این کاروانسرا در زمره ۵۴ کاروانسرای ممتاز از ۲۴ استان کشور است که اواخر شهریور امسال در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در پایتخت عربستان سعودی، در ردیف آثار تاریخی جهان به ثبت رسیده است.
کاروانسرای روستای مزینان معروف به کاروانسرای شاه عباسی مربوط به دوره صفویه در مسیر جاده تاریخی ابریشم واقع شده که با شمارهٔ ۱۶۶۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
مزینان، واقع در حاشیه کویر از دیرباز یکی از منازل مهم و حیاتی شاهراه قدیم و جاده ابریشم و به‌خصوص در مسیر سبزوار به شاهرود بوده است، چنانکه هر مسافری قصد سفر و عبور از این گذرگاه را داشته است، در کاروانسرای مزینان اطراق کرده و اگر شده اندک زمانی را در آن به استراحت می‌پرداخته است.
کاروانسرای روستای مزینان معروف به کاروانسرای شاه عباسی مربوط به دوره صفویه در مسیر جاده تاریخی ابریشم واقع شده که با شمارهٔ ۱۶۶۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
مزینان کنونی مربوط به زمان قاجار است، ولی کاروانسرا در دوران صفوی بنا شده است که از مهم‌ترین کاروانسراهای این دوران به شمار می‌رفته و در اکثر سفرنامه‌ها از این بنای تاریخی و اهمیت آن یاد شده است.
از کاروانسرای مزینان در بسیاری از سفرنامه‌ها با عنوان رباط شاه عباسی یاد شده است. این بنا بر اساس مدارک تاریخی به جا مانده در سال ۱۰۶۴ هجری قمری، توسط "حاج محمد طالب" برای افرادی که در راه مانده اند ساخته و وقف شده است.
این کاروانسرا از بیرون دارای پلان مستطیل شکل است که حیاطی مرکزی دارد و اتاق‌ها یا همان حجره‌ها و دیگر قسمت‌های کاروانسرا در اطراف حیاط قرار دارند. دروازه ورودی در قسمت شمالی کاروانسرا قرار دارد و برای ورود باید به آن سمت مراجعه کرد.
سردر ورودی بنا دارای سه کتیبه است که ۲ عدد از آن‌ها با سنگ مرمر سفید و یکی با سنگ خاکستری ساخته شده است.
جنس درب ورودی کاروانسرا چوبی است که بر روی ایوانی بلند بنا کرده اند، که احتمالا از درخت افرا درست شده است. در دوطرف ایوان آن، سه طبقه تاق‌نما واقع شده که تاق نمای وسطی و آخری به صورت مربع است و تاق نما‌های طبقه اول و سوم به صورت مستطیل بوده که از طریق وروردی باریکی که این قوس هلالی روی آن زده شده، به اتاقک انتهای آن راه دارد.
رو به روی هر حجره می‌توان ایوانچه‌ای همراه با تاق جناغی را مشاهده کرد که این الگو در تمام قسمت‌های کاروانسرا تکرار شده است.
شبستانی در قسمت جنوبی کاروانسرا در روبه روی درب ورودی وجود دارد که این بخش نیز دارای تاقی جناغی است. راهرو‌هایی هم در پشت حجره‌ها وجود دارد که به عنوان اصطبل مورد استفاده بوده است و در کناره‌های این راهرو‌ها سکو‌هایی ایجاد شده است.
نکته جالب توجه در مورد این سازه وجود حوض انباری در رو به روی در ورودی آن است. این حوض انبار تامین آب کاروانسرا را بر عهده داشته است که تمامی عناصر آب انبار‌های قدیمی را دارد و ۲ بادگیر نیز بر فراز آن قرار داده اند که کار تهویه فضا و خنک کردن آب را انجام می‌داده است.
برای ساخت کاروانسرا و حوض انبار رو به روی آن از مصالحی همچون آجر و ملات گل و گچ استفاده کرده اند.
ثبت این بنا، مزینان را جهانی کرد
علی مزینانی عسکری یک فعال فرهنگی و اجتماعی اهل منطقه مزینان گفت: با ثبت جهانی کاروانسرا به عنوان یکی از یادگار‌های قدیمی، کهن دیار مزینان دوباره جهانی و پرآوازه شد و نامش بر زبان‌ها افتاد.
او افزود: این نام ماندگار و نامیرا با عناوین "مزینان، مسینان و مزدینان" هزاران سال است که چه قبل و چه بعد از اسلام با تربیت دانشمندان و اندیشمندان بزرگ و نیز ابنیه تاریخی و موقعیت سوق الجیشی و اقتصادی در مسیر راه باستانی ابریشم قرار داشته و با وجود چندین بارانداز و تیمچه، محل حضور تجار داخلی و خارجی شناخته شده بوده است.
این فعال فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: چه بسا اتفاقات بسیار مهم تاریخی در این دیار رخ داده که در سفرنامه‌ها و آثار تاریخی به آن پرداخته اند و در آثاری مانند "حدود العالم من المغرب الی المشرق"، "تاریخ بیهق" و "مطلع الشمس" و نیز کتاب زیبای "کویر" اثر جاودانه دکتر علی شریعتی مزینانی از مروت، ادب و هنر و جوانمردی و بزرگ منشی مردم مزینان و حکام آن به خوبی یاد شده است.
مزینانی بیان کرد: به یقین با معرفی بیشتر این اثر جهانی و شرایط حضور گردشگران، صنعت گردشگری منطقه مزینان دوباره رونق می‌گیرد و این می‌تواند تحول بسیار خوبی در وضعیت معیشت مردم کل خطه کویر ایجاد کند و جمعیت مهاجر آن را، که بیشتر جوانان هستند دوباره به زادگاه خود برگرداند.
مزینان روستایی باشکوه در دل تاریخ
مزینان روستایی با هزاران افت و خیز و شکوه در طول تاریخ چهار هزار ساله است که تاب آوری آن در برابر ناملایمات طبیعی و انسانی، جاذبه‌های دیدنی فراوانی را در طبیعت، تاریخ و فرهنگ به وجود آورده است.
سرزمینی که ققنوس وار پس از هر حادثه سر از خاکستر خود برداشته است و اگر خواهان شب‌های کویر به روایت "هبوط آدم" دکتر علی شریعتی در کویر هستید به مزینان سفر کنید و اگر در پی لمس توصیفات خاطره انگیز (نوستالژی) کتاب نایاب "عبور از صحاری ایران" اثر "آلفونس گابریل" هستید باز هم سفر به مزینان را از دست ندهید.
مزینان، خاستگاه اندیشمندانی، چون استاد "محمدتقی شریعتی" و فرزند برومندش دکتر شریعتی است که با نسیم دلنشین کویر و صد‌ها جاذبه طبیعی و دیدنی ریشه در خاک و سر بر آسمان دارد و امروز می‌رود که به مقصدی نوظهور گردشگران در غرب خراسان رضوی تبدیل شود.
کویر مزینان شهرستان داورزن در حاشیه جنوبی جاده سراسری تهران - مشهد با چشم انداز‌های طبیعی و تنوع زیستی از پتانسیل بالایی برخوردار است و مناطق اطراف آن با جاذبه‌های اکوتوریستی فراوان می‌توانند مقاصد خوبی برای گردشگران داخلی و خارجی و علاقه‌مندان طبیعت باشند.
زادگاه اندیشمندانی، چون استاد محمدتقی و فرزند برومندش علی شریعتی و نسیم دلنشین کویر و صد‌ها جاذبه طبیعی و دیدنی دیگر مزینان را به مقصدی نوظهور برای گردشگران غرب خراسان رضوی تبدیل کرده است
مسجد جامع، حوزه علمیه، بقعه امام زاده سیدحسین و آرامگاه سید اسماعیل در ۲ کیلومتری مزینان و در حاشیه "بهمن آباد"، تپه باستانی "بِل قوز" و خرابه‌های شهر قدیمی "بادغوس"، آب انبار و رباط شاه عباسی و یک بنای چاپارخانه و همچنین زادگاه دکتر علی شریعتی و کویر زیبای مزینان از آثار تاریخی و گردشگری مزینان به شمار می‌روند.