تجارب گذشته در صنعت نفت نشان داده دستیابی به اهداف بزرگ، مستلزم تلاش و باور به دانش و توان فنی و مهندسی داخلی است. تحقق اهداف به حمایت و همراهی همه کسانی نیاز دارد که دل در گرو مهر این آب و خاک داشته و مشفقانه برای توفیق بیشتر این صنعت مهم و راهبردی، به‌ویژه در شرایط کنونی تلاش می‌کنند.
روزی که میدان گازی پارس جنوبی کشف شد شاید هیچ ایرانی تصور نمی‌کرد روزی برسد که جوانان این کشور بتوانند صفر تا صد گاز آن را بدون حضور حتی یک مهندس خارجی تولید کنند و به‌آسانی به مبادی مصرف داخلی و صادراتی برسانند. برخی که چند سال سکان وزارت نفت را در دست داشتند تصورشان این بود نیروی انسانی ایرانی تنها به درد کارگری و انجام امور ابتدایی در توسعه مگاپروژه‌های صنعت نفت می‌خورد و برای تولیدی کردن میدان‌های نفتی و گازی باید به سراغ خارجی‌ها رفت، غافل از آنکه روحیه مقاومت در مردم ایران سبب خواهد شد بتوانیم در برابر تحریم‌های غربی پیروز شویم.
ملی‌گرایی، مهم‌ترین ویژگی مردم ایران است
با توجه به اداره کامل این صنعت پس از ۴۴ سال تحریم، شرکت‌های آمریکایی و اروپایی هم‌اکنون با گوشت و استخوان خود درک کرده‌اند که ویژگی مهم مردم ایران، ملی‌گرایی است. در دهه‌های اخیر سهم ایران از میدان مشترک پارس جنوبی ۳۰ درصد و سهم قطر ۷۰ درصد بود، اما با اتکا به توان داخلی اکنون تولید گاز بیشتری از آن میدان نسبت به قطر داریم و فاز‌های پارس جنوبی در سال‌های گذشته در بخش خشکی و دریا از سوی شرکت‌های ایرانی توسعه یافته است.
روزگاری در اوایل دهه ۸۰ شمسی شرکت نفت مناطق مرکزی ایران که مدیریت همه میدان‌های خشکی کشور در بخش‌های مرکزی را بر عهده دارد بیش از ۷۰ درصد گاز مورد نیاز کشور را تولید می‌کرد، اما به دلیل افت طبیعی مخازن و نبود سرمایه‌گذاری سهم این شرکت در تأمین گاز کشور به کمتر از ۳۰ درصد رسیده است، از این رو چیز پیچیده‌ای نیست که پس از ۳۴ سال از آغاز تولید در میدان مشترک پارس جنوبی، به‌طور طبیعی در شاهد آغاز افت تولید باشیم، هرچند درصد آن کم است البته پیش‌بینی می‌شود چهار تا پنج سال آینده حجم آن قابل‌توجه باشد و سالانه به‌اندازه یک فاز (۲۸ میلیون مترمکعب) افت تولید در این میدان خواهیم داشت. بالطبع پس از فراغت از توسعه پارس جنوبی با جدیت باید در حفظ و نگهداشت تولید از این میدان مشترک کوشید.
تولد دوباره فاز‌های پارس جنوبی
متخصصان کشورمان بدون حضور شرکت‌های خارجی بار دیگر قصد دارند کاری را در پایتخت گازی ایران شدنی کنند. آن‌ها برای حفظ و نگهداشت تولید از این دارایی بزرگ و گران‌بهای ایرانیان دو راه را در پیش گرفته‌اند؛ راه‌های کوتاه‌مدت شامل حفر چاه‌های اضافی، کشیدن خطوط لوله مازاد و اسیدکاری چاه‌ها که هم‌اکنون در برنامه است، اما راه بلندمدت دستیابی به فناوری سکوی فشارافزا است. احداث این سکو‌ها می‌تواند به تولد دوباره فاز‌های پارس جنوبی و تولید با توان حداکثری از این میدان منجر شود.
ایران قصد دارد ۲.۶ میلیارد دلار در بخش ساخت، نصب و راه‌اندازی سکوی فشارافزایی گاز فاز ۱۱ پارس جنوبی سرمایه‌گذاری کند. در آینده البته باید حدود ۲۰ سکوی فشارافزای گاز برای دیگر فاز‌های پارس جنوبی تعریف، ساخته، نصب و راه‌اندازی شود و از این رو دقت و حساسیت کافی در ساخت نخستین سکو در فاز ۱۱ میدان مشترک پارس جنوبی ضروری است.
سکو‌های فشارافزا با ظرفیت ۲ میلیارد فوت‌مکعب از قابلیت فشارافزایی به میزان ۹۰ بار برخوردارند. هدف ایران این است که سکوی فشارافزا را در یارد‌های ساحلی خود بسازد، اما از آنجا که این سکو حدود ۲۰ هزار تن وزن خواهد داشت و در ایران سابقه و تجربه مهندسی تفضیلی، ساخت و نصب سکو با وزن بیش از ۷ هزار تن وجود ندارد، بنابراین باید زیرساخت‌های موجود را در کشور ارتقا دهیم. مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس چندی پیش گفت: با تدبیری که مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اندیشید کارگروهی برای فشارافزایی پارس جنوبی تشکیل و پیمانکار مشاوره طراحی پایه تأیید شد.
۸۰ درصد گاز کشور از میدان مشترک پارس جنوبی تأمین می‌شود
طراحی پیچیده، ضرورت چیدمان درست تجهیزات، رعایت مسائل ایمنی و امور عملیاتی از ویژگی‌های این سکوی فشارافزا به‌شمار می‌آید. برای نصب این سکو باید از روش فلوت اور (Float Over) استفاده شود که فناوری آن در ایران موجود نیست. طراحی مفهومی و پایه سکوی تقویت فشار گاز در فاز ۱۱ پارس جنوبی باید حتماً از سوی مشاور بین‌المللی انجام و به الگویی درست و دقیق برای بهره‌مندی ایران در دیگر فاز‌های پارس جنوبی بدل شود.
موقعیت جغرافیایی فاز ۱۱ هم با توجه به مرزی بودن این فاز و برداشت هم‌زمان ایران و قطر، در معرض افت تولید قرار دارد، بنابراین برنامه‌ریزی شده بود در این بلوک، برخلاف دیگر فاز‌های پارس جنوبی از ابتدا، سکوی فشارافزا نصب شود. از سوی دیگر برداشت گاز از مخزن مشترک پارس جنوبی سالانه در حال افت است و باید به فکر نگهداشت تولید در دیگر بلوک‌ها بود. تاکنون به‌طور سنتی از بلوک‌ها برداشت و انتظار زیادی برای کشور ایجاد شده است و اکنون ۸۰ درصد گاز کشور از میدان مشترک پارس جنوبی تأمین می‌شود.
ایران اکنون برای ساخت سکوی فشارافزا یک طراحی بنیادی در دست دارد که شرکتی فرانسوی پیش از بازگشت تحریم‌ها آن را انجام داد. انتظار می‌رود با این برنامه بتوان طراحی پایه را با یک شرکت داخلی یا یک شرکت خارجی دنبال کرد تا الگویی برای کل فاز‌های پارس جنوبی پیاده شود.
هم‌اکنون برای پیشبرد طرح فشارافزایی گزینه‌های مختلفی پیش‌بینی شده است؛ از جمله برای هر سکوی پارس جنوبی، یک سکوی تقویت فشار مختص همان سکو نصب شود که البته با توجه به اینکه ۳۸ سکوی سرچاهی، هزینه بالایی می‌طلبد.
گزینه دیگر این است که مجتمع‌های سکو‌های تقویت فشار در جایی از میدان که خطوط لوله خارج و نزدیک هم می‌شود، نصب و در عمل تقویت فشار یک مجموعه از سکو‌ها در یک نقطه متمرکز شود. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود سه مجتمع تقویت فشار در دریا داشته باشیم، یعنی هر هاب مربوط به ۱۰ تا ۱۲ سکو می‌شود. با این تفاسیر پیش‌بینی کارشناسان برای این پروژه قریب به ۲۰ میلیارد دلار است درحالی که تاکنون تنها سه سکوی تقویت فشار در دنیا ساخته شده است.
فشار چاه‌های موجود در سکو‌های میدان گازی پارس جنوبی برای اینکه یک میلیارد فوت‌مکعب گاز به خشکی منتقل کنند به‌صورت متعارف باید ۱۲۰ بار باشد، حالا اگر این ۱۲۰ بار به ۱۰۰ بار کاهش یابد به‌راحتی نمی‌توان یک میلیارد فوت‌مکعب گاز به خشکی منتقل کرد و اگر این بار به ۹۰ برسد تنها می‌توان ۷۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز را به خشکی انتقال داد. به همین صورت افت تولید خواهیم داشت، یعنی به مرور زمان که فشار سرچاهی افت می‌کند تولید، متناسب با آن کاهش می‌یابد. اینجا نقش سکوی فشارافزا مشخص می‌شود و با نصب این سکو‌ها جلوی افت تولید گرفته خواهد شد.
اما در نبود این سکو‌ها فعلاً باید افت فشار و تولید را که به‌تدریج اتفاق می‌افتد، با حفاری‌های جدید و عملیات تعمیراتی چاه‌های موجود تحمل کرد. هم‌اکنون برخی کار‌ها از جمله اسیدکاری چاه‌های پارس جنوبی آغاز شده و هرساله اسیدکاری ۱۰ تا ۱۱ حلقه چاه انجام و تولید با مشبک‌کاری لایه‌ها و اسیدکاری آن صورت می‌گیرد. همچنین حفاری ۳۵ حلقه چاه درون‌میدانی در میدان مشترک پارس جنوبی با هدف افزایش بهره‌وری و نگهداشت تولید گاز به‌زودی آغاز می‌شود.
تا فشار ۳۰ بار تولید ادامه دارد
بر اساس برنامه‌ریزی‌ها در شرکت ملی نفت ایران در میدان گازی پارس جنوبی تولید تا فشار ۳۰ بار نیز ادامه خواهد داشت، یعنی حتی اگر فشار گاز که هم‌اکنون ۱۲۰ بار برای هر یک میلیارد فوت‌مکعب در پارس جنوبی است به ۳۰ هم برسد باید همچنان از این میدان برداشت شود و تأسیسات پارس جنوبی سرپا بماند. به‌طور میانگین در هر سکو سالانه حدود هفت بار افت فشار داریم.
با احتساب قیمت ۱۰ سنت برای هر مترمکعب گاز و ۵۰ دلار برای هر بشکه میعانات گازی روزانه ۵ میلیون دلار ارزش تولیدات از هر فاز میدان گازی پارس جنوبی است، یعنی ارزش روزانه محصولات ۲۶ فاز پارس جنوبی که هم‌اکنون در مدار تولید قرار دارد، ۱۳۰ میلیون دلار است.
این مسئله تا حدی جدی است که کارشناسان بار‌ها نسبت به افت فشار مخزن پارس جنوبی هشدار دادند تا آنجا که مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی با عنوان «مسائل راهبردی بخش انرژی در سند هفتم توسعه - ذخیره‌سازی گاز» به وضع نامطلوب تراز گاز کشور پرداخت و پیش‌بینی کرد در صورت ادامه روند کنونی، حداکثر اختلاف مصرف گاز در فصول گرم و سرد در سال‌های ۱۴۱۰ و ۱۴۲۰ به‌ترتیب به ۴۵۳ و ۵۷۹ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد که تأمین گاز در فصول سرد سال را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۲۰ احتمالاً حجم کل عرضه گاز طبیعی به روزانه ۸۹۸.۷ میلیون مترمکعب برسد، این در حالی است که مقدار مصرف همه بخش‌ها برابر با ۱۴۱۰.۸ خواهد بود، درنتیجه روزانه ۵۱۲ میلیون مترمکعبی کمبود گاز خواهیم داشت.
هم‌زمان با انتشار گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نگرانی‌ها درباره افت فشار بزرگ‌ترین میدان گازی کشور یعنی پارس جنوبی شدت گرفته است. به گفته جواد اوجی، وزیر نفت حداقل ۸۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است تا تولید گاز در پارس جنوبی صعودی شود.
تامین ۷۰ درصدی گاز کشور در پارس جنوبی
در اهمیت سرمایه‌گذاری زودهنگام در تقویت افت فشار گاز پارس جنوبی همین بس که احمد مرتضایی، رئیس کمیته انرژی مجمع تشخیص مصلحت نظام، مسئله افت فشار میدان پارس جنوبی را یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه انرژی قلمداد کرد و توضیح داد: افت فشار میدان پارس جنوبی سبب کاهش ورودی به پالایشگاه‌ها و سرانجام کاهش تولید بنزین می‌شود، بنابراین متناسب با افت فشار گاز در میدان پارس جنوبی، با افت تولید میعانات گازی هم وبه‌رو می‌شویم. پس اگر برای این چالش چاره‌اندیشی نشود باید هزینه سرسام‌آوری که شروع هم شده برای واردات برق، گاز و بنزین صرف شود.
حامد صاحب‌هنر، کارشناس اقتصاد انرژی هم معتقد است: ما دقیقه ۹۰ را در ناترازی و بحران انرژی رد کرده‌ایم و در مورد مسئله افت فشار میدان پارس جنوبی باید با مردم صریح و شفاف صحبت کنیم تا وضعیتی که در انتظار ما است نشان داده شود، زیرا پارس جنوبی بیش از ۷۰ درصد گاز کشور و ۵۰ درصد کل انرژی مصرفی کشور را تأمین می‌کند. با توجه به افت فشار و تولید تخمین زده می‌شود از سال ۱۴۰۴ حداقل سالی یک‌فاز از پارس جنوبی را از دست بدهیم و تا سال ۱۴۲۰ در خوش‌بینانه‌ترین حالت تولید این میدان از ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز به حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب برسد. برآورد بدبینانه نیز نشان می‌دهد در سال ۱۴۱۰ باید ۳۰ میلیارد دلار هزینه صرف واردات سوخت مایع و سوخت جایگزین شود که معادل ۵ میلیون بشکه نفت است و این مقدار تا سال ۱۴۲۰ به ۵۰ میلیارد دلار می‌رسد.
با خروج آمریکا از برجام و جبران نشدن تعهدات برجامی از یک سو و چشم امید داشتن برخی‌ها در صنعت نفت به انجام تعهدات از سوی غربی‌ها، این صنعت را هم‌اکنون با چالش‌های زیادی مانند ناترازی روزانه ۲۴۰ میلیون مترمکعبی گاز روبه‌رو کرده است.
حل مشکل کاهش فشار در چاه‌های پارس جنوبی در اولویت دولت سیزدهم
کاهش فشار طبیعی گاز و به‌تبع آن افت تولید در میدان گازی پارس جنوبی یکی از چالش‌های مطرح و هشدار داده‌شده از سوی کارشناسان است که به‌زعم آنان در صورت رخ دادن، با یکی از جدی‌ترین بحران‌های کشور مواجه خواهیم شد؛ موضوعی که حل آن در وزارت نفت دولت سیزدهم در اولویت قرار گرفته است.
زمزمه‌های ناترازی گاز فراگیر شده بود که سخن از افت فشار گاز در میدان پارس جنوبی به‌عنوان هشدار از زبان کارشناسان به گوش رسید؛ میدانی مشترک با کشور همسایه که رقابت تنگاتنگی در برداشت با کشورمان دارد. میدانی که نقش ۷۵ درصدی و تعیین‌کننده‌ای در تأمین و پالایش گاز کشور بر عهده دارد و افت فشار در آن به‌منزله استخراج نشدن درست و ته‌نشین شدن میعانات، از کار افتادن فاز‌ها در سال‌های آینده و سرانجام به‌وقوع پیوستن بحرانی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خواهد بود.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم با شعار مردمی بودن، پیشگیری از بحران انرژی در اولویت قرار گرفت و وزارت نفت بر آن شد با تکیه بر توان داخلی و بدون توجه به مدعیان غربی که به هر بهانه‌ای صحنه عمل را ترک می‌کنند، اقدام به برنامه‌ریزی، جذب سرمایه و سپردن کار به کاردان در حوزه تقویت فشار گاز پارس جنوبی کند.
محسن خجسته مهر، معاون وزیر نفت در این زمینه گفته برای جبران و غلبه بر ناترازی گاز ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی شده که ۲۰ میلیارد دلار مربوط به فشارافزایی میدان گازی پارس جنوبی است، زیرا ۷۰ درصد تولید و مصرف گاز کشور مربوط به پارس جنوبی است و باید مرکز توجه ما قرار گیرد تا تولید پایدار داشته باشیم. هم‌اکنون نیز در بخش طراحی و مطالعات فعالیت انجام می‌شود و پیمانکار با دو شرکت خارجی کار را جلو می‌برد.
هرچند رسیدن به فشارافزایی نیاز به فناوری و تجهیزات کمپرسور و... دارد، اما دولت سیزدهم ناامید نشد و با اعتماد به شرکت‌های ایرانی و مجموعه‌هایی که قبلاً توانمندی‌های خود را اثبات کرده‌اند، به آن‌ها فرصت عمل داده است تا آنجا که به گفته خجسته‌مهر، معاون وزیر نفت، برای تداوم تولید گاز در پارس جنوبی برنامه‌های نگهداشت توان تولید، حفاری‌های چاه جدید و فشارافزایی در مرحله طراحی و مطالعات قرار دارد و تولید دو کمپرسور در بخش خشکی با پیشرفت ۸۴ درصد و بخش دریایی ۳۰ درصد پیشرفت داشته است که به گفته معاون اول رئیس جمهوری در صورت تحقق سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری در پروژه فشارافزایی پارس جنوبی ۵۰۰ میلیارد دلار درآمد برای کشور از این میدان خواهیم داشت.