سیستان و بلوچستان سرزمینی وسیع با آداب و رسوم خاص و هنر‌هایی لطیف همچون خامه دوزی، سفالگری، حصیربافی، خولک بافی، سکه دوزی، سوزن دوزی است که در بین تمام این‌ها سوزن دوزی نور چشم زنان بلوچ بوده و دارای جایگاهی خاص است.
زنان این خطه از کشورمان که این هنر را از مادربزرگ‌های خود به ارث برده‌اند علاوه بر خانه داری و همیاری مردان در اموری، چون دامداری و کشاورزی به انجام کار‌هایی مانند سوزن دوزی، سکه دوزی، گلیم و قالیبافی و حصیربافی مشغول هستند. هنر سوزن دوزی در سیستان و بلوچستان از هنرهای کاربردی است و با دوخت مناطق دیگر ایران کاملاً فرق دارد از این حیث به آن «بلوچی دوزی» می‌گویند.
امروزه صنایع دستی و هنرهای سنتی صرف نظر از زیبایی و کاربردهایشان، بستر مناسبی برای اشتغالزایی و کارآفرینی به شمار می‌روند و بسیاری از زنان و مردان به ویژه در جوامع محلی و شهری از تولید و فروش محصولات صنایع دستی امرار معاش می‌کنند و تعداد زیادی از فعالان اقتصادی و اجتماعی در این بخش سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
به گفته مسئولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان، سال گذشته براساس آمار گمرک ۶۰۵ هزار دلار صنایع دستی از استان به وزن ۶ هزار و ۸۶۰ کیلوگرم به مقصد کشور‌های همسایه و حاشیه خلیج فارس و اسکاندیناوی، کانادا، استرالیا و دانمارک صادر شده است.
صنایع دستی، بخشی از هنر و صنعت ملت‌هاست که به علت برخورداری از ارزش‌های فرهنگی و هنری و ذوق و اندیشه در تولید، علاوه‌بر جنبه‌های مصرفی، دارای ارزش‌های هنری و ظرفیت‌های ویژه هستند.
در شرایط فعلی که بیکاری از مشکلات اساسی جامعه است، راه اندازی و توسعه کسب و کار‌های خانگی راهکاری کم هزینه و پر بازده برای مقابله با این معضل است که مشاغل خانگی علاوه‌بر درآمدزایی برای اقشار جامعه در افزایش تولید ناخالص داخلی نیز نقش دارد.
در همین زمینه ۱۳ گروه شغلی در عرصه صنایع دستی سیستان و بلوچستان در قالب ۲۴ رشته فعالیت دارد که سوزن‌دوزی یکی از زیرمجموعه‌های گروه رودوزی به شمار رفته و صنعتی است که می‌تواند یک پارچه ساده را به اثری هنری و پرنقش و نگار تبدیل کند؛ خواه این پارچه برای یک لباس به کار برده شود، یا یک تابلوی زیبا که گوشه‌ای از خانه را زینت ببخشد.
این هنر اصیل همانطور که از نامش پیدا است، به کمک سوزن‌هایی ظریف و نخ‌های رنگی و بر روی انواع بافت و پارچه انجام می‌شود.
هنرمند سوزن‌دوز، طرح مورد نظر خود را به ظرافت و دقت روی پارچه می‌کشد و بعد شروع به دوختن می‌کند.
عمده پارچه‌هایی که برای سوزن‌دوزی به کار برده می‌شوند از جنس کتان، ابریشم و زربافت است. سوزنی که برای این کار استفاده می‌شود بستگی به نوع پارچه دارد، اما بیشتر از سوزنی به نام «سوزن شارپ» استفاده می‌شود و سوزن‌های بیتوین، کرویل، چنایل، تاپستری و سوزن منجوق‌دوزی هم برای این کار مناسب است.
نخ‌هایی که برای دوخت به کار برده می‌شوند، بیشتر نخ‌های ابریشمی هستند و جالب است بدانید که در اصل، در هنر سوزن‌دوزی بلوچی تنها از چند رنگ محدود جگری تیره، سرخ، نارنجی، سیاه، سفید، سبز و آبی استفاده می‌شود و حتی ترکیب این رنگ‌ها با هم به اصول و قواعد خاصی پایبند است.
با این تفاسیر سوزن دوزی، به عنوان هویت و اصالت زنان بلوچ در سیستان و بلوچستان است و کمتر بانوی بلوچی را در این منطقه می‌توان یافت که با این هنر آشنایی نداشته باشد.
هنر سوزن دوزی در بیشتر شهر‌های سیستان و بلوچستان وجود دارد، اما ایرانشهر به دلیل تعداد کارگاه‌های بیشتر، کیفیت سوزن دوزی و تکنیک‌های متداول در آن به عنوان شهر ملی سوزن دوزی انتخاب شده است.
وجود چهره‌های سرشناس سوزن دوزی در ایرانشهر به ویژه مهتاب نوروزی که از شهرت جهانی برخوردار است تأثیر بسزایی در ملی شدن این شهرستان داشت.
یکی از بانوان کارآفرین صنایع دستی در رشته سکه دوزی، سوزن دوزی و طراحی دوخت بیان کرد: این کار را از کودکی یاد گرفتم، اما هفت سال است که به صورت جدی وارد عرصه کار در این حوزه شده‌ام.
اسماً نصرتی افزود: دانشجوی دانشگاه بندرعباس بودم، آنجا متوجه شدم سوزن دوزی سیستان و بلوچستان خیلی طرفدار دارد، تصمیم گرفتم با توجه به علاقه و رشته تحصیلی ام که طراحی بود اقدام به طراحی سوزن دوزی بر روی البسه، کیف، کوسن و ... کنم که خوشبختانه با استقبال خوبی مواجه شدم و انگیزه کار برایم دو چندان شد.
این بانوی کارآفرین فنوجی ادامه داد: از آن پس در شهرستان فنوج، تولیدات خودم را بر روی کالا‌ها و ابزار مختلف انجام داده و برای فروش به نمایشگاه‌های سراسر کشور به ویژه بندرعباس، چابهار و زاهدان ارسال می‌کنم که مشتریان پروپاقرصی دارند.
وی تاکید کرد: تمام تولیدات سوزن دوزی و سکه دوزی شده دست بانوانی که این آموزش را فرا گرفته و با بنده مشغول به کار هستند به بازار‌های خارج از کشور نیز صادر می‌شود که دبی و کانادا مشتریان ثابت ما هستند.
نصرتی اظهار کرد: در این زمینه هر سال فصل تابستان اقدام به ارائه آموزش به علاقمندان در این حوزه می‌کنم به گونه‌ای که طی این سال‌ها بیش از ۵۰۰ نفر این مهارت‌ها را فراگرفته و اکثر آنان نیز وارد بازار کار شده‌اند.
این بانوی کارآفرین ایجاد بازار فروش هنر دست زنان را ضروری عنوان کرد و گفت: برپایی نمایشگاه می‌تواند در معرفی هنر صنایع دستی و رونق بازار فروش صنعتگران اثرگذار باشد که خواسته ما از متولیان امر حمایت در این زمینه و همچنین تخصیص وام و تسهیلات کم بهره برای رونق کار و ایجاد اشتغال است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان نیز در این خصوص گفت: در تلاش هستیم تا شرایطی فراهم شود که زنجیره ارزش تولید صنایع‌دستی تقویت شود چرا که این امر تأثیر بسزایی در فروش و جایگاه بسته‌بندی محصولات صنایع‌دستی دارد.
علیرضا شه بخش افزود: زنجیره ارزش صنایع‌دستی، یک سیستم اقتصادی شامل مجموعه‌ای از فعالین و فعالیت‌های تجاری است که کسب‌وکار آن‌ها در امتداد یکدیگر، موجب تکامل و تجارت محصول، از تولیدکنندگان ابتدایی به مصرف‌کنندگان نهایی می‌شود و برای هر یک از فعالان شبکه، ارزش اقتصادی خلق می‌کند.
وی ادامه داد: صنعت گردشگری به‌عنوان نزدیک‌ترین صنعت به صنایع‌دستی می‌تواند در راستای ایجاد و گسترش بازار صنایع‌دستی، نقش حیاتی ایفا کند چرا که خرید سوغات از مهم‌ترین و محبوب‌ترین فعالیت‌های گردشگران محسوب می‌شود.
این مسئول ادامه داد: در تلاش هستیم تا شرایطی فراهم شود که زنجیره ارزش تولید صنایع‌دستی تقویت شود چرا که این امر تأثیر بسزایی در فروش و جایگاه بسته‌بندی محصولات صنایع‌دستی دارد.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اظهار کرد: ازآنجایی‌که ارتقای سطح بخش‌های آموزش و احیای صنایع‌دستی در دستور کار اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است حمایت از فعالان این حوزه نیز از اولویت کاری این اداره کل خواهد بود.
مهر