سیستان و بلوچستان دیار مردان و زنان ولایی دارنده بزرگترین افتخار تاریخی به عنوان نخستین خونخواهی در شهادت سرور آزادگان جهان حضرت امام حسین (ع) و یاران گرانقدر ایشان همه ساله در ایام محرم یکپارچه سیاه پوش و عزادار میشود و مردم ولایتمدار آن از قرن‌ها پیش با برگزاری آیین‌های ویژه سوگواری عشق و ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت نشان می‌دهند.
آیین‌های سوگواری محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی یکی از باشکوه‌ترین و عظیم‌ترین مراسم در ایران بشمار می‌رود که با گذشت بیش از هزار سال هنوز هـم به صورت زنـده و پویا در حیـات اجتماعی ما جریان دارد و منشا تحولات و هنجارآفرینی فراوانی در کنش‌های فردی و اجتمـاعی شده است.
تاربخ و تمدن کهن اقوام ساکن در سیستان و بلوچستان و عشق و علاقه مردمان این دیار به ائمه اطهار (ع) سبب شد در مدت کوتاهی پس از واقعه تلخ کربلا وقتی خبر به گوش مردم سیستان رسید جان برکف برای خونخواهی امام حسین (ع) مهیا شده و با قیامی اسلامی و مقتدرانه حاکم ملعون وقت سیستان را که اتفاقا برادر ابن زیاد بود فراری داده و نخستین قیام به خونخواهی سرور و سالار شهیدان را در تایخ ثبت کردند، عزاداری در شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفای ایشان از همان روز‌های نخست بعد از واقعه کربلا و روز عاشورا در این منطقه آغاز شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان به بیان آئین‌های سنتی عزاداری ماه محرم در منطقه سیستان پرداخت و بیان کرد: مراسم سیاپوشی، مشعل‌گردانی، علم گردانی، گل‌دسته و تابوت‌گردانی، سقایی، شووی یا شبی‌گردانی، چاووشی، سینه‌زنی ودورخوانی، زنجیر زنی، روضه‌خوانی زنان و نذورات مختلف پخت حلیم و شعله زرد از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم است.
علیرضا جلالزایی افزود: در عزاداری تاسوعا و عاشورا که از بامداد آغاز و تا عصر ادامه دارد هیات‌ها با حرکت از مقابل حسینیه‌ها و تکایا با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به سمت امامزاده‌ها وگلزار شهدا هر منطقه رفته و در این محل به عزادارای می‌پردازند.
او یکی از رسوم سیستانی‌ها را «چووه شی یا چاووشی» عنوان کرد و گفت: در اجرای این مراسم عموما یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن‌انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا را می‌خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه‌زنی و شروع مراسم می‌کند.
این مقام مسئول تصریح کرد: در بین سیستانی‌ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه‌ها، دسته‌های عزا به صورت سینه‌زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند، آنچه در این بین خیلی مهم و حزن‌انگیز است زمان رسیدن دو دسته زنجیرزنی به هم است که مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت «بحث و بیت» اجرا و همچنین به همدیگر بابت عزای حسینی تسلیت می‌گویند که این صحنه بسیار حزن‌انگیز است.
او ادامه داد: در سیستان اکثرا تا روز دهم غذا‌های نذری مردم را «قلور» تشکیل می‌دهد و در روز عاشورا با «قیمه» از سوگواران پذیرایی میشود، همچنین در این شب مردم به مساجد می‌روند و چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و در نور شمع به سوگواری می‌پردازند و با شله زرد و آش رشته از سایر عزداران پذیرایی می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان یکی از آئین‌های مردم سیستان را در ظهر عاشورا «خیمه سوزان» دانست و گفت: دراین آیین تعزیه حادثه عاشورا به یاد مظلومیت و غربت سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و ۷۲ یار باوفایش به اجرا در می‌آید و عزاداران در سوگ این حادثه عظیم اشک ماتم می‌ریزند.
او یکی از مهم‌ترین بخش‌های این آیین را «تابوت‌گردانی» عنوان و تصریح کرد: تابوت گردانی در نقاط مختلف کشور در اشکال و صورت‌های گوناگونی دیده میشود، به گونه‌ای که میتوان گفت بر اثر اشاعه فرهنگی، این آیین گسترش یافته و متناسب با محیط، شکل و نام خاصی به خود گرفته است، این رسم به عنوان یکی از مواریث فرهنگی طی دوران متمادی به تدریج شکل گرفته و به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
جلالزایی اظهار کرد: سقاخوانی (یعنی در یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه‌ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب کردن) و علم و علامت‌گردانی را از دیگر رسوم مردمان این خطه دانست.