با نزدیک شدن زمان کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، تیم سیاست خارجی و امنیت ملی دولت بایدن با محوریت بلینکن سالیوان پروژه عادی‌سازی ریاض- تل‌آویو را در دستور کار قرار دادند.
در این ماراتن طولانی گاهاً برخی شخصیت‌ها و چهره‌های رسانه‌ای نزدیک به کاخ سفید از احتمال عادی‌سازی روابط میان پادشاهی سعودی و رژیم صهیونیستی تا ژانویه ۲۰۲۴ خبر می‌دهند و گروهی دیگر با اشاره به شروط ولیعهد جوان سعودی از مقاومت واشنگتن تل‌آویو برای نهایی شدن این پروژه می‌گویند. آخرین اخبار حاکی از توقف مذاکرات به دلیل عدم تأمین خواسته‌های ریاض از سوی آمریکا و دولت نتانیاهو است.
روزنامه جروزالم‌پست به نقل از «ایلاف» از تصمیم ریاض برای تعلیق مذاکرات صلح با دولت نتانیاهو پرده برداشت. سعودی این موضوع را با واشنگتن نیز در میان گذاشته و ماهیت افراطی کابینه رژیم را مانع بزرگ بر سر ادامه مذاکرات دانسته است. در واکنش به این خبر، وزارت خارجه آمریکا با انتشار بیانیه‌ای توقف مذاکرات میان ریاض تل‌آویو را رد کرد.
به نظر می‌رسد دولت نتانیاهو با وجود تمایل به احیای پیمان آبراهام، اما هیچ علاقه‌ای به دادن امتیازات راهبردی به عربستان سعودی و دولت مستقل فلسطینی ندارد. برهمین اساس در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد به این سوال پاسخ دهیم که آیا عربستان و رژیم صهیونیستی در مرحله عادی‌سازی روابط قرار دارند یا خیر؟
شروط عربستان چیست؟
«منافع متضاد» بهترین واژه برای توصیف وضعیت بن‌بست در مذاکرات عادی سازی میان پادشاهی عربی سعودی و رژیم صهیونیستی است. دولت دموکرات‌ها در فاصله چندماه مانده به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سعی دارد تا با عملیاتی کردن پروژه «خاورمیانه یکپارچه»، ضمن ایجاد محور متحد در برابر ایران، چین و روسیه، دستاوردی بزرگ در حوزه سیاست خارجی به دست آورد. تل‌آویو از عادی‌سازی روابط با ریاض به دنبال الحاق به نظم سیاسی اقتصادی منطقه و باز شدن مسیر پیوستن سایر کشور‌های عربی اسلامی به پیمان آبراهام است.
نتانیاهو به خوبی از جایگاه ریاض در میان کشور‌های محافظه‌کار سنی آگاه است و قصد دارد از طریق نمایش روابط با عربستان، وارد سازوکار‌های منطقه‌ای شود.
سعودی، اما اهداف و منافع دیگری را دنبال می‌کند. به گزارش روزنامه وال استریت ژورنال، محمد بن سلمان قصد دارد در ازای عادی‌سازی روابط با تل‌آویو امتیازات راهبردی همچون؛ دریافت حق غنی‌سازی اورانیوم در خاک عربستان، تضمین نظامی امنیتی به مانند توافقات آمریکا به ژاپن و کره‌جنوبی، گسترش روابط اقتصادی واشنگتن ریاض و توقف انتقادات حقوق بشری از نخست وزیر جوان سعودی در محافل رسانه‌ای رخ دهد. علاوه بر این سعودی‌ها برای حفظ سیمای خود در جهان اسلام به دنبال اجرایی شدن طرح ملک عبدالله (۲۰۰۲) برای تشکیل دولت مستقل فلسطینی هستند. البته برخی کارشناسان معتقدند سعودی از این طرح عبور کرده و تنها خواستار اجرایی شدن برخی مفاد آن مانند تشکیل دولت فلسطینی یا توقف شهرک‌سازی صهیونیست‌ها در کرانه باختری است. انتصاب نایف السدیری به عنوان نخستین سفیر غیرمقیم عربستان در فلسطین، گامی در این مسیر ارزیابی می‌شود.
عربستان برای تحقق خواسته‌های خود صرفاً به میز مذاکره اکتفا نکرده و به دنبال مسیر‌های جایگزین می‌شود. ریاض برای تحقق شروط خود سیاست «موازنه مثبت» را در روابط با قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اتخاذ کرده است. به عنوان مثال پس از خودداری آمریکا و دولت‌های اروپایی از ارسال پهپاد‌های پیشرفته به سعودی، صنایع دفاعی سعودی (SAMI) در قراردادی با شرکت بایراکتار امتیاز بومی سازی پهپاد‌های آکینجی در خاک عربستان را به ارزش ۳ میلیارد دلار به دست آورد. در حوزه فناوری هسته‌ای ریاض با دریافت چراغ سبز از مسکو، شرکت «روس اتم» را به عنوان یکی از کاندیدای ساخت نیروگاه اتمی در این کشور معرفی کرده است. چینی‌ها و فرانسوی‌ها نیز پیشنهادات مشابهی برای ساخت نیروگاه هسته‌ای در عربستان مطرح کردند.
به گزارش سی‌ان‌ان تصاویر ماهواره‌ای حاکی از کمک چینی‌ها به سعودی برای ساخت موشک بالستیک در داخل خاک این کشور است. علاوه بر این توافق پکن و از سرگیری روابط دیپلماتیک میان ایران- عربستان موجب کاهش ملاحظات امنیتی سعودی در مرز‌های شمالی و شرقی این کشور شد. مجموع این تحولات موجب تقویت موضع ریاض در میز مذاکره با آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است.
در چنین شرایطی بایدن یا باید تن به خواسته‌های ولیعهد جوان دهد یا آنکه آماده گسترش روابط راهبردی عربستان با کشور‌هایی همچون چین، روسیه و جمهوری اسلامی ایران باشد. تحقق سناریو دوم موجب تضعیف جایگاه ژئواستراتژیک واشنگتن در غرب آسیا و دست بالای رقبای این کشور در منطقه ایندوپاسفیک خواهد شد.
پاسخ منفی واشنگتن- تل‌آویو به شروط ریاض
تحقق هر یک از شروط عربستان از سوی دولت بایدن و نتانیاهو ضمن تغییر نظم امنیتی حوزه شامات، موجب محدود شدن توان نظامی صهیونیست‌ها در منطقه غرب آسیا خواهد شد. به عنوان مثال اگر واشنگتن قصد دادن تضمین امنیتی به ریاض (مانند ژاپن و کره جنوبی) داشته باشد، آنگاه تل‌آویو به سختی می‌تواند در بزنگاه تهدید از گزینه نظامی علیه رقیب منطقه‌ای خود استفاده کند.
به گزارش نیویورک تایمز در روند مذاکرات انعقاد این پیمان امنیتی تعهد آمریکا علاوه بر خاک سعودی، شامل منافع کشور‌ها عربی در سراسر منطقه می‌شود. البته داوید برنع رئیس موساد با حمایت از این پیمان امنیتی، هدف اصلی آن را مقابله با ایران و محور مقاومت علیه عربستان سعودی می‌داند.
دیگر چالش تحقق شروط اتمی- نظامی عربستان، دستیابی این کشور به تسلیحات و توان اتمی در حاشیه خلیج فارس، خلیج عدن و دریای سرخ است. براساس قانون «برتری کیفی نظامی – ۱۹۷۳»، آمریکا از پنجاه سال پیش تاکنون متعهد است تا برتری نظامی- هوایی رژیم صهیونیستی در خاورمیانه حفظ شود. در آخرین تغییرات تقنینی کنگره، دول آمریکا (جمهوری خواه یا دموکرات) اگر قصد فروش سلاح به کشور‌های خاورمیانه را داشته باشند؛ ابتدا باید با کابینه و فرماندهان نظامی اسرائیلی مشورت کنند. به عبارت دیگر صهیونیست‌ها از «حق وتو» برای جلوگیری از فروش تسلیحات آمریکایی به دولت‌های منطقه برخوردارند. به عنوان مثال در جریان انعقاد پیمان آبراهام، اماراتی‌ها خواستار دریافت جنگنده نسل پنجم اف -۳۵ بودند که پس از چراغ سبز تل‌آویو، قرارداد آن در روز‌های پایانی دولت ترامپ به امضا رسید. البته این توافق تا به امروز به مرحله اجرا نرسیده است.
رژیم صهیونیستی به عنوان تنها بازیگر منطقه که دارای زرادخانه اتمی است، مخالف دریافت حق غنی‌سازی از سوی کشور‌های خاورمیانه و حرکت آن‌ها به سمت ایجاد «سپر هسته‌ای» است. به عبارت دیگر صهیونیست‌ها با تاکید بر حق انحصاری سلاح هسته‌ای، به دنبال حفظ برتری راهبردی در سراسر جغرافیای منطقه هستند. برهمین اساس مقامات اسرائیلی مانند نخست وزیر و رهبر اپوزیسیون مخالف اعطای چنین امتیازی به ریاض هستند. به نظر می‌رسد صهیونیست‌ها نگران این مسئله‌اند که ریاض در سال‌های آتی به سمت گزینه ساخت سلاح هسته‌ای حرکت کند.
دیگر مطالبه ریاض حل‌وفصل مسئله فلسطین بر اساس قاعده «دو دولت، دو ملت» است. با این که این شرط از خواسته اصلی مردم فلسطین فاصله زیادی دارد؛ اما اعلام موجودیت دولت مستقل فلسطینی این اجازه را به ریاض خواهد داد تا بتواند ضمن توجیه افکار عمومی داخل عربستان، جایگاه خود را به عنوان میزبان حرمین الشریفین در جهان اسلام حفظ نماید. برای تحقق این خواسته، اما سعودی‌ها با مانع جدی به نام «کابینه راست افراطی» در سرزمین‌های اشغالی مواجه هستند. حضور افراد همچون بن‌گویر و اسموتریچ در کابینه نتانیاهو و طرح‌های نژادپرستانه آن‌ها در داخل سرزمین‌های فلسطینی موجب کم‌رنگ شدن دورنمای صلح میان ریاض تل‌آویو شده است. مجموع این ملاحظات سبب شده است تا واشنگتن تل‌آویو برای دادن این امتیازات کلیدی به عربستان سعودی دچار تردید شوند.
سایه‌روشن احیای پیمان آبراهام
انتشار اخبار ضدونقیض در خصوص مذاکرات سعودی با آمریکا و رژیم صهیونیستی، نشان دهنده روند پرفشار چانه‌زنی میان طرفین برای تحقق شروط عربستان شده است. نخست وزیر سعودی برای تحقق اهداف سند چشم انداز قصد دارد تا روابط متوازنی با تمام قطب‌های قدرت در منطقه برقرار کند. برای ریاض گام اول در مسیر توسعه اقتصادی تأمین حداکثری امنیت و تنش صفر با همسایگان است.
مجموع اقداماتی همچون سفر هیئت‌های سیاسی، ورزشی و فرهنگی اسرائیل به عربستان سعودی و شرکت در رویداد‌های بین‌المللی، نشان از تلاش حکام عربستان برای شکستن تابو رابطه با صهیونیست‌ها را دارد. عدم تمایل آمریکایی‌ها برای تحقق کامل شروط ریاض و نزدیکی زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این کشور، مقامات سعودی را به این نتیجه می‌رساند که عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی را حداقل تا بعد از نوامبر ۲۰۲۴ به عقب بیندازند. با این حال محمد بن سلمان در جریان مصاحبه با فاکس نیوز با به کار بردن لحنی مثبت و به دور از ناامیدی گفت: سعودی و رژیم صهیونیستی روز به روز در حال نزدیک‌تر شده به مرحله عادی‌سازی روابط هستند.
بهره سخن
متغیر‌هایی همچون تعهد آمریکا به حفظ برتری نظامی استراتژیک رژیم صهیونیستی در خاورمیانه، مخالفت مقامات اسرائیلی با غنی‌سازی اورانیم در داخل خاک عربستان، نزدیک بودن زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر و عادی‌سازی روابط سعودی ایران موجب عدم تمایل سعودی‌ها به عادی‌سازی روابط با تل‌آویو در کوتاه مدت شده است؛ بنابراین گزاره‌ها به نظر می‌رسد پیوستن ریاض به پیمان آبراهام فعلاً به حالت تعلیق درآمده باشد. با این حال اصل پروژه «تطبیع» و «صلح گرم» میان سعودی و رژیم صهیونیستی همچنان در جریان است و به نظر نمی‌رسد تغییر راهبردی در اراده رهبران سعودی و اسرائیلی به وجود آمده باشد. برخی تحلیل‌گران تنها عاملی که می‌تواند موجب عادی‌سازی روابط ریاض- تل‌آویو پیش از نوامبر ۲۰۲۴ شود را تن دادن صهیونیست‌ها به شروط محمد بن سلمان می‌دانند.
منبع:مهر