در دنیای امروز فرار از آفت‌های دنیای مجازی بدون علم و آگاهی اجتناب‌ناپذیر است. چه بسیار کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالانی که به‌دلیل عدم آشنایی با بی‌رحمی‌های این دنیای پرماجرا طعمه بازی‌های کاربران و صحنه‌گردانان می‌شوند و تا چشم باز می‌کنند در باتلاقی از سردرگمی‌ها و شک و شبهه‌ها فرورفته‌اند. متأسفانه با هجوم کرونا، پای دنیای مجازی بیش‌از پیش به زندگی بشر امروز باز شد و همین موضوع افزایش آگاهی و شناخت افراد به‌خصوص والدین را نسبت‌به دنیای مجازی ضرورتی ویژه می‌بخشد.
«نسرین امامی» کارشناس آموزشی و مشاوره تحصیلی و خانوادگی با بیش از ۲۵ سال سابقه کار در آموزش و پرورش و دارای مدارک دانشگاهی در زمینه‌های تسهیلگری و مشاوره‌ای و مولف و مترجم بیش از ۲۰ عنوان کتاب در زمینه‌های روانشناسی و مدیریت و آموزش و... از دنیای مجازی، چالش‌ها و مخاطرات این فضا و راهکار‌های به خدمت گرفتن آن در مسیر صحیح می‌گوید.
*چالش‌ها و خطرات فضای مجازی
مسائل نوجوانان در فضای مجازی متنوع و گسترده‌است. با پیشرفت تکنولوژی و افزایش استفاده از اینترنت، نوجوانان به طور وسیع در فضای مجازی حضور دارند. این فضا ممکن است به آن‌ها فرصت‌های زیادی بدهد، اما همچنین ممکن است با چالش‌ها و مخاطراتی نیز مواجه شوند. امامی در بیان این چالش‌ها در ابتدا به «وابستگی به فضای مجازی» اشاره می‌کند و می‌گوید: بسیاری از نوجوانان ممکن است به اینترنت، بازی‌های آنلاین یا شبکه‌های اجتماعی وابسته شوند. این وابستگی می‌تواند باعث کاهش تمرکز در مطالعات، کاهش فعالیت‌های فیزیکی و افت سلامت جسمی و روحی شود.
عدم آگاهی در مواجهه با خطرات دنیای مجازی تهدیدی برای نوجوانان است
*هویت آنلاین برای فرار از واقعیت
«هویت آنلاین» دیگر آفت این فضا برای نوجوانان است. نوجوانان ممکن است در فضای مجازی هویت‌های مختلف و مصنوعی بسازند. این کار می‌تواند به دلایل مختلفی انجام شود، از جمله تلاش برای پذیرفته شدن در جمع یا فرار از واقعیت.
امامی معتقد است از «آسیب‌های اجتماعی» نیز به عنوان تهدیدی دیگر از فضای مجازی، نباید غافل شد. تهاجم، آزار و اذیت آنلاین، شایعه‌پراکنی و سایر مسایل مرتبط با فضای مجازی می‌تواند روان نوجوانان را آسیب بزند.
*نا امنی جدی با به اشتراک گذاشتن اطلاعات خصوصی و نقض حریم شخصی
مسئله دیگر خطر «اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی» است. برخی نوجوانان ممکن است بدون در نظر گرفتن مخاطرات، اطلاعات شخصی خود را در فضای مجازی به اشتراک بگذارند؛ که این امر خطرات نا امنی اجتماعی و فردی را به دنبال خواهد داشت.
این کارشناس تکنولوژی آموزشی افسردگی، کاهش عملکرد تحصیلی، و کم‌توجهی به فعالیت‌های فیزیکی را نتیجه «افراط در استفاده از فضای مجازی» معرفی می‌کند و می‌گوید: «یکی از مشکلات رایج نوجوانان استفاده بی‌رویه و مداوم از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی است. این امر می‌تواند منجر به افسردگی، کاهش عملکرد تحصیلی، و کم‌توجهی به فعالیت‌های فیزیکی شود.»
وی در ادامه به «تهاجم و توهین در فضای مجازی» به عنوان چالشی دیگر اشاره می‌کند و می‌گوید: «نوجوانان ممکن است در فضای مجازی با مسائلی، چون شایعات، توهین و حتی تهدید مواجه شوند.
«نقض حریم شخصی» نیز از دیگر خطرات دنیای مجاز است. به اشتراک گذاری اطلاعات شخصی و خصوصی، عکس‌ها و ویدئو‌ها می‌تواند منجر به نقض حریم شخصی و استفاده بداندیشانه از این اطلاعات شود.
اینترنت پر از محتوا‌های غیرقابل پیش بینی است
*آسیب مواجهه با محتوا‌های نامناسب جبران ناپذیر است
«مواجهه با محتوا‌های نامناسب» نیز از دیگر خطرات جبران ناپذیر این فضاست. اینترنت پر از محتوایی است که برای نوجوانان مناسب نیست، از جمله مواقع بزرگسالان، محتوا‌های خشونت‌آمیز یا محتوایی با مضامین نژادپرستی. از مسئله «وابستگی به تایید دیگران» نیزنباید غافل شد که خود می‌تواند خطری جدی در این عرصه باشد. چراکه نوجوانان ممکن است از فضای مجازی به عنوان یک محیط برای دریافت تایید و محبوبیت استفاده کنند، که در مواردی می‌تواند به وابستگی منجر شود.»
امامی در آخر به «مقایسه خود با دیگران» نیز به عنوان آفتی بزرگ اشاره می‌کند و می‌گوید: «مشاهده زندگی دیگران در شبکه‌های اجتماعی ممکن است منجر به احساس کمبود و نارضایتی از خود شود.»
*وارد نشدن به فضای مجازی غیرممکن است
این مشاور و کارشناس تکنولوژی آموزشی در ادامه با توجه به ضرورت استفاده از فضای مجازی و پا نهادن در این عرصه، آن هم در این عصر علم، آن را اجتناب‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید: «استفاده از فضای مجازی، به ویژه برای نوجوانان، می‌تواند هم فواید زیادی داشته باشد و هم خطرات و مشکلاتی را به همراه داشته باشد. والدین می‌توانند با اعمال محدودیت‌ها و نظارت بر فعالیت‌های نوجوانان در فضای مجازی، خطرات احتمالی را کاهش دهند.»
با ابزار آگاهی، می‌شود از این دنیای شلوغ و پر هیاهو به درستی بهره برد
تعیین ساعات معین برای استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی و ایجاد یک برنامه روزانه متعادل می‌تواند به کنترل بهتر و استفاده سالم‌تر از فضای مجازی کمک کند.
*راهکار‌های مصونیت از آسیب‌های فضای مجازی
وی برای کنترل و هدایت بهتر نوجوانان در فضای مجازی، راه‌حل‌ها و راهکار‌هایی را پیشنهاد می‌کند:
*آموزش و آگاه‌سازی: اطلاع‌رسانی و آموزش نوجوانان در مورد مخاطرات و فواید فضای مجازی حیاتی است. والدین و معلمان باید نوجوانان را آگاه کنند تا آن‌ها با اطلاعات بیشتری وارد این فضا شوند.
*برقراری محدودیت‌ها: تعیین ساعات معین برای استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی و ایجاد یک برنامه روزانه متعادل می‌تواند به کنترل بهتر و استفاده سالم‌تر از فضای مجازی کمک کند.
*نرم‌افزار‌های کنترل: استفاده از نرم‌افزار‌های کنترلی مانند مدیریت زمان مصرف و یا فیلترینگ محتوا می‌تواند به والدین در نظارت بر فعالیت‌های نوجوانان در فضای مجازی کمک کند.
*بحران‌پذیری‌های اینترنتی: آموزش نوجوانان در مورد ویروس‌ها، هک و بحران‌پذیری‌های اینترنتی می‌تواند آن‌ها را از خطرات احتمالی محافظت کند.
*کنترل فردی: مرتبط با توانمندی فرد در کنترل فعالیت‌ها، اطلاعات و هویت خود در اینترنت است. از آنجایی که فضای مجازی می‌تواند اطلاعات شخصی را برملا کند، کاربران باید از ابزار‌ها و تنظیمات امنیتی برای محافظت از هویت خود استفاده کنند.
نظارت خانواده بر حضور فرزندان در فضای مجازی پیشگیری از آسیب‌های جدی در جامعه است
*کنترل خانوادگی: این مرتبط با توانمندی والدین است که بخواهند به فعالیت‌های فرزندان خود در فضای مجازی نظارت کنند. ابزار‌هایی مانند فیلتر‌های وب و کنترل والدین می‌تواند در این زمینه مفید باشد.
*کنترل دولتی: برخی از دولت‌ها سعی می‌کنند تا بر فضای مجازی نظارت کامل تری داشته باشند. این می‌تواند از طریق مانع‌سازی، فیلترکردن محتوا یا نظارت بر فعالیت‌های کاربران انجام شود. همچنین، قوانین و مقرراتی ممکن است وجود داشته باشد که فعالیت‌ها و محتوا‌ها در فضای مجازی را محدود کند.
*کنترل شرکتی: شرکت‌ها ممکن است نیاز به نظارت و کنترل بر فضای مجازی داخلی خود (مانند شبکه داخلی یا ایمیل‌های سازمانی) داشته باشند. این می‌تواند به منظور محافظت از اطلاعات حساس یا جلوگیری از نفوذ‌های امنیتی باشد.
والدین باید به نوجوانان خود گوش دهند و در مورد تجربیات آنان در فضای مجازی با آن‌ها گفتگو کنند
*استفاده از نرم‌افزار‌های کنترل والدین: بسیاری از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزار‌ها امکان محدود کردن دسترسی به وب‌سایت‌ها، برنامه‌ها و بازی‌های آنلاین را فراهم می‌کنند.
*تعیین زمان محدود برای استفاده از اینترنت: تنظیم یک برنامه زمانی برای استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی می‌تواند به نوجوان کمک کند تا وقت خود را بهتر مدیریت کند.
*تشویق به فعالیت‌های بیرون از فضای مجازی: والدین باید تشویق کنند نوجوانان خود را به فعالیت‌های فیزیکی و اجتماعی خارج از فضای مجازی.
*آگاه‌سازی و آموزش: آموزش به نوجوانان در مورد خطرات محتمل فضای مجازی، نحوه شناسایی محتوا‌های نامناسب و راه‌های امن مواجهه با آن‌ها اهمیت دارد.
*راه‌اندازی قوانین مشخص: قوانینی مانند عدم استفاده از دستگاه‌ها در زمان غذا خوردن یا قبل از خوابیدن می‌تواند به مدیریت زمان بهتر و استفاده سالم‌تر از فضای مجازی کمک کند.
*درک و تشخیص اخبار و محتوای جعلی: آموزش به نوجوانان در مورد تشخیص محتوای جعلی و نادرست در فضای مجازی
*فعالیت‌های فیزیکی: ترغیب نوجوانان به فعالیت‌های فیزیکی و فراگیری هویت‌های فضای واقعی به جای فضای مجازی
*گفتگو: والدین باید به نوجوانان خود گوش دهند و در مورد تجربیات آنان در فضای مجازی با آن‌ها گفتگو کنند.
*والدین از نظارت غافل نشوند
امامی با تاکید بر اهمیت نقش نظارتی والدین در سلامت فرزندان، امیدوار است والدین بتوانند با شناخت این تهدید‌ها و چالش‌ها و با به کار گیری راهکار‌های مناسب برای استفاده بهینه از این دنیای پرماجرا و پرمخاطره، دست فرزندانشان را بگیرند و با احتیاط وارد این عرصه شوند تا نوجوانانی موفق، سالم و با نشاط برای میهن عزیزمان ایران داشته باشیم.
منبع: فارس