نشست تخصصی «قوانین و کاربرد‌های شابک در صنعت نشر» پنج‌شنبه با حضور روح‌الله سلطانی، رئیس بخش شابک خانه کتاب و ادبیات ایران در سرای کتاب برگزار شد.
روح‌الله سلطانی با اشاره به اینکه شابک، شماره‌ای منحصر به فرد برای کتاب است که جایگزین اطلاعات شناختی کتاب می‌شود، گفت: استفاده از این شماره تا قبل از وجود سیستم‌های نرم‌افزاری و رایانه ناممکن بود، اما با ورود رایانه به سیستم اداری کشورها، این کد را برای کتاب‌ها معرفی کردند. شماره شابک ابتدا در کشور‌های آمریکا و اتحادیه اروپا به صورت آزمایشی بررسی شد، اما پس از مدتی بیشتر کشورها به استفاده از این شماره روی آوردند.
وی افزود: ورود شابک به سیستم اداری ایران برای اولین بار سال ۱۳۷۲ به صورت آزمایشی انجام شد و سال ۱۳۷۴ به طور رسمی، به عضویت آن درآمد. طبق مصوبه هیئت وزیران به قانون رسمی تبدیل شد و استفاده از آن برای ناشران الزامی شد. ناشران به مرور عضو شابک شدند و تا امروز ۱۴هزار و ۴۹۶ ناشر عضو شابک هستند.
رئیس بخش شابک خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به ضرورت آشنایی ناشران به قوانین و مقررات شابک عنوان کرد: در سایت شابک دستنامه‌های آموزشی در دسترس بازدیدکنندگان است و تا یک ماه آینده اینفوگراف‌های آموزشی نیز بارگذاری می‌شوند.
سلطانی ادامه داد: هم اکنون در ایران ناشران با پروانه انتشار و ناشر مولفان از خدمات شابک استفاده می‌کنند. طول زمان دریافت خدمات بسیار کوتاه است. در آمریکا و انگلیس این خدمت یک هفته به طول می‌انجامد و ناشران برای دریافت آن پول پرداخت می‌کنند. در ایران شابک رایگان است.
وی در مورد مزایای شابک یادآور شد: شابک؛ شماره‌های یونیک، شماره‌های ملی یا جهانی هستند مانند کدملی و شماره‌های موبایل... یک شماره یک عنوان کتاب را در سطح جهان شناسایی می‌کند. راهنمای بازار کتاب به ما نشان می‌دهد که کتاب‌های در دست انتشار بازار کدام کتاب‌هاست و آن‌ها را معرفی می‌کند. در آمریکا و ایران این راهنما وجود دارد و در واقع فیفا همان فهرست آمریکا است.
رئیس بخش شابک خانه کتاب و ادبیات ایران افزود: قابلیت تبدیل شدن به بارکد از دیگر مزایای شابک است و در واقع شابک کدی دارد که متفاوت از هر کالای دیگری است و پیش شماره‌های ۹۷۸ و ۹۷۹ متعلق به کتاب است و توسط سازمان جهانی ISBN برای کتاب ذخیره شده است.
سلطانی در رابطه با بارکد داشتن کتاب‌ها در ایران گفت: ۷۰ درصد کتاب‌ها در ایران بارکد دارند و تا ۳۰ درصد این‌ها دچار خطا هستند. بخش قابل توجهی از این خطا از سوی طراحان صورت می‌گیرد که به زیبایی توجه می‌کنند و کیفیت بارکد در پشت جلد مناسب نیست و بخشی نیز به این دلیل است که از نرم‌افزار مناسب و به‌روز استفاده نمی‌کنند. ناشران باید خودشان را در زنجیره تولید دخیل و شریک بدانند. در ایران استفاده از بارکد الزامی نیست و تقاضا دارم ناشران از بارکد استفاده کنند.
وی در رابطه با کارکرد‌های شابک و بارکد کتاب بیان کرد: بارکد در کتاب بر اساس بررسی وضعیت فروش است و نمودار‌های فروش روزانه و سالانه بر اساس ISBN است. دقت و درج شماره شابک بسیار اهمیت دارد. در دیگر کشورها خریداران سفارش کتاب را بر مبنای ISBN که دقت بالایی دارد انجام می‌دهند و ثبت سفارش می‌کنند نه بر اساس عنوان و بر این مبنا کار دقیق و درست انجام می‌شود و بسیار کاربردی است.
رئیس بخش شابک خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به اینکه شابک به چرخه فروش بازار کمک می‌کند، مطرح کرد: شابک برای آمار و ارقام و توجه به نیاز بازار هم کاربرد دارد، فاکتور‌ها و محاسبات فروش بر مبنای ISBN است و رایانه این اعداد را با خروجی دقیق تحویل می‌دهد. موضوع حق مولف در دیگر کشورها با کد ISBN اجرا می‌شود و حتی مولفان به میزان کتاب‌هایی که به امانت می‌رود، حق امانت دریافت می‌کنند.
سلطانی همچنین به جزئیات بیشتری از شابک پرداخت و گفت: شماره ISBN ساختار جذابی دارد. تا قبل از سال ۲۰۰۷ تنها ۱۰ رقم بود و در حال حاضر ۱۳ رقم شد. زیرا آمار انتشار کتاب در اتحادیه اروپا و آمریکا بالا رفته بود. قالب‌های مختلف کتاب‌ها و افزایش انتشار باعث شد تا شابک به ۱۳ رقم افزایش یابد و آن ۱۰ رقم برای ۱۰ میلیون کتاب پیش‌بینی شده بود و حالا ۹۷۹، رزرو پیش‌شماره برای ناشرانی است که در حوزه موسیقی فعالیت می‌کنند.
وی افزود: کتاب‌هایی که با شابک ۱۰ رقمی چاپ شدند در تجدید چاپ به شابک ۱۳ رقمی تبدیل می‌شود و در سایت شابک قابل مشاهده است. پیش شماره ۹۷۸ شابک برای کتاب است. شناسه ورودی به کشور یا زبان اختصاص دارد. عدد‌های ۹۶۴ برای ایران است. شناسه بعدی متعلق به ناشر است که از ۲ رقمی تا ۵ رقمی بر اساس فعالیت ناشر مشخص می‌شود و کد بعدی متعلق به عنوان کتاب است و این شناسه عنوان ناشر است. رقم آخر رقم کنترل است و این اعداد هم بر اساس یک فرمول محاسبه است و برای کنترل در سیستم ماشینی ایجاد شده است.
رئیس بخش شابک خانه کتاب و ادبیات ایران، عنوان کرد: قوانین شابک یعنی هر شابک برای یک اثر اختصاص پیدا کند. کتاب با اطلاعات تکراری حذف می‌شود و ثبت نمی‌شود. ممکن است در هنگام طراحی جلد این شماره تکراری اتفاق بیفتد که لازم است ناشر حتماً این موضوع را چک کند. شکل‌های مختلف یک اثر کد‌های شابک مجزا دریافت می‌کنند. کتاب‌های افست باید شابک اصلی درج شود و این‌طور درگیر کپی‌رایت نخواهیم شد.
سلطانی خطاب به ناشران بیان کرد: هیچ تغییری در شماره شابک ندهید، ویرایش جدید یک کتاب را در جلد آن مشخص کنید. تغییر در نوبت چاپ و قیمت کتاب تغییری در شماره شابک ایجاد نمی‌کند. کتابی که بدون هیچ تغییری توسط ناشر دیگری چاپ شود حتماً به شماره شابک جدید نیاز دارد. کتاب‌های الکترونیکی شماره شابک جدید نیاز دارند و به نوع اثر مربوط است.
روح‌الله سلطانی در پایان گفت: کتاب‌های گویا هم متفاوت است و فرمت‌های مختلف برای صوت دارد و نیاز به شابک‌های مختلف برای فرمت صوت دارد. پوستر‌های آموزشی و نقشه‌ها کتاب باز هستند و به آن‌ها شابک تعلق می‌گیرد.
سی‌ویکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «آینده خواندنی است» از بیست‌وسوم آبان آغاز به کار کرد و تا سی‌ام آبان ۱۴۰۲ به کار خود ادامه می‌دهد.