رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش محیط‌زیست استان اصفهان در واکنش به مطالب انتشار یافته درخصوص کاهش جمعیت علفخواران در پارک ملی کلاه‌قاضی، گفت: هنوز آمار رسمی را اعلام نکرده‌ایم.
در هفته‌های اخیر و همزمان با فصل سرشماری حیات وحش برخی از فعالان و دوستداران محیط‌زیست با انتشار مطالب و آمار‌هایی در شبکه‌های اجتماعی مدعی شدند که جمعیت گونه‌های علفخوار به ویژه آهو و قوچ و میش و کل و بز در مناطقی، چون پارک ملی کلاه قاضی اصفهان کاهش چشمگیری نسبت به سال گذشته داشته است. به گفته آنان این شرایط در پارک‌های ملی قمیشلو و موته نیز مشاهده شده است.
مناطق حفاظت شده اصفهان طی سال‌های اخیر بر اثر خشکسالی متوالی دچار آسیب شدند به طوری که سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ کمبود منابع آبی و غذایی سبب خروج گله‌ای آهو‌ها و سایر علفخواران از مناطقی، چون قمیشلو و کلاه قاضی شد که بعضاً یا شکار و یا در جاده‌ها بر اثر تصادف تلف می‌شدند. بر اثر خشکسالی و کمبود منابع آبی همچنین شاهد شیوع و بروز بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک در منطقه کلاه قاضی بودیم.
با وجود این برخی از دوستداران حیات وحش طی هفته‌های اخیر در حالی از کاهش شدید جمعیت علفخواران در مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست اصفهان به ویژه در پارک ملی کلاه قاضی خبر دادند که هنوز سرشماری جمعیت حیات وحش در این استان ادامه دارد.
امسال هنوز هیچ آماری از جمعیت حیات وحش اعلام نکرده‌ایم
در همین پیوند مریم امیدی، رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در واکنش به مطالب انتشار یافته در خصوص کاهش جمعیت حیات وحش در سرشماری امسال، اظهار داشت: با توجه به اینکه سرشماری جمعیت حیات وحش در یکی دو منطقه تحت مدیریت محیط‌زیست باقی مانده است امسال هنوز هیچ آمار رسمی یا حتی غیر رسمی از جمعیت حیات وحش استان اعلام نکرده‌ایم.
او افزود: جای سوال است افرادی که در فضای مجازی یا برخی رسانه‌ها آمار از کاهش جمعیت حیات وحش استان اصفهان منتشر کردند از کدام منبع آمار ارائه دادند وقتی هنوز اداره کل محیط زیست استان آماری جمع بندی و اعلام نکرده است؟
پارک ملی کلاه‌قاضی به زیستگاه جزیره‌ای تبدیل شده است
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه برای مدیریت جمعیت و حفاظت بهتر حیات وحش در مناطق به آمار نیاز داریم که یکی از اهداف برآورد جمعیتی (سرشماری) است، خاطرنشان کرد: اگر فرض کنیم پس از پایان سرشماری، آمار حیات وحش یک منطقه کاهشی باشد دلایل متعددی می‌تواند برای این کاهش جمعیت وجود داشته باشد.
امیدی با بیان اینکه وضعیت پارک ملی کلاه قاضی اصفهان کاملاً متفاوت از سایر زیستگاه‌های حیات وحش است، گفت: کلاه قاضی به یک زیستگاه جزیره‌ای تبدیل شده است، زیرا در جوار آن کنارگذر و جاده احداث شده و یا توسعه شهرک صنعتی، اراضی کشاورزی و معدن اتفاق افتاده و این شرایط باعث شده است که این منطقه جزیره‌ای شود.
اوادامه داد: به بیان دیگر ورود و خروج گونه‌ها به این منطقه دلیل جزیره‌ای شدن کلاه قاضی محدود شده است و علفخوارانی مانند آهو و قوچ و میش امکان جا به جایی و رفت و برگشت برای یافتن غذا و زیستگاه مناسب را ندارند در حالی که وجود مسیر‌های کریدور حیات وحش بین مناطق برای رفت و آمد فصلی گونه‌ها بسیار حائز اهمیت است.
کاهش تنوع ژنتیکی در کمین کلاه قاضی
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان خاطرنشان کرد: در این شرایط اگر جمعیت جدیدی از یک گونه به آن منطقه تزریق نشود و از زیستگاه‌های دیگر جمعیت کَل و بز و قوچ و میش به این منطقه منتقل نکنیم در این‌ها پدیده همخونی اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود که تنوع ژنتیکی کاهش پیدا کند.
امیدی با بیان اینکه حیات وحش یک زیستگاه بر اثر کاهش تنوع ژنتیکی مستعد انقراض محلی هستند، اظهار داشت: بر اساس اصول علمی ثابت شده کاهش تنوع ژنتیکی به کم شدن جمعیت گونه منجر می‌شود به طوری که به مرور ممکن است دیگر گونه را در آن زیستگاه نداشته باشیم.
او ادامه داد: این اتفاق هنوز در پارک ملی کلاه قاضی نیافتاده است، اما در جمعیت قوچ و میش که طی سال‌های مختلف سرشماری کرده‌ایم زیر یکصد رأس بوده است و حتی اگر این آمار افزایش داشته باشد در سال‌های مختلف، آنقدر نیست که بتواند جمعیت را از بحران نجات دهد، زیرا آمار سال‌های متوالی سرشماری قوچ و میش کلاه‌قاضی کمتر از یکصد رأس بوده و اکنون به پایین‌تر حد خودش رسیده است که به اعتقاد ما این شرایط به دلیل کاهش تنوع ژنتیکی و جزیره‌ای بودن زیستگاه باشد.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه لازم است یک برنامه مدیریتی برای جمعیت علفخوار کلاه قاضی اجرا کنیم، افزود: اگر پس از جمع بندی سرشماری به این نتیجه برسیم که نیاز است از زیستگاه‌های دیگر تعدادی قوچ و میش به پارک ملی کلاه قاضی منتقل و در این منطقه رهاسازی کنیم که از کاهش جمعیت جلوگیری شود، حتماً انجام خواهیم داد.
لزوم بررسی علل تغییر در روند زاد و ولد حیات وحش در کلاه قاضی
امیدی با بیان اینکه آهو‌ها در زیستگاه‌های استان به خصوص در پارک ملی کلاه قاضی طی سال‌های متوالی خشکسالی بسیار شدید را تجربه کردند، خاطرنشان کرد: سه سال پیش نیز بروز بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک در کلاه قاضی که جمعیت کَل و بُز را درگیر کرد، سبب کاهش قابل توجه در جمعیت این گونه شده و باید بررسی شود که این بیماری چه تغییری در روند زاد و ولد کل و بز گذاشته است، زیرا بعضاً در پایش‌های بهاره که فصل زاد و ولد این گونه‌ها است طی سال‌های اخیر مشاهده کردیم که تعداد بره‌ها بسیار کاهش یافته و زاد و ولد آن‌ها خیلی چشم گیر و موفق نبوده است.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش محیط زیست استان اصفهان تصریح کرد: لازم است بررسی شود که چه عواملی بر زاد و ولد این گونه مؤثر بوده است و شاید یکی از دلایل آن بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک بوده که در جمعیت کل و بز اتفاق افتاده و از دیگر عوامل، خشکسالی است.
به گفته این کارشناس محیط‌زیست، زمانی که شرایط خشکسالی و کاهش مواد غذایی و بیماری در زیستگاه و جمعیت حیات وحش اتفاق می‌افتد حیوان برای مقابله زاد و ولد را به حداقل می‌رساند و یا ممکن است سقط جنین در گونه‌های ماده اتفاق افتد و حتی امکان دارد حیوان تمایل کمتری برای جفت گیری نشان دهند و این به کاهش جمعیت گونه منجر می‌شود.
او با بیان اینکه این روال کاهش جمعیت در زیستگاه کاملاً طبیعی است و حیات وحش با بهبود شرایط زاد و ولد خود را افزایش می‌دهند و جمعیت رشد می‌کند، تصریح کرد: اگر پس از اعلام رسمی آمار سرشماری حیات وحش استان کاهش جمعیتی رخ داده باشد، دلایل علمی و طبیعی دارد و نمی‌توان گفت به خاطر تخلفات و شکار غیر مجاز بوده است.
امیدی افزود: علی رغم تعداد محدود محیط‌بان و نیرو در مناطق تحت مدیریت، اما پایش زیستگاه و کنترل حفاظت فیزیکی به شدت انجام می‌شود و کلاه قاضی به واسطه نزدیکی به شهر نیروی محیط بان خوبی دارد و همواره توقیف شکارچی وجود داشته است ضمن اینکه اگر کاهش جمعیتی رخ داده باشد نمی‌توان به شکار غیر مجاز مرتبط دانست، زیرا درصد ناچیزی است در حالی که عامل عمده شیوع بیماری، خشکسالی و کاهش زاد و ولد است.
خروج گله‌ای آهو‌ها از کلاه قاضی
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان خاطرنشان کرد: کاهش جمعیت آهو به خصوص در کلاه قاضی به دلیل نبود منابع تغذیه‌ای است؛ البته علوفه دهی به صورت دستی را در شرایطی، چون خشکسالی یا سرمای بسیار شدید انجام می‌دهیم، اما معمولاً کفاف حیوان را نمی‌دهد و حیوان ترجیح می‌دهند که زیستگاه را ترک کند و ما آمار خروج آهو از منطقه کلاه قاضی را به دفعات داشتیم.
امیدی افزود: با وجود اینکه پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی جزیره‌ای شده و راه‌های آن به زیستگاه‌های مجاور قطع شده، اما در مواردی دیده شده که دسته‌های مختلف آهو به دلیل شرایط نامساعد زیستگاه از منطقه خارج شدند.
او با بیان اینکه جمعیت گونه‌های گوشتخوار منطقه کلاه قاضی نیز وابسته به گونه‌های علفخوار است، ابراز داشت: گرگ، کفتار، شغال، روباه و حتی پلنگ از گونه‌های گوشتخوار منطقه کلاه قاضی هستند و با کاهش جمعیت گونه علفخوار قطعاً زیستگاه دچار مشکل می‌شود و تبعات آن حتی گونه‌های جونده و خزنده را نیز درگیر می‌کند.
انتقال ۱۰ رأس آهو به کلاه قاضی برای جلوگیری از کاهش تنوع ژنتیکی
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه جمعیت علفخواران شاخص سلامت یک زیستگاه محسوب می‌شود، ابراز داشت: سال‌ها پیش در منطقه کلاه قاضی آثار و نمایه‌های پلنگ نیز مشاهده می‌شد، اما اکنون نه و گرگ و شغال در این منطقه دیده می‌شود.
امیدی با بیان اینکه برای جلوگیری از کاهش تنوع ژنتیکی گونه آهو دو ماه پیش ۱۰ رأس آهو را تحت شرایط استاندارد از پارک ملی موته به پارک ملی کلاه قاضی منتقل کردیم، اظهار داشت: برنامه جلوگیری از کاهش تنوع ژنتیکی را برای کل و بز و قوچ و میش نیز در دستور کار قرار خواهیم داد تا پایداری جمعیتی را در این مناطق داشته باشیم.
مناطق تحت مدیریت و شکار ممنوع استان اصفهان شامل ۲۲ منطقه است که بالغ بر ۲ میلیون و ۲۸۰ هزار هکتار وسعت دارند. ۱۲ منطقه تحت مدیریت تحت عناوین چهارگانه شامل پارک ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده، اثر طبیعی ملی، تالاب در استان وجود دارد.
این مناطق با نام پناهگاه حیات وحش عباس آباد، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو، پناهگاه‌های حیات وحش یخاب و کوه بزرگی و مناطق حفاظت شده کرکس، کهیاز، دالانکوه، خارو، مجموعه فسیلی سپاهان و تالاب بین المللی گاوخونی با مجموع مساحت یک میلیون هفتصد هزار هکتار در عرصه طبیعی استان اصفهان گسترده است.
همچنین ۱۰ منطقه شکار ممنوع با تنوع بالا و غنای ارزشمند زیستی با مجموع مساحت بالغ بر ۵۸۰ هزار هکتار در سطح استان اصفهان وجود دارد. این مناطق شامل کلاته، حنا، ستبله، شاهقنداب، گلستانکوه، زرچشمه، دشتک، ونک، پلنگ گالون و کرکس است.
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه‌قاضی با وسعت بیش از ۴۷ هزار هکتار در ۳۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و در مجاورت شهر جدید بهارستان واقع شده که غرب این منطقه به گردنه گریژنه، گردنه لاشتر و اتوبان اصفهان- شهرضا محدود می‌شود.
ارتفاعات کلاه قاضی به همراه دشت‌های اطراف آن یکی از بهترین زیستگاه‌های حیات وحش فلات مرکزی ایران بوده و چنانچه در تاریخ آمده است در زمان شاه‌عباس صفوی و بعد از آن به ویژه در دوره قاجاریه، این کوه‌ها از شکارگاه‌های سلاطین بوده است.
منبع: مهر