پیش‌نویس قانونی ابعاد تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با بررسی ابعاد مسئله تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی به ارائه پیش‌نویس قانونی در این زمینه پرداخت.

دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ این مرکز در گزارشی با عنوان «ابعاد مسئله تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی و ارائه پیش‌نویس قانونی» آورده است.

در این گزارش عنوان شده است که سازکار تقنینی مسئله و تبدیل آن به قانون و با توجه به زیست‌بوم رسانه‌ای کشور و چالش‌های آن، نیازمند طی کردن هفت گام برای تدوین راهنمای عملی تنظیم‌گری و انطباق آن با چهارچوب‌های قانونی کشور بود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

فصل اول این پیش‌نویس در پی تعیین نسبت نهاد تنظیم‌گر صوت‌وتصویر فراگیر با اصولی است که به‌طورکلی به‌عنوان اصول عمومی تنظیم‌گری مطرح می‌شود؛ درواقع اصول تنظیم‌گری اصولی هستند که باید هنگام تدوین سیاست‌های نظارتی و الزامات آن اعمال شوند. برخی از این اصول عبارتند از شفافیت در کلیه فرایندها، رویه‌ها و تصمیمات، پاسخ‌گویی به عموم ذی‌نفعان، استقلال، بی‌طرفی و عدم جانب‌داری، بهره‌گیری از رویکرد‌های تخصص گرایانه، تسهیل-گرایانه، انگیزشی و نوآورانه.

فصل دوم به‌دنبال تعیین منافع عمومی و اهداف کلان تنظیم‌گری به‌عنوان مأموریت اصلی نهاد تنظیم‌گر رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی است؛ ازآنجاکه ورود تنظیم‌گر برای حل مسائل بر مبنای تحقق منافع عمومی توجیه‌پذیر است، نیازمند دربرگیری جامع منافع ذی‌نفعان مختلف اعم از منافع حاکمیت، صنعت و جامعه (کاربران) در عرصه‌های مختلف است.

فصل سوم این پیش‌نویس به‌دنبال تعیین محدوده و قلمرو تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی است؛ بر این اساس، هر فعالیتی که منجر به انتشار «صوت‌وتصویر فراگیر» شود و در محدوده صلاحیت قضایی جمهوری اسلامی ایران باشد، مسئولیت ویرایشی داشته باشد، هدف اصلی آن انتشار صوت‌وتصویر و حرفه‌ای باشد در محدوده تنظیم‌گری نهاد تنظیم‌گر قرار دارد. انواع خدمات صوتی درخواستی (AOD)، انواع خدمات تصویری درخواستی (VOD)، خدمات پخش زنده اینترنتی (Live Streaming) و سکو‌های اشتراک ویدئو (VSP) که عمدتاً به‌عنوان رسانه‌های کاربرمحور معرفی می‌شوند به‌عنوان مصادیق رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی تعیین می‌شود.

فصل چهارم این پیش‌نویس رویکرد‌های حاکم بر تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت‌وتصویر فراگیر را از دو منظر رویکرد‌های اقتصادی و رویکرد‌های فرهنگی و اجتماعی به تنظیم‌گری مورد توجه قرار می‌دهد؛ در رویکرد اقتصادی بر مداخله تنظیم‌گر به‌منظور تصحیح شکست بازار و نتایج مربوط به آن تأکید می‌کند و در رویکرد اجتماعی مداخله تنظیم‌گر را از منظر دستیابی به اهداف اجتماعی و فرهنگی با ارزش از طریق تکنیک‌های نظارتی توجیه می‌کند.

فصل پنجم این سند در پی اجرا و پیاده‌سازی نظام تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی بر مبنای چهارچوب‌های قانونی در کشور بود؛ ازآنجاکه اصولاً پیاده‌سازی و اجرای سه کار ویژه مقررات‌گذاری، اجرا و نظارت حقوقی نیازمند ساختار منسجم وکارا است، این فصل از دو برش ساختاری و کارکردی و براساس چهارچوب‌های قانونی کشور نهاد تنظیم‌گر را مورد بررسی قرار می‌دهد.

شخصیت حقوقی نهاد تنظیم‌گر صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی به ماده (۲) اساسنامه صدا و سیما و تبصره «۱۵» این ماده، واحد تابعه این سازمان است که ایجاد این نهاد، الزامات و اختصاصات ساختاری، اداری، مالی و نیروی انسانی به پیشنهاد رئیس نهاد و تصویب رئیس سازمان در قوانین و مقررات سازمان اضافه می‌شود.

درخصوص برش کارکردی نهاد تنظیم‌گر صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی سه کارکرد اصلی از طریق سازکار‌های مقررات‌گذاری (رویه‌های مقررات‌گذاری)، سازکار‌های اجرایی به‌واسطه بهره‌گیری از سبد متنوعی از ابزار‌های تنظیمی نظیر ابزار‌های مجوزدهی (صدور مجوز فعالیت رسانه، صدور مجوز تولید محتوای حرفه‌ای، صدور مجوز انتشار محتوای حرفه‌ای)، ابزار تسهیل‌گرانه (تسهیلات، توانمندساز‌ها و مشوق‌ها)، ابزار‌های نظارتی (نظارت‌های پیشینی، پسینی، نظارت انسانی و فناوری‌محور)، ابزار‌های مکمل (افزایش خودتنظیم‌گری و تنظیم‌گری مشارکتی)، ابزار‌های فناورانه (فناوری نظارتی، هات‌لاین‌ها، نماد‌های اعتماد محتوا، سیستم‌های فیلترینگ) و ابزار‌های نرم و انگیزشی و همچنین سازکار‌های نظارت حقوقی (رویه‌های شبه‌قضایی) از طریق ایجاد یک نهاد شبه‌قضایی به‌منظور بررسی تخلفات و حل اختلافات صورت می‌گیرد.

فصل ششم این سند در پی تعیین حوزه‌های تنظیم‌گری خدمات رسانه‌ای صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی است؛ به‌طورکلی حوزه‌های اصلی تنظیم‌گری خدمات صوت و تصویر عبارتند از محتوای رسانه‌ای و آنچه امکان فعالیت برای تولید، توزیع و انتشار محتوای رسانه‌ای را فراهم می‌کند؛ بااین‌وجود تحولات ناشی از شکل‌گیری زنجیره ارزش رسانه‌ای سبب شده تا علاوه‌بر حوزه تولید، تأمین و انتشار محتوا، کیفیت و نحوه ارائه خدمات، دستگاه‌ها و فناوری‌های اختصاصی و تبلیغات بازرگانی در قلمرو صلاحیت تنظیم‌گری این نهاد قرار می‌گیرند.

فصل هفتم این سند پیش‌نویس مسئله نظارت برنهاد تنظیم‌گر صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی را مورد مداقه قرار می‌دهد؛ از این منظر و با توجه به تعریف این نهاد ذیل سازمان صدا و سیما و بر مبنای قانون اساسی (نحوه اجرای اصل (۱۷۵) قانون اساسی در بخش نظارت)، سازکار نظارتی غیرمتمرکز و بیرونی با محوریت شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما قرار داده شده است.