سال گذشته میلادی (۲۰۲۳) از واکسن‌های جدید گرفته تا اولین دارو‌ها در نوع خود برای درمان اختلالات و بیماری‌های صعب‌العلاج، سالی همراه با دستاوردهای مهم پزشکی بوده است.
این پیشرفت‌های پزشکی فرصت‌هایی را برای افراد فراهم می‌کنند تا از خود در برابر بیماری‌ها محافظت کنند و حتی هوش مصنوعی را نیز در تشخیص سرطان بگنجانند.
در ادامه چند مورد از بزرگترین نوآوری‌ها در حوزه سلامت و دانش پزشکی در سال گذشته میلادی آورده شده است.
واکسن‌ها و ایمن‌سازی‌های جدید ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)
برای اولین بار و پس از سال‌ها شکست، چندین واکسن برای چندین گروه مختلف افراد به منظور پیشگیری از RSV وجود دارد.
برای بزرگسالان بالای ۶۰ سال که در معرض خطر عوارض جدی ناشی از RSV هستند، زیرا سیستم ایمنی آن‌ها با افزایش سن ضعیف می‌شود، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) دو واکسن را تایید کرده است.
دکتر «جان براونشتاین»، اپیدمیولوژیست در این باره می‌گوید: تاکنون تمرکز زیادی روی آنفلوآنزا و اکنون کووید۱۹ معطوف شده است. اما هر ساله در ایالات متحده شاهد بستری شدن ده‌ها هزار فرد مسن و سالخورده در بیمارستان به دلیل RSV هستیم و هزاران نفر نیز به دلیل عوارض RSV جان خود را از دست می‌دهند.
وی افزود: این بیماری هنوز هم پیامد‌های سلامت عمومی قابل توجهی برای افرادی که آسیب پذیرتر هستند دارد و بنابراین در حال حاضر داشتن یک واکسن با کارآیی بالا واقعاً یک پیشرفت فوق العاده است و من فکر می‌کنم برای سال‌های آینده مزایای قابل توجهی برای سلامت عمومی خواهد داشت.
سازمان غذا و داروی ایالات متحده همچنین واکسن RSV مادر را تأیید کرده است که در سه ماهه سوم بین هفته‌های ۳۲ تا ۳۶ بارداری به مادران باردار داده می‌شود و برای انتقال آنتی بادی به جنین در دوران حاملگی طراحی شده است. این دارو می‌تواند در شش ماه اول زندگی از بروز بیماری شدید در نوزاد جلوگیری کند؛ و در نهایت، برای نوزادان زیر هشت ماه دو واکسن آنتی بادی مونوکلونال در دسترس است. آنتی بادی‌های مونوکلونال پروتئین‌های آزمایشگاهی هستند که توانایی بدن در مبارزه با عوامل بیماری زا را تقلید می‌کنند. آن‌ها با واکسن‌هایی که سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند، متفاوت هستند.
اولین تکنیک ویرایش ژن CRISPR برای درمان سلول داسی شکل
به گزارش «ای بی سی نیوز»، اخیرا سازمان غذا و داروی ایالات متحده دو ژن درمانی از جمله اولین درمان با ویرایش ژن CRISPR را برای درمان بیماری سلول داسی شکل (کم خونی داسی شکل یا SCD) تایید کرد.
SCD یک بیماری ژنتیکی است که در آن گلبول‌های قرمز شکل هلالی یا داسی شکل به خود می‌گیرند و باعث سفت و چسبندگی آن‌ها می‌شود.
دکتر «شارل آزار»، مدیر پزشکی مرکز جامع درمان بیماری سلول داسی شکل در بیمارستان عمومی ماساچوست به «ای بی سی نیوز» گفت: این یک بیماری است که واقعاً همه اعضای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. یک چهارم بیماران ما در سن حدودا ۴۰ سالگی سکته مغزی کرده اند و بسیاری از بیماران ما در سن حدودا ۳۰ سالگی اولین تعویض مفصل خود را انجام داده اند. بسیاری از بیماران دیگر اولین حمله قلبی خود را در حدود ۲۰ سالگی تجربه خواهند کرد.
وی ادامه داد: اگر این بیماری کنترل نشود می‌تواند منجر به نابینایی و وابستگی به دیالیز شود و اکثر بیماران ما ممکن است ۴۵ یا ۵۰ سالگی خود را نبینند.
یکی از این درمان‌ها، Lyfgenia، از یک قطعه ویروس برای انتقال ژن هموگلوبین جنینی استفاده می‌کند که از چسبیدن سلول‌های خونی به هم و محدود کردن جریان خون، جلوگیری می‌کند.
درمان دیگر، Casgevy از CRISPR/Cas ۹ برای ویرایش ژنتیکی سلول‌های بنیادی برای تولید هموگلوبین بیشتر جنینی استفاده کرد که سپس به بیمار بازگردانده می‌شود.
آزار گفت: از نقطه نظر علمی و پزشکی، هر دوی این درمان‌ها یک کار را انجام می‌دهند، فقط آن را به روشی متفاوت انجام می‌دهند. با این حال نکته مهمی که در اینجا باید بر آن تاکید شود این است که این‌ها درمان قطعی برای بیماری سلول داسی شکل نیستند و امید این است که با این شیوه‌ها عوارض بیماری کمتر شود و امیدوارم حتی بیماران با این روش‌ها عمر طولانی‌تری نیز داشته باشند.
متخصصان علت احتمالی تهوع صبحگاهی را مشخص کردند
تهوع صبحگاهی یکی از علائم اولیه بسیار شایع بارداری است که تا ۸۰ درصد از زنان باردار آن را در سه ماهه اول بارداری تجربه می‌کنند و اکنون متخصصان معتقدند که علت آن را کشف کرده اند.
تیمی عمدتاً متشکل از ایالات متحده، انگلیس و سریلانکا ارتباطی بین هورمونی به نام GDF ۱۵ که توسط جنین در جفت تولید می‌شود را با حالت تهوع صبحگاهی کشف کردند.
در اوایل بارداری، سطح این هورمون که از سلول‌های جنینی در جفت آزاد می‌شود، افزایش می‌یابد و باعث بروز حالت تهوع و بیماری می‌شود. این حالت عمدتا در سه ماهه اول در بدترین وضع است و سپس به تدریج از بین می‌رود.
با این حال حدود ۰.۳ تا دو درصد از زنان، نوع شدیدتری از استفراغ را تجربه می‌کنند که اصطلاحا «هایپراِمِسیس گراویداروم» نام دارد و در بعضی موارد چنان حاد است که آن‌ها را در خوردن، نوشیدن و انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل می‌کند. این امر در موارد شدیدتر حتی می‌تواند منجر به مرگ ناشی از کم‌آبی بدن شود.
متخصصان اعتقاد دارند یافته‌های جدید می‌تواند راه را برای کشف درمان تهوع شدید باز کند. یکی از متخصصان در این باره می‌گوید: نتایج نشان می‌دهد با تزریق دز‌های بالایی از این هورمون به افرادی که به طور کلی سطوح پایینی از این پروتئین دارند و در تلاش برای باردار شدن هستند، می‌توان حساسیت آن‌ها را کاهش داد و شانس آن‌ها برای تجربه استفراغ در دوران بارداری را کم کرد.
همچنین می‌توان به زنان باردار پادتن‌هایی را برای مسدود کردن گیرنده‌های چنین پروتئینی داد تا حالت تهوع و استفراغ در آن‌ها کم شود، هرچند هنوز در این باره به تحقیقات بیشتری نیاز است.
دانشمندان می‌گویند بالا رفتن سطح این پروتئین در بدن ممکن است برای محافظت از مادران در برابر مسمومیت و همچنین محافظت از جنین در حال رشد در برابر مواد سمی تکامل یافته باشد.
تایید دارویی برای درمان آلزایمر
در گذشته، درمان بیماری آلزایمر توسط چندین دارو مشخص شده بود که در آزمایش‌های بالینی شکست خورده بودند، اما در ماه ژوئیه، سازمان غذا و داروی ایالات متحده تأیید کامل داروی جدیدی به نام Leqembi را صادر کرد.
این دارو که توسط شرکت‌های دارویی Eisai و Biogen ساخته شده است، اولین دارو در نوع خود است که نشان داده است روند کاهش توانایی‌های شناختی در بیماران اولیه آلزایمر را کند می‌کند.
Leqembi با هدف قرار دادن آمیلوئید بتا، جزء اصلی پلاک‌های آمیلوئید موجود در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر، عمل می‌کند و بر حافظه و فکر تأثیر می‌گذارد. این دارو پلاک‌ها را برای پاکسازی توسط سیستم ایمنی بدن مشخص می‌کند که علائم آلزایمر را کند می‌کند.
متخصصان گفتند: این یک نقطه عطف مهم در درمان بیماری آلزایمر است. این یک گام بسیار بزرگ در دادن زمان بیشتر به افراد مبتلا به این بیماری است؛ بنابراین با کند کردن زوال شناختی، این دارو می‌تواند زمان بیشتری را در اختیار افراد قرار دهد.
متخصصان خاطرنشان کردند که هنوز سوالاتی در مورد دسترسی به این دارو وجود دارد.
به گفته متخصصان، این دارو مانند بسیاری دیگر نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی برای تحقیق و توسعه دارد و به همین دلیل، شرکت‌ها از قیمت گذاری دارو برای جبران هزینه‌های مربوط به توسعه و عرضه این دارو‌ها به بازار استفاده می‌کنند. متأسفانه، این قیمت گذاری به این معنی است که این دارو برای برخی از دسترس خارج خواهد شد و این واقعاً چیزی است که باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا مطمئناً این دارو باید در دسترس هر کسی باشد که از این بیماری رنج می‌برد.
واکسن mRNA برای درمان سرطان پانکراس
یک تیم تحقیقاتی واکسن شخصی‌سازی شده mRNA را با شرکای BioNTech علیه سرطان پانکراس، یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان در ایالات متحده، توسعه داده‌اند.
BioNTech توالی‌یابی ژن را روی نمونه‌های بیشتری برای شناسایی نئوآنتی‌ژن‌ها - پروتئین‌هایی که منحصر به سلول‌های سرطانی هستند - انجام داد که ممکن است پاسخ ایمنی را تحریک کند.
در آزمایش‌های بالینی اولیه، بیماران دارویی را دریافت کردند که سلول‌های سرطانی را از سرکوب سیستم ایمنی باز می‌دارد، سپس واکسن شخصی‌شده‌شان را که در ۹ دز تقسیم شده بود، طی ماه‌ها تزریق کردند.
۱۸ بیمار از ۱۹ بیمار با موفقیت واکسن‌هایی را که برای آن‌ها ساخته شده بود، دریافت کردند و ۱۶ نفر نیز به اندازه کافی سالم بودند که حداقل برخی از دز‌های این واکسن را دریافت کنند.
حدود نیمی از بیماران مشاهده کردند که واکسن، سلول‌های T را تحریک می‌کند؛ نوعی سلول سیستم ایمنی که سلول‌های آلوده را از بین می‌برد و سلول‌های سرطانی خاص هر بیمار را هدف قرار می‌دهد.
در میان بیمارانی که پاسخ قوی سیستم ایمنی را مشاهده کردند، سرطان پس از یک سال و نیم درمان از جمله شیمی درمانی عود نکرد. با این حال بر اساس نتایج منتشر شده در ژورنال نیچر، در افرادی که پاسخ سیستم ایمنی قوی نداشتند، بیماری طی یک سال دوباره بازگشت.
یک متخصص در این باره گفت: دیدن این که یک واکسن شخصی‌سازی شده می‌تواند سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با سرطان لوزالمعده - که نیاز فوری به درمان‌های بهتری دارد - به خدمت بگیرد، هیجان‌انگیز است. همچنین انگیزه‌بخش است، زیرا ممکن است بتوانیم از چنین واکسن‌های شخصی‌سازی شده‌ای برای درمان سایر سرطان‌های کشنده استفاده کنیم.
هوش مصنوعی موارد تشخیص سرطان سینه را افزایش می‌دهد
هوش مصنوعی (AI) به طور فزاینده‌ای در آزمایشات علمی مورد استفاده قرار گرفته است و این ابزار به تشخیص سرطان سینه بیشتر از غربالگری‌های انسانی کمک می‌کند.
این ابزار که Mia نام دارد و توسط متخصصان امپریال کالج لندن و Kheiron Medical Technologies ساخته شده است، ۱۳ درصد بیشتر سرطان‌های اولیه سینه را شناسایی کرده است.
طبق گزارش امپریال کالج لندن، «میا» ۲۴ سرطان دیگر را نیز شناسایی کرده و منجر به فراخوانی ۷۰ زن دیگر برای درمان شده است.
از بین زنانی که فراخوانده شدند، سرطان‌های دیگری نیز یافت شد که نرخ تشخیص سرطان را ۱۳ درصد افزایش داد.
یک متخصص در بیانیه‌ای در این باره گفت: این نتایج فراتر از انتظارات ما بوده است. مطالعه ما نشان می‌دهد که استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان یک شبکه ایمنی موثر عمل کند.