«حماسه‌خوان» محصول گروهی است که در ایام دفاع مقدس در سال‌های گذشته نیز چند فصل ویژه برنامه «مهمات» را باز هم با همین موضوع روی آنتن بردند و «حماسه‌خوان» تلاش تازه آن گروه سازنده برای روایت تحلیلی دفاع مقدس و در واقع، تاریخ مقاومت ملت ایران در یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن به شمار می‌رود.
بسیاری روایت‌ها در «حماسه‌خوان» برای اولین بار بیان می‌شوند و ابعاد مختلف عملیات‌ها را پیش روی مخاطبان عمومی و پژوهشگران جنگ نمایان می‌کنند. هشت سال دفاع مقدس سرشار از آموزه‌های تمدن و فرهنگ‌سازی است؛ آموزه‌هایی همچون مقاومت، عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی و ولایت‌مداری.
بیان این مباحث برای نسل جوان که جنگ را ندیده است، می‌تواند بسیار امیدبخش و راهگشا باشد تا ارزش‌های دفاع مقدس در سطور کتاب‌های تاریخی و کتابخانه‌ها خاک نخورد و بیان آن از رسانه ملی که مخاطب فراگیری دارد، این امید را به همراه بیاورد که نقشه راهی پیش روی جوانان برای ادامه مسیر بگشاید. ضرورت اهمیت پرداختن به مقاومت و دفاع مقدس در رسانه ملی انگیزه‌ای شد تا به سراغ سازندگان این برنامه برویم.
کلیشه مناسبتی‌سازی را شکسته‌ایم
سیداحمد موسویان، تهیه کننده «حماسه خوان» با بیان اینکه برنامه «حماسه خوان» با محوریت اصلی دفاع مقدس به سفارش گروه حماسه و مقاومت شبکه یک سیما طراحی و تولید شده‌است، ادامه داد: این برنامه متکی به طراحی و همکاری اتاق فکر آن است. این اتاق فکر شامل مدیران شبکه، مدیر گروه حماسه و مقاومت، گروه سردبیری، کارگردانی و تولید از لحاظ کیفیت بصری و محتوایی به ما کمک می‌کنند تا نکاتی را در برنامه بگنجانیم که باعث جذابیت بیش‌تر برنامه برای مخاطب شود. برنامه تخصصی حوزه دفاع مقدس عمدتاً معطوف به فضای مناسبتی و همان هفته دفاع مقدس است، اما این برنامه این قالب را شکسته است.
وی به تفاوت این برنامه اشاره کرد و گفت: نکته‌ای که همواره در فضای دفاع مقدس میان دوستان مطرح می‌شود اتفاق دفاع مقدس است که در کشورمان رقم خورده و باعث شده بتوانیم کلی از داستان‌ها و نکاتی را که معطوف به دفاع مقدس است، پوشش دهیم، اما در کلیشه مناسبتی‌سازی گرفتار نشویم. به همین خاطر طراحی کردیم که بتوانیم در تمام طول سال حداقل یک برنامه با موضوع دفاع مقدس داشته‌باشیم. البته حال و هوای آن کاملاً روزنامه‌نگارانه است؛ به این معنا که از یک گفت‌وگوی صمیمی‌با یک رزمنده در دوران دفاع مقدس به نکاتی که مرتبط با اکنون اوست، می‌رسیم.
وی اضافه کرد: یعنی اگر به فرهنگ جبهه و تشریح عملیات‌ها می‌پردازیم یا به مناسبت دفاع مقدس، تاریخ مقاومت را می‌گوییم همه این‌ها برای این است که بتوانیم موضوع روز را پوشش دهیم و مخاطبان بتوانند مانند یک مجله مکتوب هفتگی از محتوای آن استفاده کنند. ضرورت ساخت این برنامه از آن روست که در این ۴۵ سالی که از انقلاب اسلامی‌گذشته، نزدیک به یک چهارم از این زمان، دوران دفاع مقدس بوده که بالا و پایین و سختی داشته، اما اتفاقاتی که داخل و پشت جبهه در ایران رقم خورده، اتفافات منحصر به فردی بوده‌است.
وی خاطرنشان کرد: از همه همدلی‌هایی که مردم در پشت جبهه داشتند تا ایثار و جهادی که رزمنده‌ها در خود جبهه انجام می‌دادند اهمیت بسیار زیادی دارد و جا دارد مکرر گفته شود تا تاریخ شفاهی در ذهن مخاطب امروزمان هم بماند.
وی تأکید کرد: مخاطب امروز که نسل جوان جزو آن است، به علت وجود شبکه‌های اجتماعی با تنوع شکلی و محتوا‌هایی با مدت زمان کم روبه‌رو هستند و بیش‌تر نیازهایشان را از طریق شبکه‌های اجتماعی تأمین می‌کنند.
وی افزود: برای این مخاطب، محتوایی باید تولید شود که حداقل جذابیت‌هایی داشته‌باشد تا حوصله کنند و این برنامه را ببینند. برای همین ما سعی کردیم حداکثر خلاقیت را هم در محتوا و هم در شکل ساخت برنامه به کار بگیریم که به خاطر آن هم که شده مخاطبان و نوجوان‌ها و جوان‌ها آن را پیگیری کنند.
وی به کارگردانی و گرافیک برنامه نیز اشاره کرد و گفت: برنامه در کارگردانی و گرافیک هم معطوف به این است که قالب‌ها باید به‌روز باشد تا مخاطب ما آن را دنبال کند. وقتی شبکه‌های خارجی برنامه‌ای را که حتی محتوایش هم دروغ است در قالبی جذاب بیان می‌کنند، به مرور زمان در ذهنیت کسانی که آن‌ها را دنبال می‌کنند، جا می‌افتد و چنین القا می‌شود که چنین محتوایی راست بوده‌است.
وی ادامه داد: در این برنامه تلاش کردیم از لحاظ بصری هم دستاوردی داشته باشیم. به خاطر همین در طراحی، تدوین، گرافیک، هویت بصری و جلوه‌های ویژه سعی کردیم ابتکار و خلاقیت به خرج بدهیم و محتوا را در این قالب ارتقا دهیم و جذاب‌ترش کنیم که همه این‌ها حاصل زحمات دوستان کارگردان و سردبیر است.
بازنمایی تاریخ معاصر مقاومت با شاهدان عینی
حسین برکتی، سردبیر برنامه «حماسه‌خوان» با بیان اینکه «حماسه‌خوان» پلی از گذشته به آینده است، اظهار می‌کند: از آنجاکه همواره روایت واقعی برای مخاطب جذاب است، در برنامه «حماسه‌خوان» بر آنیم وقایع مهم هشت سال دفاع مقدس از زبان شاهدان عینی بازنمایی کنیم.
وی ادامه داد: با گذر زمان، ابزار و روش‌های جنگی تغییر می‌کند، اما دفاع هشت ساله ما در برابر رژیم متخاصم بعث، وجوه انسانی و فطری بسیاری داشت که انکار ناپذیر است.
وی افزود: بازگویی این وجوه فطری که اوج تجلی خودش را در دوران دفاع مقدس در میان مردم تجربه کرد، می‌تواند درون‌مایه هویت ملی - مذهبی ایرانی را شکل دهد، اما گاهی به این سرمایه گرانقدر که در سینه تک تک رزمندگان و فرماندهان جنگ نهفته است، کم توجهی می‌شود و عرصه دفاع مقدس به وجوه تخصصی رزم و بیان پیروزی و شکست‌ها خلاصه می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: هرچند نباید از نبوغ و خلاقیت رزمندگان در این زمینه هم غافل بود. به همین خاطر برنامه «حماسه‌خوان» در بخش‌های خودش به این بخش هم به صورت دقیق پرداخته‌است، اما گفتگو در باره روابط انسانی، عاطفی و مواجهه رزمنده ایرانی با دشمن به عنوان یک سرمایه انسانی که مبلّغ اندیشه انسان‌سازی جمهوری اسلامی است، تنها و تنها با تفحص در روایت‌ها و خاطرات شاهدان عینی حاضر در عملیات‌ها قابل جست‌وجو و بازنمایی است؛ موضوعی که بن‌مایه اصلی برنامه «حماسه‌خوان» را شکل می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه موضوعات برنامه با محور روایت‌های بدیع شاهدان عینی طراحی شده، افزود: بسیاری از این روایت‌ها برای اولین بار بیان می‌شوند و ابعاد مختلف عملیات‌ها را پیش روی مخاطبان عمومی و پژوهشگران جنگ نمایان می‌سازند. همان‌طور که اشاره شد، دفاع هشت ساله سرشار از آموزه‌های تمدن‌سازی و فرهنگ‌سازی است؛ آموزه‌هایی همچون مقاومت، عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی و ولایت‌مداری.
وی ادامه داد: بیان این مباحث برای نسل جوان که جنگ را ندیده‌است می‌تواند بسیار امیدبخش و راهگشا باشد. خطر اصلی آن است که ارزش‌های دفاع مقدس در سطور کتاب‌های تاریخی و کتابخانه‌ها خاک بخورد، اما بیان آن از رسانه ملی که مخاطب فراگیری دارد این امید را به همراه دارد که نقشه راهی پیش روی جوانان برای ادامه مسیر باز کند.
وی تأکید کرد: «حماسه‌خوان» سعی کرده‌است با محور قراردادن مسائل روز مابازا‌های تاریخی دفاع مقدس را از زبان افراد حاضر در آن برهه بیان کند و راهکار‌های عینی این موارد را پیشنهاد دهد.
وی در پایان گفت: ضرورت دارد با ترسیم عینی وقایع هشت سال دفاع مقدس، تصویری عینی از جامعه ایرانی - اسلامی را ترسیم کنیم و راهکار‌هایی برای برون‌رفت از مشکلات اجتماعی با تکیه بر ارزش‌های انقلاب اسلامی‌به آینده‌سازان ایران ارائه دهیم.
ناب و دلنشین
محمد قاسمی، مجری برنامه «حماسه‌خوان» در خصوص اجرای برنامه گفت: تجربه ما در طول این سال‌ها و حشر و نشرمان با موضوع شهدا و جنگ باعث انتخاب اجرای این برنامه شد. برای من بسیار جای افتخار و سعادتمندی بود که با این موضوع در برنامه «حماسه خوان» شبکه یک سیما باشم. زمانی که پیشنهاد این برنامه به من داده شد با آغوش باز و طیب خاطر اجرای این برنامه را قبول کردم.
وی افزود: با توجه به اینکه «حماسه‌خوان» یکی از برنامه‌های تخصصی حوزه دفاع مقدس است، این نکته را باید بگویم که روایت لحظه‌های ناب جنگ و بودن در لحظه‌هایی که کسی نبوده عمیقاً برای من و مخاطب می‌توانست دلنشین باشد. سعی کردم در این برنامه بیش‌تر شنونده باشم و اطلاعات شخصی خودم را دخیل نکنم و خودم را جای مخاطبی قرار بدهم که چیزی درباره این اتفاقات نمی‌داند یا کم می‌داند.
وی ادامه داد: اجازه می‌دهم میدان صحبت بیش‌تر در اختیار میهمان برنامه باشد و بر حسب ضرورت درباره موضوعی که ممکن است قدری برای بیننده شبهه ایجاد کند، ورود و سؤالاتی برای ایضاح موضوع مطرح می‌کنم. خدا را شاکرم که این برنامه مورد توجه مردم و اهل فن قرار گرفته و از این بابت که برایم تجربه خوبی شد، خوشحالم.
وی به اهمیت تبیین دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند: «امروز زنده نگه داشتن یاد شهدا کم‌تر از خود شهادت نیست»، همکاران برنامه تمام تلاششان را کردند تا این برنامه با بهترین شکل، با بهترین آرایه، بهترین گروه برنامه‌ساز و بهترین گرافیک تلویزیونی ساخته شود و به روی آنتن برود و مورد استقبال عامه مردم و کسانی که اهل فن و رزم و جنگ بودند قرار گیرد. خوشبختانه در طول این مدتی که دیده شد بازخورد خوبی داشت.
وی به نحوه پرسش از میهمانان برنامه اشاره کرد و یادآور شد: عمده سؤالات در باره اتفاقات و عملیات‌هایی است که حادث شده. خیلی از اوقات هم سؤالی طراحی نمی‌شد و گروه تولید به تجربه اجرای من اعتماد می‌کرد و اجازه می‌داد سؤالاتی را فی‌البداهه و در لحظه بپرسم.
او ادامه داد: با خودم قرار گذاشتم در این برنامه خودم را به یک نادان کل در برابر حجم اطلاعاتی که در پیشگاه میهمان برنامه بود، تبدیل کنم و کوشیدم اگر چیزی در همان لحظه برایم سؤال می‌شد که ممکن بود راویان چیزی درباره‌اش نگویند، آن را بپرسم و به نظر خودم هم بد نشد و مخاطب هم آن را پسندیده‌است.
وی اضافه کرد: هر چند نقد‌هایی هم می‌شد که‌ای کاش مجری از عملیات‌ها بیش‌تر آگاهی داشت، اما همین که کسی در مقام مجری انبوهی از سؤالات را دارد که در آن زیست می‌کند نقطه قوت برنامه و طراحی‌اش برای اجرا بود.