افزایش سن بازنشستگی؛ خوب یا بد؟

باشگاه خبرنگاران جوان- نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی یکشنبه ۲۸ آبان به افزایش تدریجی سن بازنشستگی در «برنامه هفتم» رأی مثبت دادند.

تصویب این طرح از روز گذشته با واکنش‌های زیادی در فضای مجازی و حقیقی کشور همراه شده و به نوعی به نقل محافل خبری و خانوادگی تبدیل شده است.

همچنین برای افرادی که سنوات خدمتی خود و زمان بازنشستگی را در حساب و کتابِ زندگی خود لحاظ می‌کنند، این مصوبه نگرانی‌ها و ابهاماتی را درمورد میزان افزایش سن بازنشستگی ایجاد کرده است. 

فرمول محاسبه سن بازنشستگی

طبق مصوبه مجلس، بیمه‌پردازانی که ۲۸ تا ۳۰ سال سابقه خدمت دارند، مشمول اجرای این طرح نمی‌شوند، اما افرادی که بین ۲۵ تا ۲۸ سال سابقه خدمت دارند، به‌ازای هر سالی که تا زمان بازنشستگی‌شان باقی مانده، دو ماه به مدت‌زمان اشتغال آن‌ها اضافه می‌شود و این عدد برای شاغلینی با ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه بیمه، سه ماه؛ با ۱۰ تا ۲۰ سال سابقه، چهار ماه؛ و با کمتر از ۱۰ سال سابقه بیمه پنج ماه در نظر گرفته شده است.

به این ترتیب، به سن بازنشستگی کارگر یا کارمندی که ۲۰ سال سابقه بیمه دارد ۲/۵ سال اضافه خواهد شد چراکه طبق قانون، ۱۰ سال تا بازنشستگی او باقیمانده و بر اساس مصوبه جدید مجلس باید به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی سه ماه (جمعا ۳۰ ماه) بیشتر کار کند تا بازنشسته شود. 

البته اجرای این مصوبه یک شرط سنی هم دارد و آن اینکه "حداکثر سن بازنشستگی برای مردان ۶۲ سال و برای زنان ۵۵ سال" در نظر گرفته شده است؛ یعنی مردی که ۳۰ سال یا بیشتر سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد، به محض رسیدن به سن ۶۲ سالگی بازنشسته می‌شود و نیازی به سنوات بیشتر ندارد.

همچنین به گفته محسن زنگنه سخنگوی کمیسیون تلفیق برنامه هفتم، "حداکثر سال‌های خدمت نیز برای مردان ۳۵ سال و برای زنان ۳۰ سال" تعیین شده است. بنابراین، حتی کارگر یا کارمند مردی که سال اول خدمتش را می‌گذراند بجای ۳۰ سال نهایتا ۳۵ سال خدمت خواهد کرد و اینگونه نیست که طبق مصوبه مجلس حدود ۱۲ سال به زمان اشتغال او اضافه شود و مجبور باشد برای بازنشسته شدن ۴۲ سال کار کند. به همین ترتیب، بیمه‌پردازان زن نیز بجای ۲۵ سال، نهایتا به ۳۰ سال بیمه برای بازنشستگی نیاز خواهند داشت.  

موافقان و مخالفان افزایش سن بازنشستگی چه می‌گویند؟

این اقدام که موضوع آن از مدت‌ها پیش مطرح بوده و با هدف کاهش ناترازی صندوق‌های بازنشستگی و تقویت توان آنها در انجام تکالیف خود در قبال بازنشستگان صورت گرفته، مخالفان و موافقان خود را دارد.

به عنوان نمونه، علی بابایی کارنامی، نماینده ساری، این موضوع را مغایر با اصل سه قانون اساسی می‌داند و درباره پیامد‌های اجتماعی و نگرانی شاغلان هشدار داده است. به گفته او، این مصوبه شیوه پرداخت حقوق و دستمزد را نیز برهم می‌زند.

موافقان این طرح، اما معتقدند که با توجه به وضعیت نامناسب صندوق‌های بازنشستگی، افزایش سن بازنشستگی از نظر تامین منابع مالی به نفع دولت خواهد بود.

یکی از این موافقان، حجت الاسلام سیدمحمدرضا میرتاج‌الدینی، نماینده تبریز، آذرشهر و اسکو است که معتقد است در ایران امید به زندگی به خاطر تقویت حوزه سلامت و بهداشت، بالا رفته و فردی که در سن ۵۰ سالگی بازنشسته می‌شود دوباره در یکجای دیگر مشغول به کار می‌شود و عرصه را برای جذب جوانان تنگ می‌کند. به گفته او، اکنون میانگین سن بازنشستگی در دنیا و حتی در کشورهای پیشرفته بالای ۶۳ سال است اما در کشور ما بسیار پایین‌تر از این عدد است.

محسن زنگنه سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم هم در دفاع از مصوبه افزایش سن بازنشستگی گفته: در سازمانی مانند آموزش و پرورش میانگین سن بازنشستگی ۴۸ تا ۵۰ سال است و فرد بازنشسته از ۵۰ سالگی تا ۷۸ سالگی که سن امید به زندگی است شغلی ندارد.

او ضرورت همسان‌سازی حقوق بازنشستگان را نیز به عنوان یکی دیگر از دلایل تصویب طرح افزایش سن بازنشستگی عنوان کرده و گفته: از آنجا که ما در خصوص همسان‌سازی حقوق بازنشستگان با دولت به توافق رسیده‌ایم باید منابعی برای اجرای این طرح در اختیار صندوق‌ها قرار گیرد. 

سن بازنشستگی در دنیا چقدر است؟

در جوامعی که جمعیت سالمندان آنها رو به افزایش است، مخارج صندوق‌های بازنشستگی آنها نیز به همان نسبت افزایش می‌یابد. حال اگر در این جوامع، نرخ زاد و ولد هم رو به کاهش باشد، طبیعی است که تعداد بیمه‌پردازان نیز کاهش یافته و همین امر صندوق‌های بازنشستگی را به دلیل "کاهش نسبت بیمه‌پرداز به مستمری‌بگیر" با چالش بزرگتری مواجه می‌کند که حتی ممکن است به ورشکستگی آنها منجر شود.

از همین رو، یکی از راهکارهایی که کشورها برای رفع ناترازی و ایجاد تعادل در صندوق‌های بازنشستگی و در نتیجه، عبور از بحران سالمندی در پیش گرفته‌اند، افزایش سن بازنشستگی است که این عدد در حال حاضر به طور میانگین بین ۶۵ تا ۶۷ سال است.

طبق بررسی‌های انجام‌شده، سن امید به زندگی در ایران از سال ۱۳۳۰ تا به امروز از ۴۶ سال به ۷۶ سال افزایش یافته ولی طی همین مدت متوسط سن بازنشستگی از ۵۷ سال به ۵۱ سال کاهش پیدا کرده (!) که با مصوبه جدید مجلس حداکثر به ۶۲ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان افزایش می‌یابد.

اما در مقابل، در اکثر کشورهای دنیا سن بازنشستگی طی سال‌های اخیر به ۶۵ تا ۶۷ سال افزایش یافته تا با توجه به تغییرات جمعیتی، تعادل لازم میان منابع مالی و مصارف صندوق‌های بازنشستگی حفظ شود.

بر همین اساس، از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵، ۵۰ کشور از جمله آلمان، اسپانیا، کره جنوبی، فرانسه و یونان به منظور کاهش هزینه‌های مالی، سن بازنشستگی را افزایش داده‌اند. استرالیا نیز اوایل تابستان امسال سن بازنشستگی را به ۶۷ سال افزایش داد. 

همچنین کشور اتریش مصوب کرده که تا سال ۲۰۳۳ یعنی تا ۱۰ سال دیگر سن بازنشستگی زنان هم مانند مردان به ۶۵ سال افزایش پیدا کند. به همین ترتیب، جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۱ سن بازنشستگی مردان را به ۶۵ سال افزایش داد و مصوب کرد که سن بازنشستگی زنان نیز تا سال ۲۰۲۷ به همین عدد افزایش یاید.

سن بازنشستگی در بلژیک هم‌اکنون ۶۵ سال است، اما این کشور اعلام کرده که تا سال ۲۰۲۵ سن بازنشستگی مردان و زنان به ۶۶ و تا سال ۲۰۳۰ به ۶۷ سال افزایش خواهد یافت.  

در برزیل مردان با ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه و زنان با ۱۵ سال می‌توانند در ۶۵ و ۶۲ سالگی بازنشسته شوند، اما برای دریافت حقوق و مزایای کامل باید به ترتیب ۴۰ و ۳۵ سال حق بیمه پرداخت کنند.  

در کانادا هم مردان و زنان می‌توانند با ۶۰ سال سن بازنشسته شوند، اما برای دریافت حقوق کامل باید تا ۶۵ سالگی صبر کنند.

کشور دانمارک در سال ۲۰۲۲ سن بازنشستگی را به ۶۷ سال افزایش داد و اعلام کرد که از سال ۲۰۳۰ به بعد، هر پنج سال، بسته به میزان افزایش نرخ امید به زندگی، حداکثر یکسال به سن بازنشستگی افراد اضافه خواهد شد؛ یعنی در سال ۲۰۳۵ سن بازنشستگی ۶۸ و در سال ۲۰۴۰، ۶۹ سال خواهد بود.  

در ایتالیا قانون کمی متفاوت‌تر از سایر کشورهاست. در این کشور سن بازنشستگی ۶۷ سال و سه ماه است و فرد برای دریافت حداقل حقوق بازنشستگی باید ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه داشته باشد، اما افرادی که ۴۱ سال بیمه پرداخت کرده باشند در ۶۲ سالگی می‌توانند بازنشسته شوند و مردانی که حداقل ۴۲ سال و ۱۰ و زنانی که حداقل ۴۱ سال و ۱۰ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند نیز در هر سنی می‌توانند بازنشسته شوند.  

در آمریکا هم سن بازنشستگی برای افرادی که بعد از سال ۱۹۶۰ میلادی به دنیا آمده‌اند ۶۷ سال است، اما اگر فرد دریافت حقوق بازنشستگی از دولت را تا ۷۰ سالگی به تعویق بیندازد، مبلغی بابت این ۳ سال به حقوق بازنشستگی او اضافه می‌شود.

امارات متحده عربی هم در سال ۲۰۱۰ سن بازنشستگی را از ۶۰ به ۶۵ سال افزایش داد. در بسیاری کشور‌های دیگر از جمله استونی، کرواسی، ایرلند، هلند، نروژ، سوئیس و ... نیز در حال حاضر سن بازنشستگی حداقل ۶۵ سال است که طی چند سال آینده به تدریج به ۶۷ سال افزایش خواهد یافت.