دولت‌ها در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته، سهم مهمی از درآمد خود را از طریق مالیات به دست می‌آورند. البته استفاده از میزان مطلق درآمد‌های مالیاتی به منظور مقایسه نظام مالیاتی کشور‌ها و میزان درآمد‌های مالیاتی آن‌ها منطقی نیست؛ چرا که اقتصاد کشور‌ها متفاوت است و از همین‌رو میزان وصول درآمد‌های مالیاتی آن‌ها نیز متفاوت است؛ بنابراین برای مقایسه کشور‌ها از منظر مالیاتی باید از شاخص مالیات به تولید ناخالص داخلی استفاده کرد. بررسی نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشور‌های مختلف نشان می‌دهد که با طیف وسیعی از کشور‌ها که دارای شاخص مالیاتی متفاوتی هستند، مواجه هستیم. در یک سر طیف، کشور‌هایی با نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی بسیار بالا یعنی حدود ۵۰ درصد و در طرف دیگر کشور‌هایی که این نسبت برای آن‌ها کمتر از ۳ درصد است و البته بالاترین شاخص مالیات به تولید ناخالص داخلی متعلق به کشور‌های عضو اتحادیه اروپا است.
بر اساس گزارش بانک جهانی، درآمد‌های مالیاتی بالاتر از ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) یک عنصر کلیدی برای رشد اقتصادی و در نهایت کاهش فقر است. این سطح از مالیات تضمین می‌کند که کشور‌ها پول لازم برای سرمایه‌گذاری برای آینده و دستیابی به رشد اقتصادی پایدار را در اختیار دارند.
کشور‌های توسعه‌یافته عموماً درآمد مالیاتی به مراتب بالاتری دارند. برای مثال در سال ۲۰۲۱، میانگین درآمد مالیاتی نسبت به تولید ناخالص داخلی در میان اعضای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ۳۴.۱ درصد بود.
سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی ایران تنها حدود ۶ درصد
لازم به یادآوری است که بر اساس قانون برنامه پنجم و ششم باید کل بودجه‌های جاری دولت از مالیات تأمین می‌شد، در حال حاضر درآمد نفت و گاز در بودجه ۱۴۰۲ حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان و درآمد مالیاتی ۷۵۰ هزار میلیارد تومان است.
سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی حدود ۶ درصد است که البته با احتساب عوارض شهرداری‌ها، گمرک و تأمین اجتماعی این سهم به ۱۵ درصد می‌رسد.
یکی از مسائلی که مردم در مالیات در نظر می‌گیرند، عدالت در پرداخت مالیات است که می‌گویند مالیات کارگر و کارفرما قبل از دسترسی به حقوق ماهانه‌اش دریافت می‌شود، در حالی که برخی فعالان اقتصادی با داشتن گردش مالی بالا، فرار مالیاتی دارند یا مالیات اندکی می‌پردازند.
افزودن پایه‌های مالیاتی جدید در چند سال اخیر
در سال‌های اخیر و در دولت قبل و دولت کنونی پایه‌های مالیاتی دیگری به پایه‌های مالیاتی قبلی اضافه شده و در مجموع اکنون ۳۷ نوع مالیات مختلف در قالب دو منبع اصلی مالیاتی شامل «مالیات‌های مستقیم» و «مالیات بر کالاها و خدمات» وجود دارد. منبع مالیات‌های مستقیم نیز ۳ زیرمجموعه کلی شامل «مالیات بر ثروت»، «مالیات بر درآمدها» و «مالیات اشخاص حقوقی» است.
مالیات اشخاص حقوقی شامل «مالیات علی‌الحساب اشخاص حقوقی دولتی»، «مالیات عملکرد شرکت‌های دولتی»، «مالیات بنگاه‌های اقتصادی نهاد‌ها و بنیاد‌های انقلاب اسلامی»، «مالیات اشخاص حقوقی غیردولتی»، «مالیات شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به آستان قدس رضوی»، «مالیات موضوع ماده ۷۸ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت» و «درآمد حاصل از تسویه بدهی‌های مالیاتی بانک‌های ادغامی در بانک سپه و شرکت منحله تعاونی اعتباری ثامن» می‌شود.
درآمد ۱۹.۳ هزار میلیارد تومانی دولت در سال گذشته از مالیات بر ثروت
یکی از مالیات‌های مهمی که در کشور‌های توسعه‌یافته بسیار به آن توجه می‌شود، مالیات بر ثروت است. درآمد دولت از مالیات بر ثروت در اسفند ماه سال گذشته، ۲ هزار و ۵۹۵ میلیارد تومان و در کل سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۹ هزار و ۲۹۴ میلیارد تومان بوده است؛ این بخش شامل «مالیات بر ارث»، «مالیات‌های اتفاقی»، «مالیات نقل و انتقال سرقفلی»، «مالیات نقل و انتقال سهام»، «مالیات نقل و انتقالات املاک»، «حق تمبر و اوراق بهادار»، «مالیات بر واحد‌های مسکونی گرانقیمت»، «مالیات بر انواع خودرو‌های سواری و وانت دوکابین» و «درآمد حاصل از مالیات بر واحد‌های مسکونی خالی از سکنه» می‌شود.
مالیات‌های مستقیم نیز شامل مالیات بر فروش فرآورده‌های نفتی، دو درصد مالیات سایر کالاها، عوارض خروج مسافر از کشور، مالیات بر فروش سیگار، مالیات بر نقل و انتقالات اتومبیل، مالیات شماره‌گذاری خودرو، مالیات بر ارزش افزوده، درآمد حاصل از یک درصد نرخ مالیات بر ارزش افزوده، درآمد ۰.۲۷ درصد از سه درصد مالیات بر ارزش افزوده شهرداری‌ها موضوع بند (ط) تبصره (۶) قانون بودجه سال ۱۳۹۶، درآمد حاصل از رسیدگی قطعی پرونده‌های مودیان مالیات بر ارزش افزوده موضوع بند ب تبصره ۶ لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، درآمد حاصل از عوارض دریافتی از شرکت‌های فناور مستقر در پارک علم و فناوری موضوع لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ و مالیات موضوع درآمد حاصل از صادرات مواد خام و محصولات معدنی می‌شود.
البته همچنان در حوزه‌هایی مانند خانه‌های خالی، درآمد‌های مالیاتی مبلغی بسیار ناچیزی است و در سه ماهه ابتدایی امسال نیز کمتر از ۱.۵ میلیارد تومان بوده است.
بر اساس آمار‌های منتشر شده از سوی سازمان مالیاتی در سه ماهه اول امسال در مجموع ۱۳۷ هزار و ۱۸۸ میلیون تومان مالیات وصول شده، اما در این میان تنها ۱.۵ میلیارد تومان از خانه‌های خالی و ۱۵۰ میلیارد تومان از صادرکنندگان مواد خام وصول شده است. با توجه به آمار‌های موجود، مجموع مالیات‌های مستقیم وصولی در فصل بهار به ۸۰ هزار و ۶۲۶ میلیارد تومان رسیده است.
در بخش مالیات‌های مستقیم، در سه ماه نخست امسال، مالیات اشخاص حقوقی ۴۵ هزار و ۶۴۲ میلیارد تومان، مالیات بر درآمد ۲۷ هزار و ۱۹۳ میلیارد تومان بوده و در بخش مالیات بر ثروت ۷ هزار و ۷۹۱ میلیارد تومان مالیات وصول شده است.
در این میان همچنان مالیات خانه‌های گرانقیمت و خانه‌های خالی ارقام وصولی بسیار پایینی دارد. بر این اساس از خانه‌های خالی تنها یک میلیارد و ۴۸۹ میلیون تومان و مالیات از خانه‌های گرانقیمت تنها ۵ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان را شامل می‌شود.
حدود ۵۰۰ میلیارد تومان، مالیات تشخیصی اینفلوئنسرها
البته دولت برای سلبریتی‌ها و تأثیرگذاران شبکه‌های اجتماعی نیز برنامه دارد. در همین زمینه سخنگوی سازمان مالیاتی با بیان اینکه برخی از مالیات‌های تشخیصی اینفلوئنسرها مربوط به پیش از شناسایی درآمد‌های این افراد بوده و سازمان در حال صدور برگه متمم است، اظهار داشت: پیش‌بینی میکنیم که مالیات تشخیصی این افراد حدود ۵۰۰ میلیارد تومان و بیشتر خواهد بود.
مهدی موحدی در مورد رقم بسیار پایین مالیات تشخیصی برای اینفلوئنسرها (۱۷ میلیارد تومان برای ۲.۳ هزار میلیارد تومان درآمد) بیان کرده است: ۱۷ میلیارد تومان برگ تشخیص مالیاتی که به آن اشاره شده بود، برگه‌هایی بوده است که پیش از رسیدن اطلاعات کامل بوده است.
او با بیان اینکه هم‌اکنون اطلاعات کامل‌تر را دریافت کردیم، گفت: به این ترتیب اطلاعات فروش و حساب‌ها را نیز کاملاً ارزیابی کردیم. در نتیجه به واسطه این اطلاعات جدید در حال صدور برگه متمم هستیم. در حال جمع‌بندی اطلاعات هستیم و آن ۱۷ میلیارد تومان لزوماً مالیات ناظر بر ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان مالیات نیست و فقط برای برخی افراد است.
سرپرست مرکز تنظیم مقررات سازمان امور مالیاتی ادامه داده است: پیش‌بینی میکنیم که درآمدی بسیار بیش از این مقدار یعنی به‌طور مثال حدود ۵۰۰ میلیارد تومان و بیشتر مالیات تشخیصی است که امکان وصول آن از سلبریتی‌ها وجود دارد.
ضریب مالیاتی اینفلوئنسرها؛ ۴۵ درصد از سود فعالیت
موحدی در خصوص ضریب مالیاتی اینفلوئنسرها نیز توضیح داده است: به این دلیل که درآمد این افراد به عنوان درآمد تبلیغاتی در نظر گرفته می‌شود، بنابراین پس از کسر هزینه‌ها و به منظور تعیین درآمد، حدود ۴۵ درصد نسبت سود فعالیت منظور خواهد شد.
او همچنین در مورد هزینه‌های قابل قبول این دسته از مودیان گفته است: به‌طور مثال فردی که یک کلیپ تبلیغاتی درست کرده است و به سبب آن درآمدی داشته می‌تواند هزینه‌های مربوط به ساخت آن مانند هزینه تهیه موشن و … را با مدارک و مستندات ارائه کند، امکان کسر آن وجود دارد.
نگرانی برخی رسانه‌ها از اخذ مالیات از سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها!
به هر حال افزایش درآمد‌های مالیاتی آن هم با اهرم اصلی شناسایی فراریان مالیاتی به ویژه فراریان مالیاتی بزرگ و افزایش شفافیت مالیاتی، هیچ ارتباطی با افزایش فشار مالیاتی بر مردم ندارد و اینکه برخی رسانه‌ها اخذ مالیات از سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها را با عنوان فشار مالیاتی بر مردم تفسیر می‌کنند، بهتر است پاسخ دهند که دریافت مالیات از اینفلوئنسر‌هایی که ماهانه درآمد‌های چند صد میلیونی و گاه میلیارد تومانی از شبکه‌های اجتماعی دارند، چه فشار مالیاتی بر مردم وارد می‌کند که مرتباً از اخذ مالیات از این قشر ابراز نگرانی می‌کنند؟
اساس مالیات بر درآمد همچنان که سازمان امور مالیاتی بار‌ها اعلام کرده، رصد تراکنش‌های کارت‌های شبکه بانکی مربوط به یک کد ملی واحد در ماه و شناسایی به عنوان درآمد است؛ بنابراین فرق اینفلوئنسرها و سلبریتی‌ها با بقیه شاغلان چیست که برخی نگران اخذ مالیات از آن‌ها شده‌اند؟
شناسایی ۱۲۳ اینفلوئنسر و بلاگر با گردش مالی ۲،۳۰۰ میلیارد تومان
سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور از شناسایی ۱۲۳ اینفلوئنسر و بلاگر با گردش مالی ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان خبر داده و عنوان کرده بود که سازمان مالیاتی در حال رسیدگی به پرونده حساب اینفلوئنسرهاست. این مالیات مربوط به سال ۱۴۰۰ است و برای عملکرد سال ۱۴۰۱ اطلاعات به تازگی گرفته شده، اما هنوز بررسی نشده است.
اخذ مالیات از بلاگرها یک امر متداول در دنیاست، حتی در کشور‌های همسایه
در همین حال بر اساس حکمی از قانون بودجه ۱۴۰۰ سازمان امور مالیاتی موظف شد کاربران رسانه‌های فضای مجازی کاربرمحور را که دارای بیش از ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده و درآمد تبلیغاتی هستند، شناسایی کند. در این زمینه ۵۵۰ اینفلوئنسر شناسایی شده‌اند که حجم قابل توجهی درآمد به حساب این افراد واریز می‌شده است.
اخذ مالیات از بلاگرها البته یک امر متداول در دنیاست؛ در همسایگی نزدیک ما در کشور ترکیه، از ابتدای سال ۲۰۱۹ میلادی با هدف دریافت مالیات از درآمد حاصل از تبلیغات اینفلوئنسرها، یوتیوبر‌ها و بلاگرها، دستورالعملی با موضوع کسب مالیات از خدمات تبلیغات برخط اینترنتی تصویب شد. حتی کشور‌های حوزه خلیج‌فارس که از درآمد‌های نفتی برخوردار هستند هم از قافله اخذ مالیات از درآمد‌های فضای مجازی عقب نمانده‌اند و در عربستان و امارات متحده عربی هم از بلاگر، اینفلوئنسر و کانال‌دار‌ها مالیات گرفته می‌شود.
به این ترتیب همچنان مجریان قانون اصرار دارند که روند مالیاتی کشور را تغییر دهند، اما باید دید که آیا مقاومت سلبریتی‌ها، صاحبان خانه‌های خالی، دارندگان خانه‌های لوکس و خودرو‌های گران ادامه پیدا می‌کند یا شرایط در این حوزه تغییر خواهد کرد.
مالیات بر سوداگری؛ دغدغه جدید برخی رسانه‌های نگران از اخذ مالیات از اینفلوئنسرها و سلبریتی‌ها
به نظر می‌رسد، موضوع اخذ مالیات از اینفلوئنسرها به همراه موضوع مالیات بر سوداگری به دغدغه اصلی و نگرانی برخی تبدیل شده و دائماً در رسانه‌های خود اخذ این مالیات‌ها را به فشار بر مردم تفسیر می‌کنند در حالی که این کار مصداق عدالت مالیاتی است. همچنان که وزیر اقتصاد اشاره کرد «هزینه زندگی بخش عمده‌ای از مردم ما گروگان چند صد نفری است که تحت عنوان سفته‌بازان حرفه‌ای، نوسانگیران و دلالان بازار‌های مالی با اسامی مختلف فعالیت می‌کنند که نقدینگی مازاد خود را در بازار‌های مسکن، ارز، طلا و سکه وارد می‌کنند و هزینه زندگی مردم را بالا می‌برند و به همین دلیل امروز وقتی از تورم ۴۰ درصد صحبت میکنیم وارد حوزه دارایی‌ها که می‌شویم، رشد قیمت‌ها بسیار بیشتر از این است».
این در حالی است که در همه اقتصاد‌هایی که به سمت تولید و پیشرفت اقتصادی رفتند، از طریق ابزار‌های مالیاتی اجازه ندادند که پول‌ها به سمت این دسته دلالی‌ها و سفته بازی‌ها برود.
در واقع باید برای تحقق عدالت مالیاتی، هزینه‌های کشور را نه بر دوش کارگران، کارمندان و اصناف بلکه بر دوش همان یکی دو درصدی برد که بیشترین بهره‌مندی‌ها را دارند و از خلال شناسایی آن‌ها باید بتوان بیشترین مالیات را کسب کرد.
در راستای تحقق این عدالت مالیاتی، همچنین در بخش مالیات بر ثروت، ۶۳ هزار برگه مالیاتی برای خانه‌های خالی به ارزش مالیاتی ۱،۴۰۰ میلیارد تومان در ۳ ماهه نخست سال صادر شده است که تمرکز اصلی بر افرادی بود که ۲ واحد و بیشتر منزل خالی در اختیار داشتند.
همچنین در خصوص مالیات موسوم به باغ‌ویلا‌های مجاز، دولت به دنبال درآمدزایی نیست و هدف این مالیات تحقق عدالت است و تاکنون برای ۴۵ هزار ملک لوکس در کشور برگ مالیات صادر شده است.
با این حال وزیر اقتصاد بار‌ها از تریبون‌های مختلف تأکید کرده که هدف مالیات‌های تنظیمی، تغییر رفتار فعالان اقتصادی و توازن درآمدی بخش‌های مختلف است و دولت به دنبال کسب درآمد و جبران کسری بودجه نیست.
دولت در کنار تلاش برای به تور انداختن فراریان مالیاتی، به سمت کاهش فشار مالیاتی بر بخش مولد اقتصاد هم حرکت کرده است. به همین دلیل مشاهده می‌شود که دولت سیزدهم برای نخستین بار نرخ مالیات بر تولید را در سال گذشته ۵ درصد و امسال ۷ درصد کاهش داده است و همچنین به منظور کاهش هزینه‌های اصناف، امسال مالیات مقطوع نیمی از اصناف صفر بوده است.