یخچال میرفتاح یادگار دوران قاجار در بلوار ۱۵ خرداد ملایر است که ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۲۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
این بنای گنبدی توسط شخصی به نام میرفتاح در دوره قاجار از آجر ساخته شده است. ارتفاع بنا از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ ۴ متر است. یخدان دارای سه قسمت یخدان در منفی سطح زمین و در عمق هشت متری، ساقه گنبد و گنبد اصلی است.
«یخدان میرفتاح در ملایر فرو ریخت»، این تیتر اکثر خبرگزاری‌ها و رسانه‌های محلی در روز ۱۲ فروردین سال ۱۳۹۸ بود که دل هر دوستدار بنا‌های تاریخی و آثار فرهنگی را به درد آورد.
بارش‌های سیل آسای فروردین ماه آن سال به بخش فوقانی و طاق این بنای تاریخی به عنوان تنها یخدان غرب کشور، آسیب جدی وارد کرد. ۵۰ درصد ساقه گنبد آسیب دید و گنبد اصلی بر اثر شدت بارش‌ها فرو ریخت.
حالا امسال پنجمین سالی است که ملایری‌ها پیکر نیمه جان این بنای تاریخی را به نظاره نشسته اند. ابتدا قرار بود اعتباراتی از ستاد مدیریت بحران به مرمت یخدان تعلق بگیرد که نشد.
آنچه در سال ۹۸ و ۹۹ اتفاق افتاد، مستندسازی از وضع موجود (فتوگرامتری)، آسیب شناسی و تهیه حصار با اعتباری بیش از ۱۲۰ میلیون تومان از محل استانی بود.
در سال ۱۴۰۰ هم از محل استانی و ردیف متوازن، ۲۱۰ میلیون تومان اعتبار برای مرمت بنا تخصیص یافت و آواربرداری، تخریب و جداسازی الحاقات، تخریب پایه‌های فرسوده، استحکام‌بخشی پایه‌های بیرونی بنا، مقاوم‌سازی پیِ اثر، خرید مصالح چوبی، ساخت قالب، تخلیه و حمل آوار به بیرون از محوطه انجام شد.
پارسال نیز ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار در قالب اوراق برای مرمت یخدان میرفتاح تخصیص یافت که عملیات گودبرداری با فاصله از دیوار اصلی به عمق بیش از چهار متر به متراژ دور گنبد به مساحت ۴۸ متر انجام شد و علاوه بر ایجاد دیوار سنگی، در فاصله هر چهار متر پایه بتی تعریف و با تزریق بتن و ایجاد کمربند بتنی، استحکام بخشی در بستر خاک انجام شد تا پس از احیای طاق، ساقه و پایه دوام و مقاومت لازم را برای نگهداری داشته باشد.
اما عملیات اجرای گنبد یخدان از ابتدای امسال و با تأمین اعتبار از محل سفر ریاست جمهوری به استان همدان آغاز شده و حالا در پنجمین سال، به ایستگاه پایانی مرمت نزدیک می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ملایر، حدود ۱.۵ میلیارد تومان از محل اعتبارات سفر ریاست جمهوری برای مرمت یخدان میرفتاح تخصیص یافت.
ابراهیم جلیلی از عقد قرارداد با پیمانکار برای اجرای گنبد خبر داد و گفت: دو ماه است که پروژه آغاز شده و تاکنون حدود ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
او اجرای گنبد را کاری دقیق و زمان‌بر دانست و افزود: مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار نیز از محل اعتبارات استانی برای مرمت این بنای تاریخی مصوب شد که برای اجرای حصار یخدان هزینه می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ملایر با بیان اینکه قرارداد اجرای حصار یخدان با پیمانکار منعقد و عملیات اجرایی آن آغاز شده است، گفت: با اجرای گنبد این بنای تاریخی، تا پایان پاییز مرمت بنا تمام می‌شود.