخوردار است.
هم اینک باید دید که آیا اداره کل میراث فرهنگی استان به یاری این بنای ملی خواهد شتافت و دشواری آن را با پا در میانی در سازمان حفاظت از محیط زیست برطرف خواهد کرد یا آن را به حال خود رها کرده تا از صفحه تاریخ و چهره روزگار پاک و زدوده شود.
آستین‌ها را باید بالا زد...