«کم خونی» یک اختلال خونی شایع است که بسیاری از افراد در سنین مختلف با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. برخی از افراد تصور می‌کنند که اختلال کم خونی عوارض جدی ندارد و در طولانی مدت مشکل خاصی برای بدن ایجاد نمی‌کند. اما طبق تحقیقات برخی از دانشمندان، خطر ابتلا به سرطان در افرادی که از فقر آهن رنج می‌برند، به طور قابل توجهی بالاتر از افرادی است که مشکل کم خونی ندارند.
به گفته این محققان خطر ابتلا به سرطان پانکراس، کلیه، کبد و مثانه تا پنج سال پس از تشخیص کمبود آهن بسیار زیاد است؛ بنابراین تشخیص به موقع کم خونی، پیشگیری و درمان آن بسیار اهمیت دارد. در این گزارش می‌خواهیم روش‌های خانگی درمان و پیشگیری از کم خونی را بررسی کنیم.
کم خونی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن گلبول‌های قرمز کافی نداشته و یا گلبول‌های قرمز خون آن طور که باید عمل نمی‌کنند. وظیفه گلبول‌های قرمز انتقال اکسیژن به سراسر بدن است. گلبول‌های قرمز با رساندن اکسیژن به سلول‌های بدن، نیرو و انرژی می‌دهد. اگر گلبول‌های قرمز کار خود را به درستی انجام ندهند، بدن انرژی لازم را برای عملکرد دریافت نمی‌کند. برخی از انواع کم خونی کوتاه مدت و خفیف است و برخی دیگر می‌تواند تا پایان عمر ادامه داشته باشد. در صورت عدم درمان، کم خونی ممکن است تهدید جدی برای سلامتی افراد باشد.
علائم و نشانه‌های کم خونی چیست؟
درمان سریع کم خونی باید با مشاهده علائم آن آغاز شود. علائم و نشانه‌های متعددی در انواع کم خونی رخ می‌دهد که شایع‌ترین آن خستگی، تنگی نفس و احساس سرماست. اما سرگیجه یا ضعف، سردرد، درد زبان، پوست رنگ پریده «پوست خشک یا پوستی که به راحتی کبود می‌شود»، حرکت ناخواسته در ساق پا «سندرم پا‌های بیقرار»، ضربان قلب سریع، ریزش شدید مو، کمبود انرژی، تنگی نفس، همیشه بد خلق بودن از دیگر علائم کم خونی بدن است.
کم‌خونی در دنیا چقدر شایع است؟
بیش از دو میلیارد نفر در سطح جهان به کم خونی مبتلا هستند که بیش از ۳۰ درصد از جمعیت کل جهان را شامل می‌شود. این بیماری مخصوصاً در کشور‌هایی که منابع کمی دارند، شایع است، اما بسیاری از مردم کشور‌های توسعه‌یافته و صنعتی نیز با آن درگیرند. مثلاً در آمریکا، کم‌خونی شایع‌ترین بیماری خونی است. طبق آمار بیش از ۳ میلیون آمریکایی به آن مبتلا هستند.
چه افرادی بیشتر به کم‌خونی مبتلا می‌شوند؟
طبق تحقیقات، هر کسی ممکن است به کم‌خونی مبتلا شود، اما گروه‌های زیر بیشتر در معرض خطر هستند:
زنان: از دست دادن خون در دوران قاعدگی و زایمان می‌تواند منجر به کم‌خونی شود. اگر فردی قاعدگی شدید یا بیماری‌هایی مانند فیبروم داشته باشد، بیشتر در معرض اختلال کم خونی است.
کودکان در بازه سنین ۱ تا ۲ سال: بدن هنگام تجربه جهش رشد به آهن بیشتری نیاز دارد.
نوزادان: معمولاً وقتی کودک از شیر گرفته و شروع به غذا خوردن می‌کند، آهن کمتری دریافت می‌کند. زیرا آهن مورد نیاز خود را به اندازه کافی از غذا‌های جامد دریافت نخواهد کرد.
افراد بالای ۶۵ سال: این افراد به خاطر رژیم غذایی فاقد آهن و برخی بیماری‌های مزمن دچار کم‌خونی می‌شوند.
افرادی که از دارو‌های رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنند: این دارو‌ها شامل دارو‌هایی مانند آسپیرین، کلوپیدوگرل، وارفارین، محصولات هپارین و... می شوند.
چند نوع کم خونی وجود دارد؟
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد، که هر یک از آن‌ها باعث کاهش تعداد گلبول‌های قرمز در گردش خون می‌شود. سطح گلبول قرمز به دلایل هموگلوبین پایین یا کار نکردن هموگلوبین‌ها کاهش می‌یابد. همچنین در برخی از مواقع بدن گلبول‌های قرمز کافی تولید نمی‌کند یا بدن خیلی سریع گلبول‌های قرمز خون را تجزیه می‌کند.
چگونه از ابتلا به کم خونی جلوگیری کنیم؟
کم خونی شیوع بسیار بالایی دارد، اما افراد سالم می‌توانند با داشتن یک رژیم غذایی سالم و فاقد غذا‌های فرآوری نشده از کم خونی پیشگیری کنند. برخی از مواد غذایی مورد نیاز در این رژیم غذایی عباتند از:
۱- جگر: جگر گاو و گوسفند یکی از منابع مهم سرشار از آهن، ویتامین B ۱۲ و انواع مواد معدنی دیگر است. مصرف جگر خام یا پخته‌شده می‌تواند به کاهش علائم کم خونی و درمان آن کمک کند.
۲- غذا‌های سرشار از ویتامین C: اگر منابع غذایی سرشار از آهن را مصرف کنید، اما این ماده در بدن جذب نشود، می‌توان گفت مصرف این غذاها هیچ تأثیری در کاهش علائم کم خونی نداشته است. ویتامین C یکی از مواد مهمی است که به بدن برای جذب آهن کمک می‌کند. اگر یک غذای سرشار از آهن مثل جگر می‌خورید، سعی کنید در همان وعده غذایی از منابع سرشار از ویتامین C مانند گوجه‌فرنگی، فلفل یا توت‌فرنگی استفاده کنید تا آهن به صورت حداکثری جذب بدن شود.
۳- استفاده از شیرین‌کننده‌های طبیعی «در مقدار کم»: انواع مختلف شیرین‌کننده‌های طبیعی مثل شیره انگور، توت و خرما و همچنین عسل جایگزین بسیار خوبی برای شکر در افراد دارای کم خونی است. همان‌طور که می‌دانید شکر و قند‌های مصنوعی باعث اختلال جذب آهن می‌شوند در نتیجه با جایگزین کردن این قند‌ها با شیرین‌کننده‌های طبیعی می‌توان به جذب آهن بدن بسیار کمک کرد. البته توجه کنید که باید از مصرف بیش از حد این مواد خودداری کنید.
۴- سبزیجات سبز و برگ‌دار: سبزیجات سبز و دارای برگ، مقدار قابل‌توجهی آهن و اسیدفولیک دارند. البته توجه کنید که برخی از این سبزیجات مثل اسفناج خام حاوی اسید اگزالیک هستند که باعث کاهش جذب آهن بدن می‌شود. به این ترتیب باید این سبزیجات را به صورت پخته‌شده استفاده کنید.
مهمترین وعده غذایی برای مبتلایان به کم خونی
وعده صبحانه یکی از مهمترین وعده‌های غذایی است که باید همه افراد خصوصاً افراد مبتلا به کم خونی به این وعده توجه کنند. در واقع می‌توانید با خوردن یک صبحانه سرشار از آهن از کم خونی و کمبود آهن در بدن خود جلوگیری کنید. البته توجه داشته باشید که گنجاندن مواد غذایی سرشار از آهن در تمام وعده‌های غذایی سطح آهن بدن را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود قهوه یا چای را چند ساعت قبل و یا بعد از مصرف صبحانه مصرف کنید تا در جذب آهن اختلال ایجاد نکنند.
بهترین غذا برای پیشگیری و درمان کم‌خونی
اگر می‌خواهید با کم خونی مقابله کنید به نکات زیر توجه کنید:
۱- از مصرف غذا‌های غنی از آهن با غذاها یا نوشیدنی‌هایی که مانع از جذب آهن می‌شوند، خودداری کنید. برخی از این نوشیدنی‌ها و غذاها عبارتند از قهوه، چای، تخم‌مرغ، غذا‌های سرشار از اگزالات و غذا‌های سرشار از کلسیم
۲- برای بهبود جذب آهن، غذا‌های غنی از آهن را با غذا‌های سرشار از ویتامین C مانند پرتقال، گوجه‌فرنگی یا توت‌فرنگی مصرف کنید.
۳- برای بهبود جذب آهن می‌توانید غذا‌های غنی از آهن را همراه با غذا‌های دارای بتاکاروتن مانند زردآلو، فلفل قرمز و چغندر بخورید.
۴- سعی کنید در طول روز انواع غذا‌های دارای آهن را مصرف کنید تا میزان آهن دریافتی خود را افزایش دهید.
۵- برای افزایش جذب آهن بدن تا حد امکان سعی کنید غذا‌های دارای آهن هِم و غیرهِم را همراه با هم مصرف کنید.
۶- برای تقویت تولید گلبول قرمز در بدن، غذا‌های غنی از فولات و ویتامین B ۱۲ را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
بهترین آجیل برای پیشگیری و درمان کم خونی
آجیل و مغز‌ها یکی دیگر از منابع مهم سرشار از آهن هستند و پزشکان توصیه می‌کنند افراد مبتلا به کم خونی آجیل‌ها را در تغذیه خود جای دهند. سعی کنید در روز ۲ تا ۳ عدد از مغز پسته خام، بادام، گردو، بادام هندی و فندق را مصرف کنید.
البته توجه کنید که آجیل‌ها منابعی عالی و سرشار از پروتئین، فیبر، چربی‌های خوب، ویتامین‌ها، مواد معدنی و همچنین آنتی‌اکسیدان‌ها و دیگر ترکیبات گیاهی مفید هستند. به خاطر داشته باشید که برشته کردن این آجیل‌ها ممکن است به مواد مغذی موجود در آن‌ها آسیب برساند بنابراین بهتر است برای درمان کم خونی از آجیل‌های خام استفاده کنید.