پدیده خشکسالی موجب به هم خوردن توازن در وضعیت منابع آب و تشدید بی آبی، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب می‌شود و این اتفاق بیشتر زمانی که تبخیر سطحی از حد معمول تجاوز کند، بروز پیدا می کند.
شهرستان گناباد از حدود ۲۰ سال پیش درگیر بحران خشکسالی بوده است که در یک سال گذشته بر دامنه و عمق آن افزوده شده است و این معضل بیش از همه بخش ها بر حوزه های کشاورزی، دامداری، محیط زیست و منابع طبیعی منطقه تاثیر منفی گذاشته است.
خشکسالی علاوه بر وارد کردن خسارتهای زیاد به این بخش ها، موجب افزایش مهاجرت روستاییان به شهر گناباد و یا از این شهرستان به دیگر نقاط استان خراسان رضوی و کشور شده است.
تشدید تنش آبی در گناباد
کمبود بارندگی و کمبود منابع آبی و از طرفی افزایش دمای هوا، موجب تنش آبی در شهرستان گناباد در تابستان سال جاری شده است.
مجموع بارندگی این شهرستان در نیمه نخست سال آبی جاری ۸.۴۲ میلیمتر، یعنی ۷۵ درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل آن و ۵۴ درصد کمتر از متوسط ۳۰ ساله اخیر بوده است.
همچنین از مجموع ۷.۹۰ میلیمتر بارش سال جاری، ۴.۴ میلیمتر، یعنی بیش از نصف آن در سه روز نخست فروردین روی داده که این حجم بارندگی در مدت کوتاه کمک چندانی به تغذیه منابع آبی شهرستان نکرده است و در اردیبهشت و خردادماه نیز تنها یک میلیمتر بارندگی در گناباد ثبت شده است.
این مساله موجب شده که گناباد در شمار پرتنش ترین شهرستان های خراسان رضوی از نظر آبی و نبود توازن در تولید و مصرف آب قرار گیرد.
آب مورد نیاز شهرستان گناباد از ۴۳۹ حلقه چاه با حجم برداشت سالیانه ۷۶ میلیون متر مکعب، ۳۰۶ رشته قنات با حجم تخلیه سالیانه ۲۶.۸ میلیون متر مکعب و ۹۹ دهنه چشمه با حجم تخلیه سالیانه سه میلیون متر مکعب تامین می شود.
رییس امور منابع آب گناباد با اشاره به اینکه معضل خشکسالی موجب کاهش شدید و خشکی کامل برخی منابع آبی این شهرستان شده است، تصریح کرد: خشکسالی ۲۰ سال گذشته مجموع سفره های آب زیرزمینی شهرستان گناباد را با افت مواجه کرده است و این روند کاهشی همچنان ادامه دارد.
پیشروی جبهه آب شور از مصادیق بارز ادامه خشکسالی، کمبود بارندگی و بهره برداری غیر اصولی از چاههای آب کشاورزی در گناباد است
احمد تمامگر گفت: ۷۰ درصد از ۶۰۰ قنات فعال گناباد در بستر رودخانه با وابستگی زیاد به بارندگی هستند که با استمرار معضل خشکسالی، با کاهش شدید آبدهی مواجه شده اند.
وی پیشروی جبهه آب شور را از مصادیق بارز ادامه معضل خشکسالی و کمبود بارندگی و بهره برداری غیر اصولی از چاههای آب کشاورزی در گناباد دانست و افزود: نصب شمارشگرهای حجمی هوشمند برای کنترل برداشت از چاههای آب کشاورزی شهرستان از سال ۱۳۹۶ در دستور کار قرار گرفت و تاکنون ۹۵ درصد چاههای شهرستان بدان مجهز شده اند.
مدیر امور آب و فاضلاب گناباد نیز اظهار داشت: شهر بیدخت از توابع این شهرستان هم اکنون با تنش آبی مواجه است و با تنظیم فشار آب و حفر چاه در حال مدیریت آب آن هستیم.
مجید اکرادی ادامه داد: برای رفع مشکل آب شهر روشناوند نیز سه حلقه چاه اجاره و وارد مدار کرده ایم ولی مشکل اصلی در این شهر وجود تعداد زیادی دام سنگین و سبک و مه پاشی باغهای پسته با آب شرب است.
وی بیان کرد: بخش کاخک گناباد نیز با ۱۸ روستا و سه هزار و ۵۰۰ مشترک آب، به دلیل ثابت نبودن جمعیت و ییلاقی بودن منطقه با افزایش میزان مصرف آب روبه رو است.
اکرادی افزود: برای کاهش مشکل تامین آب بخش کاخک یک حلقه چاه در حال رسوب گیری است که در آینده نزدیک وارد مدار می شود.
مدیر امور آب و فاضلاب گناباد گفت: برای کاهش مصرف آب، انشعاب های بخش صنعتی کاخک قطع شده و آب مورد نیاز آنها توسط تانکر تامین می شود.
وی افزود: تجهیز هر حلقه چاه آب برای استفاده به حداقل سه میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
استمرار خشکسالی موجب ناپایداری بخش کشاورزی گناباد شده است
مسوول مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گناباد گفت: تغییرات اقلیمی از حدود ۱۰۰ سال پیش به دلیل گرم شدن تدریجی کره زمین آغاز و از ۲۰ سال پیش در مناطقی مانند گناباد تشدید شده که نتیجه آن کاهش بارندگی و خشکسالی در این منطقه بوده است.
یدالله قیصری افزود: افزایش جمعیت، کمبود بارندگی و منابع آبی و کاهش کشت برخی محصولات کشاورزی در نقاط مختلف موجب ناپایداری بخش کشاورزی شده است لذا باید با برنامه ریزی صحیح و تعادل بخشی بین تولید و مصرف، این معضل را کاهش داد.
خشکسالی و کمبود شدید بارندگی در سال های اخیر موجب کاهش ۵۰ درصدی میزان محصولات زراعی آبی گناباد و ۹۰ درصدی محصولات دیم این شهرستان شده است.
معاون مدیریت جهاد کشاورزی گناباد هم گفت: تغییرات اقلیمی و افزایش دمای هوا باعث افزایش سرعت رشد گیاهان می شود و با کاهش دوره رشد، میزان تولید محصول کاهش می یابد از طرفی افزایش دمای هوا و نبود سرمای مناسب بر گل دهی محصولات تاثیر منفی دارد.
حسین زارع حسینی افزود: خشکسالی، کمبود منابع آب، افزایش ریزگردها، شوری آب و به دنبال آن افزایش آفتها موجب شده برخی محصولات کشاورزی در سالهای گذشته در گناباد بازدهی لازم را نداشته و به ثمر ننشینند و زمان کشت برخی محصولات مانند گندم از هفت به سه سال کاهش یافته است.
وی با اشاره به اقدامات مدیریت جهاد کشاورزی گناباد برای کاهش این معضل گفت: برخی محصولات کشاورزی کم آب طلب با بازدهی بهتر در یک دوره زمانی مشخص جایگزین شده اند و برای کاهش خسارت ناشی از آفات نیز ضمن استفاده از روشهای بیولوژیک، دوره های آموزشی برای کشاورزان برگزار می شود.
معاون طرح و برنامه مدیریت جهاد کشاورزی گناباد نیز گفت: خشکسالی و کمبود شدید بارندگی در سال های اخیر موجب کاهش ۵۰ درصدی میزان محصولات زراعی آبی و ۹۰ درصدی محصولات دیم در این شهرستان شده است.
اسماعیل قربانی افزود: استمرار خشکسالی در بخش دامی نیز تولید شیر و گوشت را ۳۰ درصد و تولید علوفه مراتع را ۹۰ درصد کاهش داده است.
وی کاهش بالغ بر ۵۰ درصدی تولید عسل در زنبورستان ها را از دیگر تاثیرات خشکسالی در بخش کشاورزی گناباد دانست.
خسارت بیش از ۸۰ درصدی خشکسالی به محیط زیست گناباد
خشکسالی و کمبود شدید بارندگی سالهای اخیر افزون بر ۸۰ درصد به گستره ۴۱۰ هزار هکتاری مناطق حفاظت شده و شکارممنوع محیط زیست گناباد خسارت وارد کرده و برخی از مراتع و چشمه‌های آب مناطق حفاظت شده این شهرستان نظیر "هلالی و هنگام" را به طور کامل خشکانده است.
رییس اداره حفاظت محیط زیست گناباد گفت: خشکسالی ۱۸ سال گذشته موجب حذف چند گونه جانوری از جمله پلنگ از عرصه های محیط زیست این منطقه شده و زیست دیگر گونه های جانوری شهرستان نظیر قوچ، میش، کل، بز، آهو، روباه، گرگ و کفتار و انواع خزندگان و پرندگان نظیر هوبره، کبک و غیره را نیز در معرض تهدید جدی قرار داده است.
خشکسالی موجب حذف چند گونه جانوری از جمله پلنگ از عرصه های محیط زیست گناباد شده است
محمد یوسف نژاد، آبرسانی با تانکر و تامین علوفه خشک برای گونه های جانوری محیط زیست را یادآور شده و افزود: ۲ مخزن ذخیره آب برای تامین آب وحوش و گونه های جانوری در این عرصه ها طی سه سال قبل ایجاد شد.
استفاده از ظرفیت خیران برای کاهش تبعات معضل خشکسالی
استفاده از ظرفیت مشارکتهای مردمی و تشکلهای مردم نهاد در بخشهای مختلف لازمه موفقیت و پیشبرد اهداف و ماموریتها به شمار می رود و برای کاهش تبعات خشکسالی هم بهره گیری از این پتانسیل ضروری است.
یک کارشناس امور آب و فاضلاب شهری گناباد، استفاده از ظرفیتهای واقفان و خیران را برای تامین منابع آبی و کاهش تبعات خشکسالی و کمبود منابع آبی و الگوسازی مصرف بهینه آب مهم دانست.
هادی حیدرنیا افزود: اصلاح و بهسازی شبکه آب شرب شهری و استفاده از شیوه های نوین آبیاری در کشت و توسعه فضای سبز شهری مهم است و باید مورد توجه مسوولان و متولیان ذیربط قرار گیرد.
معاون برنامه ریزی و هماهنگی امور عمرانی فرماندار گناباد نیز همگرایی و جلب مشارکت بخش های دولتی و خصوصی را یک ضرورت برای کاهش تبعات خشکسالی و کمبود منابع آبی برشمرد.
ابوالفضل شاکری گفت: بدون مشارکت مردم هیچ کدام از طرحهای ادارات و سازمانها برای کاهش اثرات خشکسالی تاثیرگذاری لازم را ندارد.
۲۳۱ هزار هکتار عرصه طبیعی گناباد نیازمند بیابان زدایی
۸۵ درصد از عرصه پنج هزار و ۹۰۰ کیلومتر مربعی گناباد را عرصه های منابع طبیعی تشکیل می دهد که چهار کانون فرسایش بادی با ۲۳۱ هزار هکتار در وضعیت بحرانی قرار دارد.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد از جمله اقدامات امسال این اداره برای کاهش تبعات خشکسالی و بیابان زایی در این شهرستان را هرس سرشاخه های خشک و آفت زده در سطح ۳۰۰ هکتار از جنگل ها، اجرای ۲۵ کیلومتر بادشکن در منطقه عمرانی، اجرای ۳۲۵ کیلومتر آبیاری سنواتی در مناطق عمرانی و نوده پشنگ و مدیریت رواناب در منطقه برگز در سطح ۲۰۰ هکتار برشمرد.
در مجموع ۶۰ هزار هکتار از مناطق بیابانی گناباد طی سالهای گذشته احیا شده است
مجتبی محرابی اظهار داشت: ۱۷ هزار و ۵۰۰ اصله نهال از گیاهان بیابانی شامل تاغ و قره داغ هم طی یک سال گذشته در این شهرستان تولید و در مناطق در معرض فرسایش بادی کاشته شده است.
وی افزود: عملیات احیا و اصلاح مناطق بیابانی و کنترل کانون‌های بحران فرسایش بادی و مدیریت هرز آب از طریق اجرای طرحهای بیولوژیک شامل بذرپاشی، نهال کاری و آبیاری سنواتی محور مهم طرحهای بیابان زدایی گناباد است.
وی اضافه کرد: با اجرای این طرحها در مجموع ۶۰ هزار هکتار از مناطق بیابانی گناباد طی سالهای گذشته احیا شده است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد گفت: ایستگاه تثبیت شن قوژد با مساحت چهار هکتار در فاصله هشت کیلومتری شمال شهر گناباد و در مجاورت روستای قوژد، سالانه هزاران اصله نهال مورد نیاز این شهرستان و مناطق همجوار را تولید می کند.
اجرای طرحهای آبخیزداری لازمه کاهش تبعات خشکسالی
رییس اداره منابع طبیعی گناباد گفت: نمی توان با خشکسالی به عنوان پدیده ای طبیعی مقابله و یا از ادامه آن جلوگیری کرد ولی باید تا حد امکان تبعات منفی آن را کاهش داد.
محرابی، اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوان داری را از ضرورتهای کاهش پیامدهای خشکسالی و افزایش پایداری خاک ذکر کرد.
وی خاطرنشان کرد: ۴۳۷ هزار هکتار از مناطق موثر برای اجرای فعالیتهای آبخیزداری در گناباد وجود دارد که با اجرای اقدامات موثر در آن سالانه از فرسایش ۷۰۶ هزار تن خاک در این مناطق جلوگیری می شود.
مرکز شهرستان گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد و استان خراسان رضوی قرار دارد.
منبع: ایرنا