بازخوانی پرونده عاشقانه امید و رویا/ تک درنای سیبری می‌آید؟

 «امید» تک درنای سیبری؛ یار بی‌مدعای تالاب میانکاله که ۱۵ سال متوالی تنهایی به این تالاب آمد، امسال دیر کرده است. این تاخیر نگرانی‌هایی را برای دوستداران محیط زیست ایجاد کرده؛ از این رو گمانه‌زنی‌ها آغاز شده است.

به نظر این روز‌ها همه امید را می‌شناسند، رویا هم که سال گذشته به امید پیوست را هم کم و بیش می‌شناسیم، اما به نظر می‌رسد به بهانه دیر کردن امید، خالی از لطف نباشد که گریزی کوتاه به شرایط امید و رویا، نحوه پیوستن رویا به امید، علت تنها گذاشتن رویا و رفتن امید به سیبری و نگرانی از دیر کردن امید بزنیم.

درنای سیبری به سه جمعیت اصلی شرقی، غربی و مرکزی تقسیم می‌شد که جمعیت مرکزی آن به هند مهاجرت می‌کرد و منقرض شد. جمعیت غربی به ایران می‌آمد که الان فقط یک درنای نر با نام امید از آن باقی مانده است که با تلف شدن آن این جمعیت نیز کامل منقرض می‌شود، اما جمعیت شرقی آن هنوز وجود دارد و می‌گویند که سه هزار درنا از آن همچنان به چین مهاجرت می‌کند. حال در این میان، نگرانی ایران از این است که با تلف شدن امید کریدور غربی یا همان مسیر پروازی غربی درنا‌های سیبری به ایران از بین برود و کامل کور شود؛ از این رو سازمان حفاظت محیط زیست برای آوردن جفتی برای امید با بلژیک وارد مذاکره شد و در نهایت با انجام اقدامات بین‌المللی، ۶ بهمن ۱۴۰۱ جفت امید به نام رویا وارد ایران و با رعایت شیوه‌نامه‌های لازم وارد میانکاله شد و در قفسی که از چند ماه پیش برای این منظور تهیه شده بود، جای گرفت.

از آنجا که امید ۱۵ سال برای زمستان گذرانی تنهایی وارد تالاب میانکاله می‌شود؛ رفتار‌ها و مکان‌هایی که بیشتر در آن‌ها تردد می‌کند برای سازمان محیط زیست شناخته شده است؛ از این رو قفس رویا را در همان مکان قرار دادند تا این دو درنا هر چه زودتر با هم آشنا شوند که شاید با جفت شدن با هم بتوانند این مسیر پروازی را حفظ کنند و از آنجا که جفت امید ماده است، شاید هم امیدی به ادامه نسل این گونه ارزشمند باشد؛ هر چند هدف سازمان محیط زیست جفت‌گیری این دو نیست، اما اگر این اتفاق هم رخ دهد، جای خوشحالی دارد.

همان زمان مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفته بود که جفت گیری مد نظر ما نیست و نمی‌خواهیم هم این کار را انجام دهیم بلکه هدف ما فقط این است که مسیر پروازی غربی در ایران حفظ شود. این مسیر پروازی فعلا فقط با امید برقرار است که اگر اتفاقی برای این پرنده بیفتد، این مسیر کامل از بین می‌رود و کور می‌شود. می‌خواهیم مسیر پروازی درنا‌های سیبری به سمت جنوب که مسیر غربی آن از ایران است، حفظ شود.

به هر حال در زمان بسیار کوتاهی بعد از آمدن رویا، امید حضورش را احساس کرد و بنا بر غریزه ذاتی خود در صدد جلب توجه درنای جدید برآمد. موفق هم شد و رویا را با خود همراه کرد؛ هر دو، روز‌ها به گشت و گذار در تالاب می‌پرداختند و برای سفر طولانی که در پیش داشتند، نقشه می‌کشیدند. با توجه به شواهد موجود، مشخص بود که رویا هم قول مساعد به امید داده بود. روز موعود فرا رسید. بالاخره در ۱۴ اسفند ۱۴۰۱ یعنی بعد از گذشت ۳۴ روز از روز‌های در کنار هم بودن این دو پرنده، سفرشان را آغاز کردند و هر دو به قصد سیبری، تالاب فریدونکنار را پشت سر گذاشتند.

قطعا مشاهده این دو پرنده باشکوه در کنار هم در دل آسمان بعد از گذشت ۱۵ سال صحنه زیبا و تماشایی بود. حتی تصورش هم زیباست. شاید در این جا تا حدودی خستگی از تن دست اندرکاران این امر بیرون رفته بود، اما هنوز مسیر کامل نشده بود؛ باید تا رسیدن به سیبری رصد می‌شدند. آن زمان بود که امکان کشیدن نفسی راحت فراهم می‌شد. روز‌ها گذشت، اما خبری از این دو نشد. حالا دیگر باید در آذربایجان دیده می‌شدند، اما این اتفاق نیفتاد. کم کم نگرانی‌ها شروع شد تا اینکه در ۲۱ اسفند یعنی ۷ روز بعد از شروع مهاجرت، خبر رسید که رویا به تنهایی در تنکابن - یکی از شهر‌های غربی مازندران - دیده شده است؛ این یعنی اینکه تلاش‌ها نتیجه نداد و امید دوباره تنها رفت؛ حالا رویا ماند و یک سال دیگر انتظار که شاید امید بیاید.

بازخوانی پرونده عاشقانه امید و رویا/ تک درنای سیبری می‌آید؟

کارشناسان اعلام کردند که علت همراهی نکردن رویا، توان جسمی این پرنده بود که قادر به ادامه پرواز نبود. محمد علی یکتا نیک عضو پویش پرواز گفته بود که با ورود رویا به میانکاله همه چیز خوب پیش رفت و کار‌ها جواب داد. این دو پرنده خیلی سریع همدیگر را پذیرفتند. با توجه به اینکه درنا‌ها جزو پرندگان تک همسر هستند و این به معنای آن است که دو پرنده نر و ماده همدیگر را انتخاب می‌کنند اینطور نیست که وقتی یک پرنده نر را کنار یک پرنده ماده قرار دهیم حتما همدیگر را بپذیرند. ممکن است ده‌ها بار این اتفاق بیفتد و این‌ها جفت نشوند، اما این دو پرنده خیلی سریع واکنش نشان دادند و با هم جفت شدند و همه این مدت با هم بودند، اما اتفاق بسیار بدی در این روند افتاد.

این فعال محیط زیست گفت: قدرت بدنی در روند مهاجرت مساله مهمی است؛ از این رو هر پرنده‌ای باید برای این مسیر به طور کامل آماده شود، اما رویا زمان زیادی برای این کار نداشت. فقط ۶ هفته زمان داشت تا آماده یک مهاجرت چند هزار کیلومتری شود؛ آنهم برای اولین بار، زمان این پرنده هم خیلی کم بود. فقط ۶ هفته وقت داشت؛ هر چند در این مدت هم هر دو با هم تمرین می‌کردند. ما که تلاش آن‌ها را می‌دیدیم اشک شوق از چشمانمان جاری می‌شد. امید، رویا را دائم می‌پراند و تعلیم می‌داد؛ این دو رفتارشان در کنار هم به گونه‌ای بود که گویی سالهاست با هم جفت بودند؛ همه چیز خوب پیش رفت، اما نتیجه آنطور که انتظار می‌رفت، نشد.

امید در سال ۸۸ آذرماه به ایران آمد، یک سال هم اصلا به ایران نیامد، بنابراین چندان جای نگرانی نیست، تغییرات آب و هوایی هم می‌تواند علت دیرکرد باشد. وی تاکید کرد: فرایند مهاجرت بسیار پیچیده است، یعنی پرنده‌ها در این مدت چه زمانی که می‌خواهند مهاجرتشان را از اراضی شمالی زمین که روز کوتاه می‌شود و زمین یخ می‌زند، شروع کنند، چه زمانی که روز بلندتر می‌شود و می‌خواهند به زیستگاه‌های شمالی برگردند، از قبل باید ذخیره چربی بدنشان درست باشد. میزان چربی کبدشان باید به اندازه درستی برسد، ماهیچه‌های آن‌ها یک فرایند شگفت انگیزی دارد. برای مهاجرت، ماهیچه‌های کتف آن‌ها رشد می‌کند و ماهیچه‌های سینه تحلیل می‌رود و پرنده توانایی مضاعفی برای پرواز پیدا می‌کند و وقتی که به مقصد می‌رسند دوباره ماهیچه‌های سینه شروع می‌کنند به حجم گرفتن و ماهیچه‌های کتف از آن حالت خیلی قوی به حالت اولیه برمی‌گردند، این فرایند زمان بر است، با این حساب رویا برای این سازوکار طبیعی مهاجرت، زمان کافی نداشت تا چربی لازم را به دست بیاورد و ماهیچه‌ها را تغییر دهد.

به هر حال، رویا بعد از فرود آمدن در تنکابن زنده گیری و به میانکاله بازگردانده شد؛ حال باید شرایط را برای نگهداری این پرنده در فصل تابستان فراهم می‌کردند که سازمان محیط زیست در این زمینه خوب عمل کرد و زیستگاه مناسبی را تدارک دید تا هوای گرم تابستان پرنده را اذیت نکند، تا امید دوباره برگردد، اما اکنون که ۲۷ روز از آبان هم می‌گذرد هنوز امید برنگشته است، امید معمولا تا نیمه دوم آبان به ایران می‌آمد؛ اما امسال یک چشم به راه دارد و باید زودتر می‌آمد، اما هنوز نیامد.

برخی کارشناسان معتقدند این دیرکرد به علت تغییرات آب و هوایی و تغییر شرایط در مسیر پروازی امید است که شاید پرنده را مجبور به توقف‌های طولانی‌تری نسبت به حد معمول کرده است، پس جای امیدواری وجود دارد.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره دیر کردن امید به تالاب میانکاله گفت: نیامدن امید بستگی به این دارد که فصول و گرمای هوا در نواحی سیبری به چه صورتی باشد؛ برخی سال‌ها دیرتر سرد می‌شود و امید دیرتر هم به ایران می‌آید.

غلامرضا ابدالی افزود: به عنوان مثال امید در سال ۱۳۸۸ آذر به ایران آمد. یک سال هم که به نظرم سال ۸۷ یا ۸۶ بود، اصلا امید به ایران نیامد؛ برای همین زیاد جای نگرانی نیست، اما باز منتظر هستیم در بازه زمانی که پیش رو داریم و در فرصت باقیمانده بیاید.

وی درباره شرایط رویا جفت امید گفت: شرایط رویا هم مناسب است. امید که بیاید برنامه داریم که زودتر از پارسال این دو را با هم جفت کنیم تا فرصت کافی برای قوی شدن داشته باشد و بتواند خود را برای سفر بازگشت آماده کند.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: امید که بیاید تمهیدات لازم برای جفت شدن آن‌ها و مسیر پروازی این پرنده اندیشیده شده است و جالب اینکه مردم محلی خودشان بی‌صبرانه منتظر آمدن امید هستند و حتما هم حافظ اصلی امید و رویا خواهند بود. ما هم برنامه‌های خود را اجرا خواهیم کرد.