روز پنجشنبه دوم شهریور ماه «سیریل رامافوزا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی در نشست سران بریکس اعلام کرد که شش عضو جدید شامل ایران، آرژانتین، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر و اتیوپی به این گروه دعوت شده‌اند.
بر اساس اعلام رسانه‌ها این ۶ کشور از اول ژانویه ۲۰۲۴ (۱۱ دی ۱۴۰۲) به عضویت کامل بریکس درخواهند آمد.
آیت‌الله سید ابراهیم، رئیسی رئیس جمهور نیز روز پنجشنبه دوم شهریور ماه سال جاری در این نشست شرکت و به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: مطمئنا فواید عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس تاریخ‌ساز خواهد بود و فصل و گامی نو را در جهت گسترش عدالت، انصاف، اخلاق و صلح پایدار در صحنه بین‌المللی رقم خواهد زد.
رئیس جمهور بعد از بازگشت به تهران نیز در اظهاراتی در این باره بیان کرد: موضوع عضویت جمهوری اسلامی ایران در «بریکس» از آنجا آغاز شد که سال گذشته در نشست مجازی بریکس شرکت کردیم و درخواست عضویت جمهوری اسلامی ایران در آن نشست مطرح شد. پیگیری‌‌هایی نیز از طریق سران بریکس برای عضویت ایران صورت گرفت. بر کسی پوشیده نیست که جمهوری اسلامی ایران از جایگاه ژئوپلتیک کنشگری فعال در عرصه‌های مختلف بین‌المللی دارد. موضوع عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس با اجماع اعضا صورت گرفت و به اتفاق آراء به عضویت جمهوری اسلامی ایران رأی داده شد.
وی با تأکید بر اینکه طبیعتاً سازوکارها و برنامه‌ریزی‌هایی را می‌طلبد که سازوکار اجرایی همکاری ما با بریکس فراهم بشود، گفت: با سرعت این سازوکارها در حال ایجاد است، از آن زمانی که عضویت اعلام شد، همکاران وزارت خارجه کشورمان بررسی‌هایی را انجام داده‌اند. یکی از مفاهیمی که مطرح شد، ایجاد صندوق بریکس بود که تمرکز بریکس بر همکاری‌های تجاری و اقتصادی است.
حسین امیرعبداللهیان نیز در واکنش به دعوت به عمل آمده از ایران برای عضویت در بریکس، گفت: این موفقیت بزرگ علاوه بر تقویت چندجانبه‌گرایی، می‌تواند زمینه تعقیب اهداف و توسعه دیگر راهبردهای کلان دولت در اجرای دیپلماسی پویا را فراهم سازد.
با این حال برای برخی این سؤال مطرح شده که روند عضویت ایران در این سازوکار به چه صورت خواهد بود؟
در این خصوص با کارشناسان مطلع این موضوع مورد پرسش قرار گرفت. این کارشناسان با اشاره به اظهارات «سیریل رامافوزا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی در نشست ژوهانسبورگ در خصوص اینکه فاز اول گسترش بریکس این ۶ کشور هستند، عنوان کردند: در بیانیه پایانی این نشست هم به این موضوع اشاره شده که «ما پنج کشور تصمیم گرفتیم از آرژانتین، مصر، ایران، اتیوپی، عربستان و امارات برای عضویت دعوت کنیم» و بر این اساس عملا از صبح اول ژانویه سال آینده میلادی (۲۰۲۴) این ۶ کشور در صورتی که این دعوت را اجابت کنند و خودشان مشکلی در داخل نداشته باشند به عضویت کامل این سازوکار درمیآیند و از آن زمان اعضای این گروه به ۱۱ عضو افزایش می‌یابد.
در همین خصوص برخی بریکس را با شانگهای مقایسه می‌کنند که به باور این کارشناسان، روند عضویت شانگهای و بریکس متفاوت است. برای پیوستن به شانگهای نیازمند الحاق به تعدادی موافقتنامه بود که ایران برای عضویت کامل در شانگهای به ۴۹ موافقتنامه پیوست، ولی برای پیوستن به بریکس که ائتلاف محور است چنین روندی وجود ندارد.
در همین خصوص یک منبع مطلع درباره طی مراحل در داخل کشور برای عضویت در این سازوکار اظهار داشت: این گروه هیچ سند تاسیسی ندارد که بخواهیم آن را به مجلس شورای اسلامی ببریم. با توجه به حضور رئیس جمهور و وزیر امور خارجه در نشست ژوهانسبورگ به نظر می‌آید که نیازمند فرآیند داخلی پیچیده‌ای برای عضویت کامل در این سازوکار نیستیم.
علاوه بر این، ناصر کنعانی سخنگوی دستگاه دیپلماسی روز دوشنبه ششم شهریور ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره روند عضویت ایران در بریکس گفت: تا جایی که می‌دانم عضویت در بریکس به عنوان یک گروه، پیوستن به یک معاهده و موافقتنامه نیست و احتمالا نیاز به مصوبه مجلس ندارد. وی با یادآوری این نکته که این اطلاعات من دقیق نیست و بر مبنای اطلاعات شخصی است، خاطرنشان کرد: عضویت در بریکس جزو اهداف دولت ایران بوده و مورد حمایت نمایندگان مجلس است و مورد اهتمام و استقبال همه در داخل قرار دارد.
از اول ژانویه ۲۰۲۴ روسیه ریاست دوره‌ای یک ساله این گروه را بر عهده می‌گیرد و نشست بعدی قرار است در کازان روسیه برگزار شود.
سازوکار بریکس (BRICS) شامل پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. برای نخستین بار وزرای امور خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ با هم دیدار کردند و نخستین نشست رسمی سران این گروه در سال ۲۰۰۹ در روسیه برگزار شد. آفریقای جنوبی هم در سال ۲۰۱۰ به شورای تجاری این گروه پیوست و ریاست این گروه در سال ۲۰۲۳ را نیز بر عهده دارد. در سالی که گذشت الجزایر، آرژانتین، مصر، اندونزی، ایران، نیجریه، عربستان سعودی، ترکیه و امارات تمایل خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کردند.
در دوران ریاست چین بر بریکس در سال ۲۰۲۲ رئیس جمهور چین از آیت‌الله رئیسی برای شرکت در این نشست دعوت کرد که بر این اساس رئیس جمهور در این نشست به صورت آنلاین شرکت و به ایراد سخنرانی پرداخت. پیش از این سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی از ارسال درخواست عضویت ایران در بریکس از سوی حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه خبر داده بود.
بانک بریکس
از دیگر موضوعات بحث عضویت ایران در بانک بریکس است که البته پروسه‌ای متفاوت دارد. ایران مذاکرات برای عضویت در این بانک را از سال ۲۰۱۷ شروع کرده است. در حاشیه نشست بریکس نیز مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه با «دیلما روسف» رئیس این بانک دیدار و گفت‌وگو کرد. صفری شب گذشته در گفت‌وگویی تلویزیونی در این باره اظهار داشت: در حاشیه نشست ژوهانسبورگ بلافاصله بعد از اینکه عضویت ما در این گروه اعلام شد، من با خانم روسف، رئیس بانک بریکس ملاقات و تقاضای عضویت در این بانک را ارائه دادم.خانم روسف گفت که با ورود شما به بریکس، روند عضویت شما در بانک بریکس آسان‌تر خواهد بود.
وی به دعوت به عمل آمده از رئیس بانک بریکس به تهران هم اشاره کرد و افزود: از رئیس بانک بریکس دعوت کرده‌ایم به تهران بیاید تا در جریان این سفر روند عضویت ایران در این بانک را پیش ببریم. بانک بریکس مانند بانک سازمان کنفرانس اسلامی است و ما می‌توانیم از امتیازات مالی آن استفاده کنیم و از این منابع مالی برای پیشبرد پروژه‌هایمان بهره‌برداری کنیم.
در حال حاضر امارات و مصر که به عنوان اعضای جدید برای پیوستن به بریکس دعوت شده‌اند، عضو بانک بریکس هستند.
منبع: فارس