انسانی که غرق در کار‌های روزمره شده و به انجام واجبات یومیه بسنده کرده زمانی می‌خواهد که با خدای خود خلوت کرده و خانه‌ی دل را صفا بخشد بهترین زمان برای این‌کار، اعتکاف در ایام البیض است. اعتکاف زمان خانه‌تکانی دل است از آلودگی‌ها و وابستگی‌ها و زمانی برای بریدن از غیر و عهد و پیمان دوستی با خدا برای دوباره برگشتن به جامعه است.
اعتکاف چیست؟
ماه رجب، ماه پر برکت ولایت و اولیا است و دعا و نیایش در این ماه بسیار مقرب است. حال روز‌های ۱۳، ۱۴ و ۱۵ ماه رجب ایام البیض است و طبق روایات معتبری که نقل شده، اعتکاف در این سه روز در مسجد همراه با نماز و روزه و دعا، بهترین زمان را برای اجابت دعای مومن فراهم می‌کند. هدف اصلی اعتکاف تقرب به خداوند و مناجات با اوست.
فردی که با نماز، روزه، استغفار از گناهان و اعتکاف در خانه خدا روح خود را صفا بخشیده است و بر اساس آیه «وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ» و از لذایذ حرام و حلال دنیوی چشم‌پوشی کرده‌است، حال با صافی ضمیر و پاکی روح آماده مناجات با خدا است، دعای چنین بنده‌ای مسلما پیش ذات اقدس الهی مستجاب است.
روزه‌داران، نمازگزاران، توبه کنندگان، داعیان الی الله و مهمانان خانه خود، تقرب بیشتری به خدا دارند. حال معتکفی که همه این کار‌ها را انجام داده قلبش خانه عرش الهی شده، خداوند آماده استجابت دعا‌های اوست و این زمان بهترین زمان است که مومن با روح وسیعی که به عرش الهی رسیده، دعا‌های بزرگی کند و چه دعایی واجب‌تر و خواستنی‌تر از ظهور مهدی موعود!
بهترین مکان برای اعتکاف
کعبه و پس از آن سایر مساجد همیشه بهترین پایگاه اعتکاف و بهترین مکان برای خلوت با معبود الهی است. این مکان‌ها بهترین مکان برای گشت زنی در کوچه پس کوچه‌های نفس و وجودتان است تا در آنجا با صاحب خانه خلوت کنی و سه روز با نماز و قیام، احیا و صیام، توبه و استغفار معتکف حریم بندگی صاحب خانه باشی.
پس از سه روز پالایش روح همانطور که امام صادق فرموده‌اند: «فِی التَّوْراةِ مَکْتُوبٌ یَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبادَتی اَمْلاءُ قَلْبَکَ غِنیً وَلا آکِلْکَ إِلی طَلَبِکَ وَعَلَیَّ اََنْ اَسُدَّ فاقَتَکَ؛ در تورات نوشته شده است:ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من فراغتی به وجود بیاور تا من دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بدون اینکه تو طلب کنی، حاجتت را برآورده کنم و من خود را ملتزم میدانم که حوائج تو را برطرف نمایم.»، حال آماده‌ای که حوائجت را درخواست کنی و چه زیبا به درخواستت پاسخ داده می‌شود.
اعتکاف در قرآن
معنی لغوی اعتکاف به معنی حبس و توقف و رو کردن به چیز دیگری است. در قرآن کریم به کرات به مسئله اعتکاف پرداخته شده است، اما خود کلمه اعتکاف بیان نشده بلکه مشتقات آن از جمله؛ مَعْکُوفً، یَعْکُفُونَ، الْعَاکِفُ، عَاکِفًا، الْعَاکِفِینَ، عَاکِفِینَ، عَاکِفُونَا استفاده شده است در زیر به بیان برخی از این آیات می‌پردازیم:
آیه ۱۲۵ سوره بقره میفرماید: وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ اِبْراهیمَ مُصَلّیً وَعَهِدْنا اِلی اِبْراهیمَ وَ اِسْماعیلَ أنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفینَ وَالْعاکِفینَ وَالرُکَّعِ السُّجُودِ.
خداوند به ابراهیم و اسماعیل فرمان داد که خانه خدا را برای طواف کنندگان و معتکفان و نمازگذاران آماده سازد. در این آبه به صراحت در مورد اعتکاف در مسجدالخرام سخن می‌گوید.
در آیه ۱۸۷ سوره بقره میفرماید: وَلا تُباشِرُوهُنَّ وَاَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ آیاتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداختهاید، با زنان آمیزش نکنید. این مرز‌های الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند این چنین آیات خود را برای مردم روشن میسازد، باشد که پرهیزگار گردند.
در آیۀ ۲۵ فتح میفرماید: هم الذین کفر وا وصدوکم عن المسجد الحرام والهدی معکوفا ان یبلغ محله ولولا ر جال مؤمنون ونساء مؤمنات لم تعلموهم ان تطئوهم فتصیبکم منهم معر ة بغیر علم لیدخل اللـه فی ر حمته من یشاء لو تزیلوا لعذبنا الذین کفر وا منهم عذابا الیما.
آن‌ها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از مسجد الحرام و رسیدن قربانیهایتان به محل قربانگاه بازداشتند؛ و هرگاه مردان و زنان با ایمانی در این میان بدون آگاهی شما، زیر دست و پا، از بین نمی‌رفتند که از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما می‌رسید، (خداوند هرگز مانع این جنگ نمی‌شد)! هدف این بود که خدا هر کس را می‌خواهد در رحمت خود وارد کند؛ و اگر مؤمنان و کفار (در مکه) از هم جدا می‌شدند، کافران را عذاب دردناکی می‌کردیم
آیات دیگری مانند؛ آیات ۹۰ سوره طه؛ ۱۳۸ سوره اعراف؛ ۵۱ تا ۵۳ سوره انبیا؛ ۶۹ تا ۷۴ سوره شعراء پیرامون اعتکاف وارد شده‌اند.
احادیث و روایات مرتبط با اعتکاف
در وسایل الشیعه جلد ۷ از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل شده: هر کس سه روز از وسط ماه رجب (سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم) را روزه بدارد و در شبهایش به نماز شب قیام کند، از دنیا رحلت نمی کند مگر با توبة نصوح.
در همین جلد کتاب صفحه ۳۵۴ از حضرت علی (ع) نقل شده: هر کس یک روز از ماه رجب را در اول یا وسط یا آخر آن روزه بگیرد، گناهان او بخشیده می‌شود.
همچنین در صفحه ۳۵۸ همین کتاب به نقل از امام صادق (ع) آمده: کسی که ایام البیض از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند به ازای هر روز، ثواب روزه داری و شب زنده داری یک سال را برای او بنویسد، و در روز قیامت، در جایگاه ایمن شدگان از آتش دوزخ خواهد ایستاد.
در ج ۹۸ بحارالانوار به نقل از امام رضا (ع) آمده است: اعتکافُ لَیلَه فی شَهر رَمضانَ یَعدلُ حَجَّهً وَ اعتکافُ لیلهٍ فی مَسجِد رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عِندَ قَبرِهِ یَعدلُ حُجَّهً وَ عُمرَهً.
یک شب اعتکاف در ماه رمضان معادل یک حج است و یک شب اعتکاف در مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و در نزد قبر آن حضرت معادل یک حج و عمره است.
امام صادق در ج ۲ الخصال می‌فرمایند: عَلَی العَاقِلِ... أن یکونَ لَهُ ساعاتٌ: ساعَهٌ یناجِی فی‌ها رَبَّهُ عزّ و جلّ؛ وَ ساعَهٌ یحاسِبُ نَفسَهُ؛ وَ ساعَهٌ یتَفَکَّرُ فیما صَنَعَ الله عَزَّ وجلَّ الیه؛ و ساعَهٌ یخلُو فی‌ها بِحَظِّ نَفسِهِ مِنَ الحَلال.
خردمند در زندگی چند برنامه باید داشته باشد: برنامه‌ای برای مناجات با خدا؛ برنامه‌ای برای محاسبه نفسِِ؛ برنامه‌ای برای تفکر در آفریده‌های خدا و برنامه‌ای برای تفریح و بهره‌مندی از امور حلال.
در ج ۷۴ بحار الانوار آمده است که پیامبر به ابوذر فرمود: إن الله تعالی یعطیکَ ما دُمتَ جالِساً فی المَسجِدِ بِکُلِّ نَفسٍ تَنَفَّستَ دَرَجَهً فی الجَنَّه وَ تُصَلّی علیک الملائکهُ وَ تُکتَبُ لَکَ بِکُلِّ نَفسٍ تَنَفَّستَ فیه عَشرُ حسَناتٍ وَ تُمحَی عنکَ عَشرُ سَیئاتٍ.ای اباذر! تا زمانی که در مسجد نشسته‌ای خدای تعالی به تعداد هر نفسی که می‌کشی، یک درجه در بهشت به تو می‌دهد و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای هر نفسی که در مسجد می‌کشی، ده حسنه برایت نوشته می‌شود و ده گناه از تو پاک می‌شود.
در کتاب الامان للطوسی به نقل از رسول خدا آمده: لا یرجِعُ صاحِبُ المسجِدِ بِأقَلَّ مِن إحدَی ثلاثٍ: إمّا دعاءٌ یدعُو بِهِ یدخِلُهُ الله بِهِ الجَنَّه وَ إمّا دُعاءٌ یدعُو بِهِ لِیصرِفَ اللهُ بِهِ عَنهُ بلاءَ الدُّنیا وَ إما أخٌ یستَفیدُهُ فِی الله عزَّ و جلّ.
ملازم مسجد دست کم با یکی از این سه سود به خانه‌اش بر می‌گردد: یا دعایی می‌نماید و خداوند او را به بهشت می‌برد، یا دعایی می‌کند و به خاطر آن خداوند بلائی دنیایی را از او بر می‌گرداند و یا برادری سودمند را نصیب او می‌نماید.
حضرت علی در صفحه ۳۰۰ نهج البلاغه می‌فرمایند: رسول خدا (ص) هر سال مدتی در غار حرا می‌ماند وَ لَقَد کانَ [رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم]یُجاوِر فِی کُلِّ سَنَه بِحِراءَ فَأراهُ و لا یَراهُ غَیری.
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در هر سال، مدّتی را (برای عبادت) در غار حراء به سر می‌برد، پس تنها من او را مشاهده می‌کردم و کسی جز من وی را نمی‌دید.
در جلد ۴ کتاب الکافی به نقل از امام صادق (ع) آمده:کانَت بَدرٌ فی شهر رمضانَ فَلَم یعتَکِف رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فَلَمّا أن کانَ مِن قابلٍ اعتَکَفَ عِشرینَ عشراً لِعامِهِ و عَشراً قضاءً لما فَاتَهُ.
جنگ بدر در ماه رمضان واقع شد؛ بنابراین پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در آن سال اعتکاف نکرد و به جای آن در سال بعد دو دهه به اعتکاف نشست؛ یک دهه برای همان سال و دهه دیگر به جای سال قبل.
امام سجاد در صفحه ۲۲۴ صحیفه سجادیه می‌فرمایند: وَ زَین لِی التَّفَرُّدَ بمناجاتِکَ بِاللَّیل وَ النَّهار.
خدایا تنهایی برای مناجات با خودت را در شبانه روز در نظرم زینت ده.
در کتاب منتخب میزان الحکمه صفحه ۳۵۴ به نقل از امام علی (ع) آمده: العُبودیهُ خَمسَهُ أشیاءَ: خَلاءُ البَطنِ، وَقِراءه القرآنِ، وقِیامُ اللَّیلِ، والتَّضَرُّعُ عِندَ الصُّبحِ، والبُکاءُ مِن خَشیه اللّه.
بندگی در پنج چیز اســت: اندرون از طعام تهی داشتن، قرآن خواندن، شب را به عبادت گذراندن و هنگام صبح زاری کردن (به درگاه خداوند) و گریستن از ترس خدا.
در کتاب امالی الصدوق صفحه ۲۹۳ به نقل از امام صادق (ع) آمده: علیکم بإتیان المساجد؛ فإن‌ها بیوت الله فی الأرض و من أتا‌ها متطهرا طهره الله من ذنوبه و کتب من زواره فأکثروا فی‌ها من الصلاه و الدعاء.
بر شما باد به رفتن به مساجد، زیرا مساجد خانه‌های خدا بر روی زمینند. هر که پاک و پاکیزه وارد آن‌ها شود، خداوند او را از گناهان پاک گرداند و در زمره‌ی زائران خود قلمداد کند. پس در مساجد نماز و دعا بسیار بگزارید.
روایات بسیاری دیگری در خصوص اعتکاف نقل شده که خود نشان‌دهنده اهمیت موضوعیت اعتکاف می‌باشد.
سخن پایانی
معتکف با اعمال خود قلب خود را حرم امن الهی کرده و به خدا نزدیک‌تر شده و شایسته است که از خدا خواسته‌های بزرگی بخواهد، در شرایط و ظلم و ستم موجود در دنیا چه خواسته‌ای بزرگ‌تر و مهم‌تر از دعا برای ظهور، ولی ذات اقدس اله، بقیه الله، که با ظهور خود انشاالله دنیا را از شر مستکبرین و ظالمین نجات داده و سراسر جشن و شادی کند.
منبع: ایرنا