ورشکستگی آبی در کویر/ دخل و خرج آب به هم نمی خورد

کم‌آبی مهمترین مشکل و پیامد خشکسالی‌های ۲۲ ساله در این استان مرزی و کویری است، به گونه‌ای که کسری مخزن تجمعی افزایش یافته و این اضافه برداشت‌ها از منابع آب زیر زمینی که هر سال در حال افزایش بوده، بر کمیت و کیفیت منابع آبی به‌شدت تأثیر گذاشته است.

مسئولان در چند سال گذشته نسبت به بحران آب در استان خراسان جنوبی هشدار دادند، اما یک سال می‌شود که واژه‌ها در این زمینه تغییر کرده و سخن از مرحله فوق بحران یا رسیدن به مرز ورشکستگی آبی است.

از جمله اینکه عضو اصلی هیأت مدیره شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی تیر امسال در نشست خبری مدیران صنعت آب استان به مناسبت هفته صرفه‌جویی در مصرف آب گفت: میزان وابستگی به منابع آب زیر زمینی در این استان ۸۸.۷ درصد و وابستگی به آب‌های سطحی ۱۱.۳ درصد است.

سروری افزود: خشکسالی‌های شدید و متوالی در خراسان جنوبی کمیت و کیفیت آب زیر زمینی را کاهش داده و باعث شده به دلیل اضافه برداشت مستمر از منابع آب استان، کسری مخزن تجمعی به ۴ میلیارد متر مکعب در سال آبی گذشته برسد.

او در توضیح وضعیت ورشکستگی آبی عنوان کرد: براساس استاندارد‌های جهانی، سالانه ۴۰ درصد حجم ورودی آب به سفره‌های زیر زمینی را می‌توان برداشت کرد که اگر این مقدار به ۶۰ درصد برسد، وارد مرحله بحران می‌شویم.

 سروری تصریح کرد: ما در خراسان جنوبی به مرحله فوق بحران یا مرز ورشکستگی آبی رسیده‌ایم یعنی ۱۲۰ درصد آب قابل برنامه‌ریزی را استفاده می‌کنیم که زنگ خطر جدی برای منابع آب زیر زمینی است و به اصطلاح دخل و خرج منابع آب ما به هم نمی‌خورد.

بیشتر بخوانید

• خشکسالی، بحران اصلی خراسان جنوبی
• وقتی کمبود مایه حیات، بلای جان روستا‌ها می شود
• زنگ هشدار افزایش پدیده فرونشست‌ زمین در خراسان جنوبی / برداشت آب های زیر زمینی مدیریت شود

اما به گفته کارشناسان در شرایط ورشکستگی آبی، منابع قابل جبران و بازگشت نیست از این جهت که در بحران ممکن است وضعیت به حالت قبل برگردد، ولی در ورشکستگی، احیاءپذیری کامل ممکن نیست.

کاهش سطح منابع آب زیر زمینی دیگر پیامد خشکسالی در استان خراسان جنوبی است به گونه‌ای که از مجموع ۳۵ دشت استان به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع زیر زمینی بر اثر خشکسالی مستمر، افت سطح منابع آب زیر زمینی و کسری مخزن ایجاد شده، هشت دشت خراسان جنوبی ممنوعه بحرانی، ۱۸ دشت ممنوعه و ۹ محدوده مطالعاتی فاقد تخصیص است.

با این شرایط برداشت آب از ۲۶ دشت از مجموع ۳۵ دشت استان ممنوع اعلام شده و ۷۴ درصد دشت‌ها و محدوده‌های مطالعاتی استان از نظر آب قابل برنامه‌ریزی ممنوعه و ممنوعه بحرانی است.

سال آبی گذشته ۹۵۱ میلیون متر مکعب میزان مصرف آب در خراسان جنوبی بود که بیش از ۹۹.۵ درصد آن از منابع آب زیر زمینی تأمین شد؛ کسری مخزن آبخوان‌های استان در سال آبی گذشته ۱۲۰ میلیون متر مکعب بود.

پدیده فرونشست زمین به عنوان خطر جدی و زلزله خاموش به دلیل اضافه برداشت آب از دشت‌ها سال‌هاست گریبانگیر خراسان جنوبی شده و شکاف‌هایی به ظاهر خارق‌العاده، ولی عمیق ناشی از فرونشست زمین در برخی دشت‌های استان مشاهده شده است.

به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی، اضافه برداشت آب و کاهش بارندگی‌ها باعث فرونشست زمین در ۱۷ محدوده مطالعاتی استان شده و این پدیده به عنوان زلزله خاموش در دشت‌های سرایان، سده، چاهک موسویه، طبس، مختاران، سهل‌آباد و خضری مشاهده شده است.

کاهش شدید آبدهی و معیوب شدن چاه‌ها، نوکنی و جا به جایی چاه و تحمیل هزینه هنگفت بر کشاورز، ایجاد شکاف و فرو چاله، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و تغییر شکل آبراهه‌ها، تشدید فرسایش و وقوع پدیده گرد و خاک، فقر و مهاجرت از عوارض مشهود فرونشست زمین است.

به گفته کارشناسان حوزه آب در خراسان جنوبی پدیده فرونشست زمین در اکثر دشت‌های استان رخ خواهد داد چرا که کسری مخزن زیادی در محدوده‌های مطالعاتی این استان هر سال ایجاد می‌شود و کماکان سطح آب زیرزمینی در حال افت است.

کم‌آبی در بخش آب شرب هم مشهود است به طوری که هم اکنون به طور میانگین ۳۹۲ روستای خراسان جنوبی با جمعیت ۴۵ هزار نفر با تانکر آبرسانی می‌شود همچنین تابستان امسال به دلیل تداوم خشکسالی‌های مستمر و کاهش ذخایر منابع آب زیر زمینی، ۵ شهر و ۱۷ مجتمع آبرسانی استان دچار تنش آبی بوده‌اند.

سد‌های خراسان جنوبی در چند سال اخیر در برابر خشکسالی کم آورده‌اند به گونه‌ای که از ۷۵ میلیون متر مکعب حجم ذخیره سد‌های استان حدود ۱۰ میلیون متر مکعب آب دارد و ۸۵ درصد مخازن سد‌ها خالی از آب است؛ سد نهرین طبس که بخشی از آب شهر طبس از آن تأمین می‌شد، امسال از مدار تأمین آب خارج شد.

همچنین سند سازگاری با کم‌آبی خراسان جنوبی در سال ۱۳۹۸ به عنوان طرح پایلوت نخستین بار در نشست شورای عالی آب تصویب و از سوی وزارت نیرو ابلاغ شد، اما اجرای آن با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است.

این سند که به دلیل خشکسالی شدید و شیوع کرونا یک سال با تأخیر یعنی از سال ۱۳۹۹ اجرایی شد تا سال ۱۴۰۶ ادامه دارد و در مجموع در این سال‌ها باید ۱۷۵.۹ میلیون متر مکعب به‌صورت تجمعی صرفه‌جویی شود که از این میزان، ۱۶۴ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی، ۹.۵ میلیون متر مکعب در بخش شرب، ۱.۵ میلیون متر مکعب در بخش صنعت و ۰.۹ میلیون متر مکعب در بخش فضای سبز است.

آنطور که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفته، این طرح در همه بخش‌ها به صورت موفق در استان اجرایی نشده و از برنامه سالانه خود عقب است.

با این شرایط، تسریع در اجرای طرح انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به خراسان جنوبی، اجرای کامل سند سازگاری با کم‌آبی، بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی که بیشترین مصرف را در استان دارد، اصلاح شبکه‌های فرسوده آب شهری و روستایی، افزایش اعتبارات و باروری ابر‌ها راهکار‌هایی برای مقابله موثر با خشکسالی و کم‌آبی در کنار همکاری مردم برای صرفه‌جوبی در مصرف آب است.

منبع: ایرنا