حجت‌الاسلام علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در برنامه زنده «پرسشگر» شبکه آموزش سیما اظهار کرد: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در سال ۱۳۵۵ با اسم «سازمان پژوهش و نوسازی آموزشی» تاسیس شد و ماموریت اصلی سازمان این بوده که برای برنامه‌های تحولی در آموزش و پرورش، فکر و کار اساسی کند که تالیف کتب درسی در اختیارش قرار داده شد.
وی با اشاره به ماموریت‌های جدی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی خاطرنشان کرد: ماموریت اول، تدوین و متناسب‌سازی برنامه درسی نظام آموزش و پرورش است. به طور کامل باید بدانیم کجا می‌خواهیم برویم و چه ساختار و ابزاری باید در اختیار ما قرار گیرد. ماموریت دوم، تدوین و چاپ‌سپاری کتاب‌های درسی است. ماموریت سوم، ساماندهی مواد و منابع آموزشی است که می‌تواند به‌عنوان کمک آموزشی از آن استفاده شود که یکی از نکات مهم در تحقق برنامه درسی این است که مواد و محصولات و منابع دیگری غیر از کتاب هم داریم. ۹ هزار رمزینه متصل به کتاب‌های درسی داریم که محتوای صوتی، تصویری و... هستند که خیلی از آن‌ها هم تولید خود سازمان نیستند. همچنین بخشی از مطالعات و پژوهش هم در سازمان در کنار این کار‌ها انجام می‌شود.
حجت‌الاسلام لطیفی با اشاره به راه‌اندازی سامانه رشد از سال گذشته برای دریافت نظرات دانش‌آموزان، همکاران و اولیا در‌خصوص کتاب‌های درسی افزود: تک‌تک کتاب‌های درسی به تفکیک فصل‌ها در این سامانه گذاشته شده که دانش‌آموزان، همکاران و اولیای دانش‌آموزان با ورود به سامانه، نظرات و پیشنهادات خود را ارائه می‌دهند. حجم نظرات به میزانی نیست که به تک‌تک آن‌ها بتوانیم پاسخ دهیم، اما به‌صورت موردی برای پیشنهاداتی که نیاز به تکمیل موضوع دارد، تماس گرفته می‌شود.
وی با بیان اینکه این نظرات و پیشنهادات را در ۲ سطح پردازش می‌کنیم، ادامه داد: یک سطح ناظر به نظراتی است که ملاحظاتی گفته‌اند که در فضای فعلی قابل رفع است. بعضی نظرات و پبشنهادات نیز به سلیقه‌های شخصی برمی‌گردد، اما مواردی هم بوده که نکاتی که ارائه داده‌اند، اِعمال شده و کتاب را روی آن نظر برمی‌گردانیم و به چاپ‌سپاری نمی‌دهیم.
حجت‌الاسلام لطیفی اضافه کرد: یک سطح دیگر از نظراتی که دریافت می‌کنیم، تحلیل‌های کلان است که ناظر به یک کتاب خاص می‌بینیم که تعداد قابل توجهی از مخاطبان ملاحظه‌ای نسبت به ساختار کتاب دارند که باعث می‌شود ساختار آن و جدول عناوین دروس، مورد توجه قرار گیرد که این جنس از نظرات خیلی مهم هستند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اشاره به نظرات مردمی که به برنامه پرسشگر ارائه شده بود، گفت: بخشی از این مسائل در خصوص حذف حفظیات درسی است که مربوط به امروز و دیروز نیست که آدم نباید حفظی باشد بلکه مساله تاریخی و سابقه‌دار است. فرهنگ حفظی و حفظ کردن وقتی در آموزش و پرورش جاری می‌شود، تغییر آن فقط با تغییر متن کتاب نیست.
وی با بیان اینکه مساله پیچیده را نباید حذف کنیم بلکه باید ساده کنیم، اظهار کرد: این یک فرهنگ جاری است و صرفا با تغییر کتاب درسی، اتفاق اساسی نمی‌افتد. آموزش ما به غلط، کتاب‌محور شده، اما کسی که می‌خواهد آن را تدریس کند اگر نقشه پشت کتاب را نداند، نمی‌تواند تدریس کند. بخشی از درس، مقدمه و ورودی است و اگر نداند نمی‌تواند تدریس کند. برای تغییر این فرهنگ، اتفاقاتی از جنس افزایش اختیارات معلمان نیاز است. ضمن اینکه تبدیل شدن کتاب کارآفرینی به کتاب حفظی به دلیل عدم یا ناکافی بودن آموزش‌های معلم است.
حجت‌الاسلام لطیفی با بیان اینکه کتاب‌های تحولی را از دهه ۹۰ به بعد وارد آموزش و پرورش کردیم که کتاب‌های خوبی بودند، تصریح کرد: چالش اصلی نظام آموزش و پرورش این بود که ذهنیت اجرا و تدریس با محتوا هماهنگ نشد. الان به‌صورت کلی در سازمان طراحی کردیم که مبتنی بر تجربه ۲ دهه گذشته سازمان بود و سعی کردیم به برنامه درسی و محتوا از منظر مدرسه نگاه کنیم که اگر بخواهد اتفاق تحولی در مدرسه بیفتد، سازمان چه کار باید کند.
وی با بیان اینکه احساس می‌کنیم سازمان در ۳ مرحله باید تمرکز کند، خاطرنشان کرد: با مدرسه در افق مدرسه باید صحبت کنیم. باید ذهنیت تعداد قابل توجهی از معلمان را از کتاب‌محوری به برنامه‌محوری ببریم و کار دوم اینکه دست مدرسه را از مواد و منابع آموزشی متنوع پر کنیم که بسته‌های تربیت و یادگیری نام دارد و لزوما هم نباید خودمان تولید کنیم کما اینکه الان هم تولیدکننده‌های متنوع وجود دارند که تولیدات آن‌ها به تقویت یادگیری دانش‌آموزان کمک می‌کند. کار سوم اینکه پشتیبانی علمی و تخصصی به مدرسه ارائه کنیم که بخشی از برنامه درسی در اختیار خودش قرار گیرد.
حجت‌الاسلام لطیفی با بیان اینکه متاسفانه به دلایل مختلف این اتفاق نیفتاده است، افزود: ۲ دلیل عمده آن این است که اولاً زمان محدود بوده و دیگری عدم توان کافی در مناطق و مدارس بوده است. در اصلاحات دهه ۹۰ حجم خیلی از کتاب‌ها را کاهش دادیم، اما بخشی از محتوا را طبق راهکار ۵ – ۵ سند تحول بنیادین باید به مدرسه واگذار کنیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفت: چند وقتی است که چهارچوب شایستگی‌ها را برنامه‌ریزی کرده‌ایم که هدفش آماده کردن دانش‌آموزان برای زندگی عمومی است که برنامه درسی بر اساس این شایستگی‌ها طراحی می‌شود. بازطراحی عناوین دروس در برنامه است و نه نگاه موضوع‌محور بلکه نگاه قابل توجه ناظر به نگاه شایستگی پایه است. متناسب با این اقدامات در مورد متوسطه دوم طراحی در حال انجام هستیم که همیشه حق انتخاب بیشتر باشند.
وی افزود: الان در حال تدوین استاندارد‌هایی هستیم که آن بخش از استاندارد‌هایی که مجموعه‌های دیگر می‌توانند، تولید داشته باشند. تغییر برنامه درسی باید از ابتدای یک مقطع شروع شود و برنامه باید متناسب با آن تغییر یابد. یک نقطه آغاز برای اول ابتدایی دادیم و برای متوسطه نیز هم متوسطه اول و هم دوم امکان این تغییر وجود خواهد داشت.
وی در خصوص در دسترس نبودن برخی رمزینه‌ها ابراز کرد: مشکلاتی در زیرساخت‌ها داریم که امیدواریم در اولین فرصت هم زیرساخت‌ها را بتوانیم حل کنیم و هم رمزینه‌هایی که باز نمی‌شوند را برداریم که شرمنده دانش‌آموزان نشویم.
علی محبی، رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش نیز در این برنامه با اشاره به اهمیت پژوهش گفت: حضرت علی (ع) می‌فرماید: «هر تلاشی بدون تحقیق فایده ندارد.» و ایشان در جای دیگری می‌فرماید: «هیچ عملی مثل پژوهش نیست.» همچنین رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: «پژوهش و تحقیق در نظام‌های آموزشی دنیا رکن اساسی و ضامن بقای آن است و ملاک رشد آن نظام است.»
وی با بیان اینکه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در سال ۱۳۸۳ با ادغام پژوهشکده‌های سازمانی شکل گرفت، اظهار کرد: این پژوهشگاه ۳ ماموریت کلان و اساسی دارد. یکی؛ توسعه فرهنگ پژوهش که سند تحول بنیادین خیلی به آن تاکید دارد. دوم، شناسایی و ارائه راه‌حل علمی برای مسائل نظام تعلیم و تربیت و سوم، تصمیم‌سازی برای مدیران عالی و میانی آموزش و پرورش است.
محبی خاطرنشان کرد: اولین کاری که سال گذشته انجام دادیم، بلافاصله یک سند راهبردی جامع و کامل مبتنی بر سند تحول بنیادین برای پژوهشگاه نوشتیم که بر اساس آن چشم‌اندازی تدوین کردیم که راهبرد‌های قابل سنجش و شفاف دارد. بعد از آن سراغ مسائل نظام تعلیم و تربیت رفتیم و با برگزاری کارگاه‌های مختلف تا سطح مدیران مدارس، نظام مسائل را مشخص کردیم و ۱۰ مساله آموزش و پرورش را احصا و شروع به کار پژوهشی بر روی آن‌ها کردیم.
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با اشاره به برخی موارد احصاشده افزود: بازطراحی ساختار آموزش و پرورش، مدرسه تراز سند تحول و مولفه‌های آن، تدوین نقشه راه اجرای سند تحول که این نقشه راه بعد از ابلاغ در اواخر خرداد امسال شروع و پیش‌نویس آن آماده و جهت تصویب تحویل شورای عالی آموزش و پرورش شده است، آسیب‌شناسی و بررسی میدانی رتبه‌بندی که پیش‌نویس آیین‌نامه و شیوه‌نامه جدید آن آماده شده و سنجش ملی دوره‌های مختلف تحصیلی که آماده شده از جمله این موارد هستند.
وی گفت: علت اصلی تمام مشکلات مربوط به حافظه‌محوری ناشی از این است که در دنیا کتاب محتوا و برنامه به سمت شایستگی‌محوری رفته، اما در ایران موضوع‌محوری است. شایستگی‌محوری یعنی اینکه شایستگی‌ها به نام خودمدیریتی، تفکر، خلاقیت، سواد مالی و سواد دیجیتالی به‌صورت کامل شایستگی‌هایی که برای زندگی اجتماعی یک دانش‌آموز لازم است، همه موضوعات درسی خادم آن می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: از اول مهر سال بعد قرار است برای پایه اول ابتدایی بر مبنای طرحواره‌ای که دارد، تحولات اتفاق بیفتد. الگوی مدرسه تراز سند تحول آماده شده و قرار است در ۳ مرحله، راه رسیدن به این نوع مدرسه را بنویسیم. این الگو ۵ بُعد و ۴۵ شاخص دارد که ۴ مورد به برنامه درسی و کتاب برمی‌گردد؛ بنابراین تمام ابعاد بُعد مدیریت و پاسخگو بودن مدرسه و معلم و همیاران معلم مانند والدین و مربیان پرورشی هم موثر هستند. در بُعد فرهنگ، جوّ و فضا‌های فیزیکی و فرهنگی نیز مهم است.
محبی تصریح کرد: اگر بخواهیم به مدرسه قوی برسیم باید تمام ابعاد را در نظر بگیریم. اول اینکه دانش‌آموزی که فارغ‌التحصیل می‌شود چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد و دوم، مدرسه تراز چه شاخصه‌هایی دارد و مدرسه در خصوص خانواده و جامعه محلی اگر هم‌راستا نباشد، موفق نخواهد بود.