آیین رونمایی و معرفی کتاب «مرغان ابراهیم؛ روایت‌هایی از پیاده‌روی اربعین» از سلسله برنامه‌های فرهنگی خانه کتاب و ادبیات ایران با عنوان «تکیه کتاب» با حضور ابراهیم اکبری دیزگاه و مهدی کفاش در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
اربعین یک جهان متفاوت می‌سازد
در ابتدای این نشست مهدی کفاش ضمن بیان اینکه اربعین یک سفر انفرادی است و در این سفر نگاه آدم‌ها به پیرامونشان متفاوت می‌شود، گفت: در این سفر وقتی با جمع همراه می‌شویم، اتفاق تازه‌ای رخ می‌دهد. هر کس با ارتباط خاصی که با حضرت عباس (ع)، امام حسین (ع) و حضرت علی (ع) دارد، به این سفر می‌رود و وقتی برداشت‌های متفاوت این افراد به هم می‌رسد، گویی منابع متفاوتی به هم برخورد می‌کند و دائم در حال «شدن» است.
کفاش به تفاوت سفر اربعین و حج اشاره کرد و ادامه داد: سفر اربعین قابل روایت کردن است، اما سفر حج اینگونه نیست. در سفر حج مناسکی را به عنوان چهارچوب رعایت می‌کنیم، اما در سفر اربعین اینگونه نیست. در حج میزبان را نمی‌بینیم و تنها امر مهم انجام مناسک است. برای سفر به حج باید تمکن مالی داشته باشید. اما در اربعین آدم‌های مختلف با تمکن مالی مختلف می‌بینید. به عبارتی اربعین یک جهان متفاوت می‌سازد و در آنجا چهارچوب، اعمال، اجبار و شرط تمکن مالی وجود ندارد؛ بنابراین آزادی روایت می‌سازد و ماجرا خلق می‌کند. در اربعین حتی به لحاظ پوشش هم آزادی وجود دارد، اما در حج اینگونه نیست و باید لباس مخصوص پوشید.
اربعین در دین‌داری ما تغییر ایجاد می‌کند
در ادامه این نشست، ابراهیم اکبری دیزگاه به بیان خاطراتی از سفر به اربعین پرداخت و گفت: اربعین مثال صحیح آیه وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ است که می‌فرماید ما شما را در خشکی و دریا حمل می‌کنیم. در سفر به اربعین من را حمل کردند. بعد از چند سفر به اربعین، سفرنامه نوشتم، اما هیچ کدام از آن‌ها منتشر نشد. سه اثر درباره اربعین از من منتشر شده است و در آن‌ها هدفم رسیدن به چیستی اربعین بود.
این نویسنده درباره رابطه روایت و اربعین چنین توضیح داد: از دوران کودکی در هیئت‌ها حضور داشتم، اما هیچ وقت فکر نوشتن درباره هیئت به ذهنم نرسید چرا که هیئت را جزئی از زندگی روزمره می‌دانستم. از این جهت اربعین با هیئت فرق دارد. اربعین یک رخداد است و در وضعیت و دین‌داری ما تغییر اساسی ایجاد می‌کند. بعد از قاجار، شکل عزاداری و دین‌ورزی ما در قالب هیئت صورت گرفت و در طول این ۱۵۰ سال ساختار و شکل مشخصی پیدا کرد.
اکبری دیزگاه با اشاره به این نکته که هیئت و سفر به اربعین با هم متفاوت هستند، گفت: ذات سفر به اربعین دوری است. اما ما برای حضور در هیئت به محل سکونت خود مراجعه می‌کنیم. هیئت یک امر کاملا شخصی، خانوادگی و حساب شده است. مسافران اربعین را مسافر یا زائر نمی‌دانم بلکه آن‌ها را اربعینی خطاب می‌کنم. اربعینی‌ها بعد از بازگشت از سفر ماجرای اربعین را در قالب‌های مختلف همچون عکس، دل‌نوشته و کتاب روایت می‌کنند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود بحث روایت‌پذیر بودن اربعین را مطرح کرد و ادامه داد: هیات روایت گریز است. اربعین وضعیت ما شیعیان را تغییر می‌دهد، اما هیئت جنبه محلی و شخصی دارد. اربعین منتسب به شیعیان است، اما اقشار مختلف مردم از ترکیه، قرقیزستان، گرجستان، انگلستان و همه قوم‌های ایرانی در آن حضور دارند. اربعین ویژگی جهانی دارد. در هیئت دور هم جمع می‌شویم، اما برای اربعین باید سفر کنیم. همچنین در اربعین مرجعیت معنا ندارد و دال مرکزی آن مفهوم امام است. در کتاب‌هایی که درباره اربعین نوشتم به دنبال طرح این روایت بودم که مسئله شیعه، امام است. بزرگان ما و اشخاصی مانند علامه طباطبایی در المیزان بر این موضوع تاکید دارند که امام، ما را به سمت خدا می‌برد. امام با قیامت گره خورده است. بعضی از متفکران می‌گویند قیام، قائم و قیامت از یک جنس هستند. وقتی پا به اربعین می‌گذارید این سه امر به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه تحقق پیدا می‌کند.
اکبری دیزگاه در ادامه سخنان خود با بیان اینکه در اربعین دچار تعلیق می‌شویم و خانه، شهر و کشور خود را ترک می‌کنیم، گفت: در سفر به اربعین، تجربه بی‌واسطه‌ای از امر مطلق پیدا می‌کنید. این تجربه باعث می‌شود اربعین را ترک نکنید. اما این اتفاق در هیئت کم‌رنگ است. این تجربه بی‌واسطه و این رخداد که امر دین‌داری را تغییر داده باعث تحولی در آدم‌ها می‌شود که در رفتار و کردار قابل مشاهده است. روایت این ماجرا در سرنوشت دین‌ورزی ما بسیار موثر خواهد بود.
این نویسنده در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه سفر اربعین، سفر تنهایان است، ادامه داد: مسافر اربعین به عنوان یک انسان مسئله‌مند برای رفتن به این سفر اراده کرده است. چون اربعین در وضعیت ما و به طور کل اقوام تغییر ایجاد می‌کند، یک رخداد است و، چون یک رخداد است، پس روایت‌پذیر است و باید روایت شود. تغییری که اربعین در انسان‌ها ایجاد می‌کند، در دین‌ورزی قابل مشاهده است. اربعین در ایمان ما تغییر ایجاد می‌کند. ما با امر مطلق نسبت برقرار می‌کنیم تا با تکیه به آن، آرامش و امنیت برقرار کنیم. این اتفاق در رفتار و کردار نمود پیدا می‌کند. در اربعین آدم‌ها به گونه‌ای با امر مطلق ارتباط برقرار می‌کنند که این سفر در امنیت و صلح انجام می‌شود.
اکبری دیزگاه در پایان سخنان خود گفت: این رخداد تغییری در وضعیت انسانِ شیعی ایجاد و او را مومن‌تر می‌کند. به این معنا که در کنار او احساس امنیت می‌کنید و «دیگری» مهم می‌شود. هیئتی و موکب‌دار با هم متفاوت هستند؛ موکب‌دار بنا را بر مهمان‌نوازی و ضیافت می‌گذارد. اما هیئتی اینگونه نیست. این ضیافت و مهمان‌نوازی یکی از اسماء الله است که در اربعین تجلی پیدا کرده و دل‌ها و زندگی‌ها را به هم نزدیک می‌کند. امیدوارم این رخداد همچنان بر ما تاثیر بگذارد و به واسطه اربعین، اسماء الهی را در خود ببینیم.
در پایان این نشست، کتاب «مرغان ابراهیم؛ روایت‌هایی از پیاده‌روی اربعین» با حضور علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، اسماعیل جانعلی پور، مدیرکل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ابراهیم اکبری دیزگاه، مهدی کفاش و اکرم گلپایگانی رونمایی شد.