منطقه آزاد محدوده‌ای جغرافیایی است که با هدف حمایت از صنعت داخلی و تسهیل واردات، صادرات و ترانزیت کالا غالباً در نزدیکی مرزها و مبادی گمرکی ایجاد شده و قوانین محدودتر و تشریفات گمرکی ساده‌تری نسبت به سرزمین اصلی دارد. این محدوده‌ها از شمول بسیاری از قوانین سرزمین اصلی خارج بوده و به دلیل تسهیلات، امکانات، معافیت‌ها و امتیازهای در نظر گرفته شده برای آن، می‌توانند بستر مناسبی را برای تولیدکنندگان کالاهای صادراتی، بازرگانان و فعالان بخش ترانزیت ایجاد کنند.
تمرکز اصلی در توسعه این مناطق، بر تشویق صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی، جذب سرمایه و فناوری‌های خارجی، تقویت کانال‌های ترانزیتی و تقویت جایگاه کشور در عرصه تجارت بین‌الملل است.
تاکنون هفت منطقه آزاد تجاری- صنعتی در کشور راه اندازی شده که متاسفانه استان خراسان رضوی در شمال شرق، با وجود داشتن ظرفیت های بالای تجاری از داشتن حتی یک منطقه آزاد بی بهره مانده است.
البته به تازگی و با تصویب مجلس، رئیس جمهور قانون ایجاد مناطق آزاد تجاری - صنعتی سرخس و دوغارون در مناطق ویژه اقتصادی کنونی را ابلاغ کرد.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس در ۱۷ کیلومتری شهر مرزی سرخس، در کنار جاده ترانزیتی به مقصد مشهد و همجوار با خط آهن بین المللی منتهی به ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی واقع شده است.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس در ۱۸۵ کیلومتری شمال شرق مشهد به وسعت پنج هزار و ۲۰۰ هکتار در نقطه صفر مرزی با کشور ترکمنستان، در سال ۱۳۷۵ و همزمان با افتتاح راه آهن مشهد ـ سرخس ـ تجن با حضور رهبران و نمایندگان بیش از ۱۰۰ کشور جهان آغاز به کار کرد. همچنین بر اساس مصوبه هیأت وزیران، آستان قدس رضوی به عنوان سازمان مسوول این منطقه تعیین شد.
رییس هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس گفت: هم اکنون این منطقه ویژه اقتصادی متشکل از ۲ بخش گمرکی با مساحت ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار و بخش غیرگمرکی به مساحت سه هزار هکتار است.
محمدرضا برهمند افزود: در یک دسته بندی دیگر این منطقه به بخش (زون) های تولیدی، مواد شیمیایی، صنایع سنگین، خدمات، انبارداری و حمل و نقل تقسیم شده که فعلا در بخش حمل و نقل به دلیل سرمایه گذاری فوق العاده داخلی و خارجی، دیگر جایی برای سرمایه گذاری باقی نمانده است.
وی اظهار داشت: هم اینک ۱۲۶ واحد صنعتی، تولیدی و خدماتی در پهنه ای به مساحت حدود پنج هزار و ۲۰۰ هکتار گستره این منطقه ساخته شده و یا در حال ساخت است.
رییس هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس بیان کرد: علاوه بر شرکت های داخلی، شرکت ها و هلدینگ‌های خارجی از کشورهای چین، روسیه، ترکیه، امارات عربی متحده و افغانستان، طی سال گذشته ۹۰ میلیون دلار در این منطقه ویژه اقتصادی سرمایه‌گذاری کردند.
برهمند، تصویب و ابلاغ ایجاد منطقه آزاد اقتصادی سرخس را موجب رونق تجارت در این منطقه، افزایش سرمایه گذاری خارجی و بهبود کسب و کارها و اقتصاد شهرستان مرزی سرخس دانست.
ایجاد هزار شغل در منطقه ویژه اقتصادی سرخس
علاوه بر شرکتهای داخلی، شرکتها و هلدینگ‌های خارجی از کشورهای چین، روسیه، ترکیه، امارات عربی متحده و افغانستان، طی پارسال ۹۰ میلیون دلار در منطقه ویژه اقتصادی سرخس سرمایه‌گذاری کرده اند.
رییس بنیاد بهره‌وری آستان قدس رضوی، که مسوولیت این منطقه ویژه به سازمان متبوعش سپرده شده است، گفت: در ۱.۵ سال گذشته میزان اشتغال محقق شده در منطقه ویژه اقتصادی سرخس حدود هزار نفر بوده است که بیش از ۹۵ درصد این افراد، بومی و ساکن شهرستان هستند.
سیدمهدی سدیدی افزود: با تبدیل این منطقه به منطقه آزاد تجاری- صنعتی، شاهد افزایش قابل توجه اشتغال در این منطقه نیز خواهیم بود.
وی توسعه اشتغال را یکی از مهمترین برنامه‌های بنیاد بهره‌وری موقوفات رضوی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس دانست و اظهار کرد: آستان قدس رضوی همواره نگاه ویژه‌ای به مردم بومی منطقه سرخس داشته و دارد از همین رو به دنبال توسعه متوازن اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این منطقه در راستای اهداف آستان قدس رضوی هستیم.
سدیدی ادامه داد: رونق تولید داخلی و رشد اقتصاد ملی با توجه به بازار ۲۰۰ میلیون نفری کشورهای مستقل مشترک المنافع (cis) و ظرفیت صادراتی آنها، از جمله اهداف توسعه و تقویت منطقه آزاد تجاری –صنعتی سرخس در آینده خواهد بود.
منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در سال ۱۳۸۹ با گرایش تولید و تجارت در نقطه صفر مرزی ایران با افغانستان تاسیس شد.
فاصله این منطقه تا شهر مشهد ۲۴۰، تایباد ۱۸ و هرات افغانستان ۱۲۰ کیلومتر است و با توجه به نیاز و استقبال بازار ۴۰ میلیون نفری افغانستان، به عنوان مهمترین وارد کننده کالاهای ایرانی، اکنون گمرک و منطقه ویژه اقتصادی دوغارون مهمترین معبر رسمی کشور برای تامین مایحتاج مردم افغانستان شناخته می‌شود.
براساس آنچه در درگاه اینترنتی منطقه ویژه اقتصادی دوغارون اعلام شده، فراورده‌های سوختی، مصالح ساختمانی و مواد غذایی عمده‌ترین محصولات صادراتی این منطقه ویژه اقتصادی است.
بالاخره امسال و پس از سالها انتظار، مجلس شورای اسلامی در مرداد امسال با ۱۶۱ رای موافق، ۵۳ رای مخالف و هشت رای ممتنع نمایندگان با لایحه ایجاد منطقه آزاد تجاری - صنعتی دوغارون موافقت کرد.
در ادامه و البته پس از تامین نظر شورای نگهبان، قانون ایجاد منطقه آزاد تجاری- صنعتی دوغارون در نشست علنی ۲۷ شهریور مجلس شورای اسلامی به تصویب نمایندگان رسید و ۱۵ مهرماه جاری رییس جمهور این قانون را برای اجرا به وزارت امور اقتصادی و دارایی ابلاغ کرد.
منطقه آزاد دوغارون، میراث‌دار کمبودهای زیرساختی
همه تلاش خبرنگاران ایرنا برای گفت وگو با مدیرعامل و رییس هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در سال جاری بی نتیجه مانده است و از جمله اینکه مریم قویدل، مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی دوغارون پس از تماس های مکرر خبرنگار ایرنا، از عدم تمایل مسوولان این مجموعه برای گفت وگو با رسانه ها خبر داد و حتی از ارائه اطلاعات و مشخصات کلی این مجموعه اقتصادی بزرگ در شهرستان مرزی تایباد، سر باز زد.
نماینده مردم فریمان، سرخس و بخش های احمدآباد و رضویه مشهد نیز با اشاره به تایید لوایح تاسیس مناطق آزاد تجاری صنعتی سرخس و دوغارون توسط شورای نگهبان، گفت: مناطق آزاد تجاری دوغارون و سرخس به واسطه همجواری با افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی ۲ بال مهم توسعه اقتصادی خراسان بزرگ خواهند بود.
سیداحسان قاضی زاده هاشمی افزود: تاکنون در شمال غرب، جنوب غرب و جنوب شرق کشور مناطق آزاد تجاری راه اندازی شده بود ولی شمال شرق کشور از وجود مناطق آزاد بی بهره بود.
وی ادامه داد: با تصویب تاسیس مناطق آزاد یاد شده در شمال شرق کشور، نه تنها خراسان رضوی بلکه استانهای خراسان جنوبی و شمالی نیز از اثرات مثبت اقتصادی آنها بهره مند خواهند شد و توسعه خراسان بزرگ رقم خواهد خورد.
این نماینده مجلس گفت: مجاورت مناطق آزاد یاد شده با کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان علاوه بر جذب سرمایه گذاری این کشورها در سرخس و دوغارون، به دلیل تغییر قوانین مربوط به روادید، موجب توسعه گردشگری و حضور بیشتر زائران حرم رضوی در استان خواهد شد و رونق سرمایه گذاری خرد اتباع خارجی و تجارت چمدانی را در منطقه افزایش می دهد.
سخن پایانی
هرچند به گفته نماینده مردم فریمان و سرخس در مجلس، فاصله ابلاغ تا تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد تجاری دوغارون و سرخس حدود یکسال برآورد می شود، اما به نظر می رسد در گام نخست باید انتظارات محلی در کنار ظرفیت های موجود برای راه اندازی منطقه آزاد به صورت توامان دیده شود.
از آنچه در گفت وگوی خبرنگار ایرنا با ساکنان محلی شهرستان سرخس به دست آمد؛ توجه به افزایش قیمت زمین و موضوع ریزگردها در کنار بهره گیری از ظرفیت فوق العاده عالی سرمایه گذاری خارجی و حمایت آستان قدس رضوی از این منطقه باید همزمان مورد توجه باشد.
دوغارون با وجود ظرفیت انحصاری تجارت با افغانستان، از زیرساختهای نامناسب مرزی، قاچاق سوخت و روابط غیررسمی در تجارت مرزی رنج می برد، این نقصان در بازارچه مرزی و تجارت پیله وری و فعالیت بی سروصدای منطقه ویژه دوغارون نیز به چشم می خورد لذا به نظر می رسد ترمیم زیرساختهای فنی باید همگام با اصلاح زیرساختهای اداری منطقه صورت گیرد.
منبع؛ ایرنا