با وجود پیشرفت‌های وسیع در علم پزشکی هنوز ماده‌ای که بتواند به طور کامل جایگزین خون شود، ساخته نشده است؛ بنابراین برای درمان بیمارانی که به خون و فرآورده‌های آن نیاز دارند لازم است از افراد داوطلب، خون گرفته شود و پس از طی مراحل مختلف به مصرف بیماران برسد. از سوی دیگر هر فرآورده خونی برای مدت زمانی محدود و مشخص قابل نگهداری است. مثلاً پلاکت در دمای ۲۲ درجه سانتیگراد، فقط تا ۳ روز قابل نگهداری است.
همین محدود بودن مدت نگهداری خون و فرآورده‌های خونی باعث می‌شود نیاز مراکز درمانی و بیماران به اهداکنندگان، دائمی و روزانه باشد و در نتیجه اهدای خون در سطح جامعه نیز باید مستمر باشد تا بتوان همیشه نیاز بیماران به خون را تامین کرد.
اهدای خون؛ عملی بی‌خطر و ایمن
اهدای خون یک عمل کاملا بی‌خطر و ایمن است. تمام داوطلبین اهدای خون پیش از اهدا مورد معاینه و مصاحبه پزشکی قرار می‌گیرند تا این اطمینان حاصل شود که اهدای خون برای داوطلب و خون اهدا شده برای گیرنده آن هیچگونه مشکلی ایجاد نکند. طی فرآیند اهدای خون نیز حجم معینی از خون دریافت می‌شود که دستگاه گردش خون به راحتی می‌تواند خود را با از دست دادن این حجم از خون بدون آن که مشکلی برای بدن اهداکننده ایجاد شود، تطبیق دهد.
با این حال درصد اندکی از اهداکنندگان خون ممکن است دچار واکنش‌های خفیف ناشی از اهدای خون مانند سرگیجه، سبکی سر، درد و کبودی ناحیه ورود سوزن به بازو شوند که به آسانی قابل پیشگیری و درمان است.
روند اهدای خون چگونه است؟
در هنگام مراجعه به سازمان انتقال خون مراحل زیر جهت اهدای خون انجام می‌شود:
۱. مرحله ثبت نام: در این مرحله ابتدا جزوه‌های آموزشی مخصوص به اهدا کننده ارائه می‌شود. بعد از مطالعه جزوه و تابلو‌های آموزشی، در صورتی که فرد شرایط اهدای خون را دارا باشد، با ارائه کارت شناسایی معتبر عکس دار (برای اهداکنندگان بار اول صرفا کارت ملی) از او ثبت نام به عمل می‌آید.
۲. مصاحبه و معاینه: در این مرحله پزشک پرسش‌هایی را در زمینه سوابق پزشکی، وضعیت فعلی و رفتار‌های شخصی مراجعه کننده مطرح می‌کند و معاینه مختصری از او بعمل می‌آورد. وزن، فشارخون، نبض و درجه حرارت اهداکننده اندازه‌گیری و ثبت می‌شود و در انتها برای ارزیابی کم خونی، آزمایش سنجش هموگلوبین خون صورت می‌گیرد.
در صورتی که اهدا کننده، کم‌خون باشد مجاز به اهدای خون نخواهد بود؛ بنابراین خانم‌های داوطلب اهدای خون نباید نگران کم خونی پس از اهدای خون باشند؛ زیرا پس از اهدای خون از این نظر مورد بررسی قرار می‌گیرند. این مرحله از اهدای خون جهت حفظ سلامت فرد اهدا کننده و گیرنده خون ارزش بسیاری دارد و با توجه به وجود دوره پنجره برای برخی بیماری‌ها، دقت و صداقت در پاسخ به این سؤالات اهمیت فوق العاده‌ای دارد.
۳. مرحله خودحذفی محرمانه: تمامی اطلاعاتی که از افراد دریافت می‌شود کاملا محرمانه خواهند ماند با این وجود ممکن است آن‌ها به دلیل ترس یا احساس گناه از گفتن بعضی از حقایق یا رفتار‌های خود خودداری کنند؛ به همین دلیل در این مرحله پرسشنامه‌ای به افراد داده می‌شود که در آن از آن‌ها پرسیده می‌شود: "آیا فکر می‌کنید بهتر است پس از انجام خونگیری از خون شما برای بیماران استفاده شود یا خیر؟ " در صورتی که پاسخ "استفاده نشود" را انتخاب و برگه را به درون صندوق بیاندازد به این ترتیب خون دریافت شده از چرخه انتقال خون حذف می‌شود. این راهکار تأثیر زیادی در افزایش میزان سلامت خون گردآوری شده دارد.
۴. مرحله خونگیری: ابتدا فرد روی تخت خونگیری قرار می‌گیرد. با محلول ضدعفونی کننده ناحیه داخلی آرنج ضدعفونی می‌شود و با استفاده از وسایل استریل، سوزن خونگیری را که به یک کیسه مخصوص متصل است به رگ ناحیه آرنج وارد می‌کنند. در آنجا که تمامی وسایل مورد استفاده استریل و یکبار مصرف هستند بنابراین به هیچ وجه خطر آلودگی فرد را تهدید نمی‌کند. در هر اهدای خون حدود ۴۵۰ میلی‌لیتر از خون فرد گرفته می‌شود یعنی با هر اهدای خون فقط یک کیسه خون می‌توان اهداء کرد. مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک کیسه خون به اندازه کافی پر شود حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه است.
۵. مرحله استراحت و پذیرایی: پس از پایان خونگیری فرد به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه روی تخت استراحت می‌کند و در خونگیری از اهداء کننده خون مراقبت می‌شود. معاینه، خونگیری و استراحت حدود ۲۰ تا ۲۵ دقیقه طول می‌کشد.
بعد از اهدای خون چه اقداماتی باید انجام دهیم؟
۱. پس از اتمام خونگیری بازوی خود را چند دقیقه بالا نگه داشته و بر روی محل خونگیری فشار دهید.
۲. چند دقیقه در حالت درازکش و سپس نشسته استراحت کنید، بدن شما به این زمان نیاز دارد تا خود را با حجم خون اهدایی تطبیق دهد.
۳. برای بلند شدن از روی تخت خونگیری از فشار بر بازویی که از آن خونگیری شده پرهیز کنید.
۴. بلافاصله پس از انتقال به سالن پذیرایی آب میوه و مواد خوراکی سبک مصرف کنید.
۵. با مسئول ترخیص جهت اندازه گیری مجدد تعداد نبض و میزان فشارخون همکاری کنید.
۶. چسب محل ورود سوزن را تا ۴ ساعت برندارید.
۷. برای حمل کیف و وسایل خود، از بازویی که خونگیری انجام شده استفاده نکنید.
۸. حداقل تا یک ساعت پس از اتمام فرآیند خونگیری از مصرف دخانیات خودداری کنید.
۹. تا ۴ ساعت پس از اهدای خون از بلند کردن و حمل اشیاء سنگین با دستی که از آن خونگیری شده خودداری کنید.
۱۰. تا ۲۴ ساعت پس از اهدای خون ورزش و فعالیت‌های بدنی سنگین انجام ندهید (پیاده‌روی مانعی ندارد).
در چه شرایطی از اهدای خون منع می‌شویم؟
دلایل مختلفی برای منع موقت اهدای خون وجود دارند که عبارتند از:
۱. ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مانند سرماخوردگی و آنفلوانزا
۲. اقدامات دندانپزشکی اخیر حداکثر تا ۷۲ ساعت
۳. مصرف برخی دارو‌ها مانند آنتی بیوتیک‌ها، آسپرین، دریافت واکسن و...
۴. حالات خاص مانند بالا و پائین بودن فشار خون، بارداری، شیردهی، سقط جنین و...
۵. داشتن برخی رفتار‌های پرخطر مانند ارتباط جنسی حفاظت نشده، حجامت، خالکوبی، طب سوزنی و سوراخ کردن گوش.
بنابر اعلام سازمان انتقال خون، در معافیت موقت، افراد موقتاً از اهدای خون معاف می‌شوند. یعنی فرد در مراجعه فعلی خود نمی‌تواند خون اهدا کند، ولی می‌تواند پس از سپری شدن مدت زمانی معین که طول آن بسته به علت معافیت متفاوت است، دوباره برای اهدای خون مراجعه کند.
شرایط اهدای خون
۱. حداقل سن ۱۸ سال تمام و حداکثر ۶۵ سال
۲. حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم
۳. فواصل اهدای خون هر ۸ هفته یکبار مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یک سال برای آقایان از ۴ بار و برای خانم‌ها از ۳بار تجاوز نکند.
۴. همراه داشتن اصل کارت شناسایی (شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه و برای اهداکنندگان بار اول کارت ملی الزامی است)
درصورت وجود سابقه مواردی همچون آلرژی‌ها، مصرف دارو، سابقه بیماری‌های قلبی و عروقی، ریوی، کلیوی و کبدی، سابقه تزریق خون و فرآورده‌های آن، سابقه غش، صرع و تشنج، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه اعمال جراحی، سابقه رفتار‌های پر خطر (تماس جنسی خارج از چارچوب خانواده)، سابقه خالکوبی، حجامت و تاتو، سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده، مسافرت به مناطق آندمیک مالاریا و ... حتما پزشک انتقال خون را در جریان قرار دهید.
گروه های خون با هم متفاوت است، بعضی وقت ها فرد گیرنده به اصطلاح پزشکی خون را پس می زند، برای همین اقدامات قبل از اهدای خون لازم است مثل آزمایش.