خراسان‌رضوی به‌سبب موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از غنای باستانی و فرهنگی مطلوبی برخوردار است و از مناطق تاریخی کشور محسوب می‌شود. آمار‌ها می‌گویند از سال ۱۳۱۰ تاکنون، بیش از ۲ هزارو ۲۸ اثر میراث‌فرهنگی شناخته‌شده تاریخی، ناملموس و طبیعی از خراسان‌رضوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، با این حال هنوز هم هستند آثاری که در زمره آثار ملی ما قرار نگرفته‌اند.
بر همین اساس، چهارشنبه گذشته برای نخستین‌بار جمعی از مسئولان و کارشناسان میراث‌فرهنگی کشور به مشهد آمدند تا در یک جلسه اولیه، پرونده هفتاد اثر خراسانی را که نام آن‌ها در فهرست ثبت ملی شدن قرار گرفته است و واجد شرایط بوده‌اند، بررسی کنند. ماجرا از این قرار است که اعضای شورای ملی ثبت آثار تاریخی کشور که بیشتر جلساتش در تهران برگزار می‌شود، این‌بار به دعوت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌رضوی به مشهد می‌آیند تا بررسی اولیه ثبت ملی نوزده بنا و ۵۱محوطه تاریخی خراسان‌رضوی را در خود استان برگزار کنند.
از این تعداد اثر در آستانه ثبت، اگر از حسینیه داروغه که پرونده آن چندی پیش به‌صورت جداگانه به شورای ملی ثبت آثار تاریخی کشور ارائه شده است بگذریم، در جلسه اخیر، دو بنا و سه محوطه تاریخی دیگر مشهد نیز برای قرار گرفتن در فهرست آثار ملی پیشنهاد شده‌اند؛ سیلوی قدیمی گندم، خانه قرشی، محوطه‌های دستگردان، پاوا و محمدآباد قدس، آثاری هستند که به بهانه ثبت آن‌ها، در سطر‌های بعدی درباره‌شان نوشته‌ایم.
این انبار دولتی البته سیلو‌های قدیمی مشهد نیست و این سیلو‌ها در دوره دیگری ساخته می‌شوند. سیلو‌های امروز مشهد را که به شکل دو بنای عظیم بتنی در بولوارمجلسی ایستاده‌اند، آلمانی‌ها درمیان زمین‌های زراعی سه روستای امین‌آباد، بُقرآباد و شَغاد می‌سازند؛ البته روایت‌های بسیاری، ساخت نخستین سیلوی مشهد را به دوران شش‌ماهه حضور کلنل پسیان به‌عنوان رئیس ژاندارمری در مشهد مربوط می‌دانند، اما نمی‌توان با قاطعیت ساخت چنین بنایی را به نیمه دوم سال۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ مربوط دانست.
با این تفاسیر، ساخت نخستین سیلوی مشهد زمان مشخصی ندارد؛ کمااینکه موقعیت این سیلو‌ها در نقشه فروردین ۱۳۳۳ مشهد مشخص است، اما در نقشه دی‌ماه ۱۳۲۵ نشانی از آن نیست؛ البته اسناد می‌گویند قدیمی‌ترین سیلویی که هم‌اکنون در مشهد موجود است، حوالی سال ۱۳۱۵ پی‌ریزی شده است؛ اگرچه شروع جنگ جهانی دوم و حوادث پس از آن، خرید لوازم و ادوات ساخت سیلو و حمل‌ونقل ریلی را به تأخیر می‌اندازد و درنهایت ۲۵فروردین۱۳۳۹، با حضور نخست‌وزیر دکتر اقبال، با ۱۶هزار تن ظرفیت افتتاح می‌شود.
این احتمال وقتی بیشتر می‌شود که به نقشه سال ۱۳۲۵ مشهد رجوع کنیم. در این نقشه ساختمان خیابان فوزیه تا میدان تقی‌آباد مشاهده‌شدنی است و در آن برخی بنا‌های این خیابان مشخص شده‌اند. ساختمان قرشی که بعد‌ها در قالب وقف به دانشکده علوم‌پزشکی مشهد واگذار می‌شود، درست روبه‌روی آموزشگاه عالی بهداری مشهد قرار دارد و محل آن در نقشه قابل رؤیت است. اگرچه تاریخ دقیق ساخت خانه قرشی هنوز مشخص نیست، معماری این خانه قدیمی، ترکیبی از سنتی و جدید و مربوط‌به آغاز دوره مدرنیته یا نوزایی فرهنگی در مشهد است.
اسناد می‌گویند شهر مشهد که اولین پیشنهاد برای راه‌اندازی دانشگاه را در سال۱۳۱۳ هم‌زمان با تأسیس دانشگاه تهران ثبت کرده است، سرانجام سال۱۳۱۸ موافقت دفتر نخست‌وزیر را می‌گیرد، اما بنا به‌عللی به‌جای دانشکده پزشکی در مکان دبستان شش‌کلاسه دولتی «همت»، یک آموزشگاه عالی بهداری افتتاح می‌شود که تا آذر ۱۳۲۸ و دو سال بعد از تصویب اساسنامه دانشگاه مشهد و تبدیل آموزشگاه به دانشکده پزشکی، همچنان دایر است. از این نظر، ساختمان روبه‌روی خانه قرشی نیز قابل‌بررسی است.
قدمت: دوره اسلامی
این محوطه که مربوط به دستگردان، از روستا‌های دهستان میامی، بخش رضویه مشهد است، قدمت محوطه تاریخی‌اش به قرون اولیه اسلامی برمی‌گردد. ازآنجاکه رسیدگی به محوطه‌های تاریخی و حفظ آن‌ها جزو سیاست‌های اصلی میراث‌فرهنگی است، محدوده این آبادی نیز که قدمتش بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ سال است، درمیان پیشنهاد‌های ثبت ملی قرار گرفته است.
قدمت: دوره اسلامی
پاوا روستایی در دهستان کنویست است که در بخش مرکزی شهرستان مشهد واقع شده است. قدمت محوطه تاریخی این روستا نیز که در نزدیکی مشهد قرار دارد، مربوط‌به قرون اولیه اسلامی است؛ یعنی بین قرون اول تا چهارم هجری‌قمری؛ از این نظر بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ سال قدمت دارد و می‌تواند بین پیشنهاد‌های اخیر ثبت‌ملی استان قرار بگیرد.
قدمت: دوره ساسانی
بخش مرکزی مشهد شامل شهر مشهد و شش دهستان است؛ دهستان‌هایی به نام تبادکان، درزآب، توس، کارده، کنویست و میان‌ولایت. محوطه تاریخی محمدآباد قدس در دهستان میان‌ولایت و روستای محمدآباد قرار گرفته است. نزدیک بودن این محوطه به شهر توس، باعث شده است این محوطه از ارزش زیادی برخوردار باشد و میراث‌فرهنگی برای حفظ آن برنامه‌ریزی کند.
منبع؛ شهرآرا