با توجه به آنکه خراسان جنوبی دارای اقلیم گرم و خشک است و در نزدیکی استان سیستان و بلوچستان و مرز افغانستان قرار دارد هر ساله درگیر باد‌های ۱۲۰ روزه و باد‌های شدید شرق کشور می‌شود که این موضوع نیز سبب پدید آمدن ریزگردها و گرد و غبار در هوای خراسان جنوبی می‌شود.
بیش از نیمی از ریزگردها منشأ خارجی دارند
به گفته مسئولین استانی منشأ اصلی پدیده گرد و غبار در استان، خارجی است که از کشور‌های پاکستان، افغانستان و ترکمنستان سرچشمه می‌گیرد و تنها ۳۰ تا ۳۵ درصد گرد و غبار‌ها منشأ داخلی دارد آن هم به دلیل اینکه ۳۶ درصد وسعت استان بالغ بر ۵.۴ میلیون هکتار بیابانی و دارای مراتع فقیر است.
به سراغ مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی رفتیم تا ببینیم در این مدت زمانی که گرد و غبار بر استان غالب شده است چه اقداماتی برای مقابله با آن انجام داده اند؟
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی می‌گوید: هنر در اجرا کردن به موقع برنامه‌هاست و باید شرایط را بهینه دید و جلوی گسترش بیابان را بگیریم که این نیازمند برنامه ریزی مدیران ارشد است.
آخوندی افزود: براساس پیش بینی‌های هواشناسی، خودمراقبتی از سوی مردم و مسئولان آغاز می‌شود و پرهیز سالمندان و بیماران ریوی از حضور در اجتماع و محیط، اولین اقدام در خودمراقبتی است.
او بیان کرد: مسئولیت کارگروه شرایط اضطرار پدیده گرد و غبار استان به اداره کل مدیریت بحران استانداری واگذار شده است و در همین ارتباط کمیته تخصصی متشکل از دستگاه‌های تخصصی شامل دانشگاه علوم پزشکی، ادارات کل حفاظت محیط زیست، هواشناسی و مدیریت بحران تشکیل دادیم.
اما در کنار خود مراقبتی مردم و بیرون نیامدن از منزل برای کار‌های غیر ضروری باید دید که چقدر مسئولین به فکر‌مقابله با این پدیده هستند که مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی در پاسخ به این سوال گفت: مقابله با بیابان‌زایی و برنامه ریزی برای هم‌افزایی به اعتبارات نیاز دارد، اما متأسفانه اعتبارات به گرد ریزگردها هم نمی‌رسد و به همین خاطر از دبیر کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار دعوت شده تا ضمن حضور در استان از حمایت‌های آن‌ها استفاده کنیم.
امیدواریم مسئولین کشوری نیز با توجه به شرایط اقلیمی خراسان جنوبی به این دعوت لبیک گویند و سری به این منطقه بزنند تا بتوانند بعد از بررسی وضعیت موجود، اعتباراتی ویژه به این استان تزریق کنند تا زمینه مقابله با این پدیده برای استان فراهم شود.
ریزگرد، مهمان ناخوانده‌ای که حالا صاحب خانه شده!
در این مدت بار‌ها و بار‌ها خبر وضعیت هشدار نارنجی را از سوی هواشناسی در خصوص وضعیت گرد و غبار در استان خراسان جنوبی به گوش رسید.
این موضوع به طوری بود که روز‌های گرد و غباری استان از ابتدای سال تا ۴ ماهه نخست امسال ۲ برابر افزایش یافت.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی می‌گوید: پارسال ۳۷ روز از سال در خراسان جنوبی گرد و غبار وجود داشت و در بلند مدت این مقدار تنها ۱۴ روز بود، اما این در صورتی است که حالا تنها در ۴ ماهه ابتدای سال این وضعیت به ۲۷ روز رسیده است؛ این موضوعی کمی نگران کننده است و نیاز دارد تا مسئولین فکری برای مقابله با این‌پدیده کنند.
خندان رو ادامه داد: در چهار ماهه نخست امسال به طور میانگین در شهرستان‌های استان ۲۷ روز گرد و غباری به ثبت رسیده، اما پارسال این مقدار ۳۷ روز و در بلندمدت ۱۴ روز بوده است.
او تصریح کرد: از ابتدای امسال بیشترین تعداد روز‌های غبارآلود استان با ۷۰ روز در حاجی‌آباد زیرکوه به ثبت رسیده است؛ تعداد روز‌های گرد و غباری این شهرستان در مدت مشابه پارسال ۶۳ روز و در بلندمدت ۱۹ روز بوده است.
به گفته مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی، بیرجند هم از ابتدای امسال ۲۳ روز گرد و غباری داشته که این عدد در مدت مشابه پارسال ۴۰ روز و در بلندمدت ۱۲ روز بوده است.
خندان رو تأکید می‌کند: اگرچه کانون‌های گرد و غبار در سطح استان پراکنده است ولی شدیدترین کانون‌ها در مناطقی از شهرستان‌های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، قائنات، طبس، بشرویه، فردوس و سرایان شناسایی شده است و خیزش گرد و خاک کل استان را فرا می‌گیرد.
خسارت سالانه ۵۰۰ میلیارد تومانی ریزگردها
اما در این میان این سوال پیش می‌آید که این گرد و غبار در خراسان جنوبی سبب خسارت‌هایی هم شده است یا خیر؟
پاسخ این است بله، گرد و غبار در خراسان جنوبی خسارت‌های زیادی را به بار آورده است که طبق آمار ذکر شده بر اساس مطالعات چندین ساله، سالانه بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان به بخش‌های کشاورزی، بهداشت و سلامت، جاده و تأسیسات برق خسارت وارد کرده است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی به خبرنگار ما می‌گوید: براساس مطالعات دانشگاه شهید بهشتی، سالانه پدیده گرد و غبار به میزان ۵۰۵ میلیارد تومان خسارت به منابع اقتصادی و زیستی استان وارد می‌کند که بیشترین آن به بخش کشاورزی وارد شده است.
دعاگویان با بیان اینکه براساس مطالعات سال ۹۸ از بین استان های گرد و غباری کشور در رتبه اول قرار گرفتیم افزود: در یک دوره هفت ساله از سال ۹۷ تا ۱۴۰۴ میزان خسارت به بیش از ۳۸ هزار و ۹۸۰ میلیارد ریال می‌رسد که این رقم، نقش اقدامات پیشگیرانه و کنترلی را برای جلوگیری از خسارات برجسته می‌سازد.
گرد و غبار راه نفس کشیدن مردم را تنگ کرده است
پدیده گرد و غبار علاوه بر خسارت‌های مالی، گاهی خسارت‌های جانی نیز به همراه دارد و افراد زیادی را از جمله کودکان و افرادی که سنشان کمی بالاست روانه بیمارستان می‌کند.
معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در این خصوص می‌گوید: آمار مراجعه و بستری بیماران قلبی و ریوی خراسان جنوبی در روز‌های گرد و غباری اخیر نسبت به شرایط عادی افزایش یافته است به طوری که ۲ هزار و ۲۹۰ نفر طی هفته پایانی تیرماه بستری شدند.
بیشتر بخوانید
اسماعیلی افزود: از بین بیماران بستری در بیمارستان، هزار و ۱۰۴ نفر قلبی و عروقی و هزار و ۶۴ نفر تنفسی غیرعفونی بوده‌اند که نشان می‌دهد عمده مشکل این افراد ناشی از تنفس هوای آلوده و گرد و غبار بوده است.
او بیان کرد: بیشترین مراجعه بیماران مربوط به شهرستان‌های بیرجند، نهبندان، زیرکوه و درمیان است.
معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند می‌گوید: در شرایط آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار باید همه افراد به ویژه بیماران قلبی و تنفسی از ماسک فیلتر دار مناسب استفاده و از تردد غیر ضروری در فضای باز خودداری کنند.
در این بین به سراغ مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان رفتیم تا از وضعیت کانون‌های فرسایش بادی و نقاط حساس و اقدامات آن‌ها با این پدیده با خبر شویم.
افزایش کانون‌های فرسایش بادی به ۳۲ مورد
به گفته مسئولین متأسفانه کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان از ۲۸ مورد به ۳۲ مورد افزایش پیدا کرده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می‌گوید: از مجموع وسعت بیش از ۱۵ میلیون هکتار، حدود ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار عرصه‌های منابع طبیعی بوده که بیش از ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار عرصه‌های بیابانی استان است.
نصرآبادی افزود: از این میزان حدود ۵ میلیون هکتار مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی بوده و بیش از ۲ میلیون و ۱۰۰ هکتار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان هستند.
او تصریح کرد: کانون‌های بحرانی فرسایش بادی بسیار حساس بوده به طوری که هیچ گونه فعالیتی نمی‌توان از نظر زیرساختی و عمرانی روی آن انجام داد و صرفاً در بحث احیاء و مراقبت آن باید اقدام شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی اضافه کرد: به شکل ویژه از نظر میزان گستردگی به ترتیب اولویت طبس، نهبندان و زیرکوه سه شهرستانی بوده که بیشتر کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان را دارند.
نصرآبادی با تأکید بر اینکه پدیده گرد و خاک در استان منشأ ملی و فرا استانی نیز دارد، ادامه داد: خراسان جنوبی که استان مشرف به دو کویر بزرگ کشور است، از سمت شمال شرق و شرق نیز تحت تأثیر باد‌های گرم و سوزان ۱۲۰ روزه سیستان قرار می‌گیرد.
او بیان کرد: این باد‌های اندک، بارش‌های استان را هم تبخیر می‌کند و سبب افت سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش پوشش گیاهی و در نتیجه افزایش فرسایش خاکی به ویژه فرسایش بادی و پدیده گرد و خاک می‌شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در ایجاد و توسعه بیابان و بروز ریزگردها بسیاری از دستگاه‌ها و بخش‌ها دخیل هستند گفت: طبیعتاً در سطح بین المللی غیر از تغییر اقلیم اگر مورد واکاوی علمی قرار گیرد بیشتر عامل انسانی دخیل بوده که با تغییر کاربری‌ها و رشد بی رویه صنعت موجب تخریب پوشش گیاهی شده و این موارد را به دنبال داشته است.
اعتبارات به گرد ریزگردها نمی‌رسد!
از مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در خصوص تخصیص اعتبارات مقابل با ریزگردها هم پرسیدیم که گفت: اعتبارات مصوب پارسال برای حوزه بیابان زدایی در استان ۲۰ میلیارد تومان از سرفصل‌های مختلف اعلام شد که از این میزان ۸ میلیارد و ۸۳۰ میلیون تومان آن یعنی کمتر از ۵۰ درصد این اعتبار تخصیص یافت.
به گفته نصرآبادی با این میزان اعتبار نمی‌توان کار شاخصی را در حوزه بیابان زدایی انجام داد و اعتبار تخصیصی سال قبل صرف مراقبت و نگهداری و کاشت ۸۰۰ هزار هکتار نهالکاری انجام شده است.
همچنین برای امسال نیز ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار به منظور مقابله با بیابان زایی در استان پیشنهاد شده که معلوم نیست به چه میزان تخصیص یابد!
خراسان جنوبی در رده یک استان‌های غباری
بر اساس مطالعات اخیر ۲۳ استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند که به ترتیب ۶ استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبارخیزی کشور را دارند؛ خراسان جنوبی نیز با حدود ۶ میلیون هکتار غبارخیزی در صدر جدول مناطق گرد و غبار قرار دارد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی می‌گوید: ۵ ایستگاه سنجش کیفی هوا در ۴ شهرستان استان وضعیت هوا را رصد می‌کنند و بنا بر اطلاعات به دست آمده در سه ماه اول سال ۲۰ روز بی کیفیت و در تیر تاکنون ۱۰ روز با کیفیت هوای مطلوب ثبت شده است.
دعاگویان با اشاره به اینکه موضوعات گرد و غبار از طریق ستاد ملی سیاست گذاری و مدیریت پدیده گرد و غبار کشور و کارگروه زیر بنایی و کارگروه شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار پیگیری می‌شود ادامه داد: ستاد ملی، خراسان جنوبی را در زمره استان‌های موفق دراجرای طرح‌های گرد و غبار دانسته و خراسان جنوبی، برنامه جامع گرد و غبار ابلاغی ستاد را در شورای برنامه ریزی و توسعه استان با اولویت بندی طرح ها مصوب کرده که نشان از همکاری و تعامل دستگاه‌های اجرایی در این مورد است.
او بیان کرد: براساس تحقیقات منشأیابی داخلی گرد و غبار ۵ میلیون هکتار از ۱۵ میلیون هکتار مساحت استان کانون غبارخیز بوده که سالانه حدود ۷۲۰ هزار تن غبار از این کانون‌ها در استان برخاست و نشست می‌کند.
غباری که علاوه بر خسارت‌های مالی با جان و سلامت مردم بازی می‌کند و گاهی نفس کشیدن را برای مردم سخت می‌کند.
برای مقابله با ریزگرد‌های دردسرساز چه باید کرد؟
سالانه گرد و غبار چه در خراسان جنوبی و چه در استان‌های غبار خیز دیگر سبب خسارت‌های زیادی می‌شود به طوری که در خراسان جنوبی سالانه بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان خسارت به بار می‌آورد.
یکی از عوامل مهمی که بر پدید آمدن گرد و غبار تأثیر گذارند برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی است و از سوی دیگرا چرای بی رویه دام موجب از بین بردن پوشش گیاهی شده است.
اما در این بین روش‌های زیادی هم برای جلوگیری از ورود ذرات گرد وغبار در دنیا وجود دارد که همه آن‌ها برای تثبیت خاک انجام می‌شوند.
از جمله آن‌ها مالچ پاشی و کاشت گیاه است و علاوه بر این‌ها با استفاده از مواد نفتی و پلیمری هم می‌توان خاک را تثبیت و از پخش آن به هوا جلوگیری کرد.
از آنجا که نیمی از ریزگردها در استان‌های شرقی کشور منشأ خارجی دارند می‌بایست با دیپلماسی قوی منطقه ای، کشور‌های همسایه را ترغیب به اجرای طرح‌های بیابانزدایی و افزایش پوشش گیاهی منطقه کرد تا دود ریزگردها بیشتر از این به چشم مردم ما نرود.
گزارش از زهرا رضوانیان