خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند و ۹۵ هزار هکتار آن مستعد آبیاری نوین است و تنش دمایی و کم آبیاری دغدغه‌ای برای تولیدکنندگان این بخش تبدیل شده که گا‌ها موجب تنش‌های اجتماعی نیز شده است.
کارشناسان حوزه‌های مرتبط با آب و بخش کشاورزی ایجاد سامانه‌های آبیاری نوین و روش‌های جدید آبیاری را تنها راهکار برون رفت از پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی می‌دانند که در دولت سیزدهم توجه ویژه‌ای به این مهم شده است.
۹۵ هزار هکتار از اراضی خراسان شمالی مستعد اجرای طرح آبیاری نوین است که تاکنون این طرح در سطح ۴۱ هزار و ۷۰۰ هکتار اجرایی شده است که رقم قابل توجهی را شامل می‌شود که به نوعی تاکنون کمتر از نصف اراضی مستعد مجهز به سامانه‌ها شده‌اند.
روند اجرای این سامانه‌ها در استان کشاورزخیز خراسان شمالی در ۲ سال اخیر رو به رشد بوده است و با تخصیص ۳۵۰ میلیارد تومان اعتبار ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار تجهیز شد و ۲ هزار و ۷۰۰ هکتار نیز در دست اقدام است و امسال بهره برداری می‌شود.
حدود ۴۴ درصد از اراضی مستعد تجهیز به آبیاری نوین
خراسان شمالی با یک میلیون نفر جمعیت در شمال شرق کشور ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این میزان ۳۰۰ هزار هکتار زراعی و مابقی باغی است و بیش از ۸۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می‌کنند. بیشترین شاغلان استان در بخش کشاورزی اشتغال دارند، از مجموع اراضی این استان ۹۵ هزار هکتار مستعد آبیاری نوین است که تاکنون ۴۱ هزار و ۷۰۰ هکتار تجهیز شده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این خصوص گفت: تاکنون ۴۱ هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان به سامانه آبیاری نوین تجهیز شده است که از این میزان۲ هزار و ۵۰۰ هکتار در ۲ سال اخیر بوده است.
محمد محمدزاده اظهار داشت: طبق برآورد اولیه ۵۰ هزار هکتار از سطح اراضی کشاورزی این استان قابلیت اجرایی برای اجرای طرح‌های آبیاری تحت فشار را دارد که با احتساب اجرای طرح‌های آبیاری کم فشار این سطح به حدود ۹۵ هزار هکتار می‌رسد.
وی ادامه داد: پیش بینی شده است که تا سال ۱۴۰۷ سالانه حدود ۲ هزار و ۳۵۰ هکتار از اراضی کشاورزی زیر پوشش آبیاری نوین قرار گیرد که تحقق آن بستگی به تخصیص اعتبارات دارد.
محمدزاده افزود: در سال‌های اخیر دولت از اجرای سیستم آبیاری نوین در زمین‌های کشاورزی حمایت‌های خوبی داشته، به طوری که ۸۵ درصد هزینه‌ها از سوی دولت تامین می‌شود و کشاورز تنها ۱۵ درصد از هزینه‌ها را تامین می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: طبق برنامه ریزی باید سالانه حدود ۲ هزار هکتار از اراضی کشاورزی این استان مجهز به سامانه آبیاری شود که این مهم در طی ۲ سال اخیر به خوبی رقم خورده است.
تجهیز ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار در طی ۲ سال
بر اساس آخرین گزارش‌ها در استان یک میلیارد و ۶۲ میلیون متر مکعب حجم آب تجدید شونده در اختیار است که ۸۸ درصد در بخش کشاورزی، حدود ۲ درصد در بخش صنعت و خدمات و ۱۰ درصد در بخش آب آشامیدنی مصرف می‌شود، با توجه به سهم ۸۸ درصدی بخش کشاورزی از مصرف آب تولیدی در استان به منظور مقابله با بحران کم آبی، توجه به افزایش بهره‌وری در مصرف آب در این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از اقدام‌های مهم در افزایش بهره‌وری از آب در بخش کشاورزی اجرای سامانه نوین آبیاری است.
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان در ۲ سال اخیر با ۶۷ میلیارد تومان از محل اعتبارات استانی و سفر رییس جمهور مجهز به سامانه‌های آبیاری نوین شد.
سید ابراهیم سیدی اظهار کرد: در مجموع ۳۵۰ میلیارد تومان از محل اعتبارات استانی و سفر رییس جمهور در ۲ سال اخیر برای طرح‌های مصرف بهینه آب کشاورزی خراسان شمالی مصوب شده است که ۱۴۰ میلیارد تومان آن در سال ۱۴۰۱ اختصاص یافت.
وی افزود: امسال نیز ۵۷ میلیارد تومان از محل سفر برای ایجاد سامانه‌های آبیاری نوین و ۱۰ میلیارد تومان نیز از محل اعتبارات استانی برای ایجاد زیر ساخت‌های انتقال، ایجاد استخر و ارائه خدماتی از جمله توزیع انرژی جذب شد.
۲ هزار و ۷۴۳ هکتار در دست اقدام
صرفه جویی در مصرف آب، سرعت بالای رویش گیاه، بکارگیری کود همزمان با آبیاری، جلوگیری از رشد بی رویه علف‌های هرز، صرفه جویی در مصرف انرژی، برداشت راحت‌تر محصولات و افزایش کمی و کیفی محصولات، بخشی از مزایای به کارگیری روش‌های آبیاری نوین است و ضرورت دارد روش آبیاری نوین جایگزین روش‌های سنتی آبیاری در استان شود که در مناطق نیمه‌خشک کشور قرار دارد تا حفظ و تقویت محصولات کشاورزی در سال جهش تولید محقق شود.
سیدی در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: اینک اجرای طرح‌های آبیاری نوین در ۲ هزار و ۷۴۳ هکتار از سطح اراضی این استان نیز در دست اقدام است که با عملیاتی شدن آن جهشی در این راستا خواهیم داشت.
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: تلاش می‌کنیم تا اعتبارات ایجاد آبیاری نوین از محل سفر رییس جمهوری ۱۴۰۲ را جذب کنیم.
افزایش حدود ۱۶ درصدی راندمان آبیاری
دولت سیزدهم در زمینه اجرای سامانه نوین آبیاری اقدامات ارزشمندی را انجام داده است، اما برخی از بهره‌برداران به دلیل خرده‌مالکی اجرای سامانه نوین آبیاری برایشان توجیه ندارد و انتظار دارند دولت در کنار پرداخت تسهیلات برای اجرای سامانه نوین آبیاری به منظور تامین زیرساخت‌های لازم برای اجرای سامانه نوین آبیاری مانند ساخت استخر و تامین برق تسهیلات کافی در نظر بگیرد.
سیدی در خصوص مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی استان اضافه کرد: راندمان آبیاری در اراضی کشاورزی خراسان شمالی به طور متوسط ۳۳ تا ۳۵ درصد بود که با اجرای طرح‌های آبیاری نوین در مجموع به ۴۶.۵ درصد ارتقا یافت.
نسبت حجم آب ذخیره شده در ناحیه ریشه گیاه به حجم کل آب داده شده راندمان آبیاری گفته می‌شود که تحت تاثیر عواملی نظیر تلفات تبخیر، یکنواختی توزیع، تلفات نشت در سیستم و تلفات ناشی از آبیاری بیش از حد قرار دارد ومعمولا در روش آبیاری قطره‌ای و تیپ، راندمان کل آبیاری حدود ۷۰ درصد در نظر می‌گیرند.
وی تصریح کرد: راندمان آبیاری در طرح‌های کم فشار در اراضی کشاورزی خراسان شمالی ۶۵ و تحت فشار ۷۵ درصد برآورد شده است.
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: به ازای هر هکتار اجرای سامانه‌های آبیاری نوین تحت فشار سه هزار متر مکعب و به ازای هر یک هکتار در آبیاری کم فشار یکهزار و ۵۰۰ متر مکعب صرفه جویی آب می‌شود. وی خاطرنشان کرد:
وی اظهار کرد: بر اساس برآورد‌های انجام شده هر کیلومتر تجهیز اراضی کشاورزی به سامانه آبیاری نوین ۸۰ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد که باید اعتبارات ویژه‌ای به این بخش کشاورزی استان اختصاص یابد.
سیدی تصریح کرد: بیشتر طرح‌ها قابل مطالعه در این استان بزرگ و به صورت تجمیعی هستند که بیش از یک هزار هکتار مساحت دارند.
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود: قیمت سازه در اجرای طرح‌های آبیاری نوین در سال‌های اخیر افزایش یافته است و بهره برداران در تامین سهم بهره بردار هزینه‌های اجرای این طرح نیز مشکل دارند.
اختصاص ۶۱.۵ درصد اعتبارات به بخش آب‌وخاک
دولت سیزدهم با آسیب شناسی مسایل خشکسالی و کاهش منابع آبی، به حمایت ویژه از طرح‌های نوین آبیاری اقدام کرده تا این نعمت الهی به درستی مدیریت شود، از طرفی کم آبی و مصرف بی‌رویه و بدون مدیریت آب به عنوان میراث بجا مانده از گذشته و مهمتر از آن استمرار خشکسالی در استان، به چالش و زخمی عمیق بر پیکره بخش کشاورزی این دیار تبدیل شده است که ایجاد سامانه‌های نوین این چالش را مدیریت خواهد کرد.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: ۲ هزار میلیارد تومان از محل اعتبارات سفر رییس جمهور به کشاورزی استان مصوب شد که ۶۱.۵ درصد آن معادل یکهزار و ۲۳۰ میلیارد تومان مختص بخش آب و خاک است.
علی بهنام فر اظهار کرد: در مجموع اعتبار سفر ۸۰۰ میلیارد تومان از محل منابع ملی، ۸۰۰ میلیارد تومان سهم وزارت جهاد کشاورزی و ۴۰۰ میلیارد تومان نیز از محل منابع استانی در سالجاری برای توسعه بخش کشاورزی استان مصوب شده است.
وی افزود: این میزان اعتبار برای اجرای ۳۰ ردیف از طرح‌های کشاورزی هزینه می‌شود که ۶ ردیف آن مختص آب و خاک است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی تصریح کرد: از اعتبارات سفر۸۰۰ میلیارد تومان برای طرح‌های آب و خاک و ۴۳۰ میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های آبخیزداری اختصاص می‌یابد.
وی با بیان اینکه مدت پرداخت اعتبارات سفر رییس جمهور سه ساله است گفت: این میزان اعتبار برای رونق کشاورزی استان برای ایجاد سامانه‌های آبیاری نوین و طرح‌های آبخیزداری، آبخوانداری، مرمت و احیای قنات‌ها، انتقال آب با لوله، توسعه و نوسازی اراضی و آبرسانی به عشایر است.
بهنام فر خاطرنشان کرد: توسعه زیر ساخت‌های مجتمع‌های گلخانه‌ای و دامپروری، مرمت ایل‌راه‌ها، توسعه کشت گیاهان دارویی، پیگیری سنددار کردن اراضی کشاورزی، طرح کاداستر، توسعه نوغان‌داری، حمایت از طرح‌های پرورش اسب، کمک به شرکت‌های دانش بنیان و مطالعه ایجاد طرح‌های ماهی در قفس از جمله دیگر طرح‌هایی هستند که از محل این اعتبارات اجرایی می‌شوند.
خراسان شمالی با وسعتی بیش از ۲۸ هزار کیلومتر از شمال و شمال شرقی دارای مرز مشترک با جمهوری ترکمنستان است و این استان دارای ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی است که سالانه افزون بر یک میلیون و ۵۰۰ تن انواع محصولات زراعی، باغی و دامی در آن تولید می‌شود و علاوه بر تامین نیاز استان بخش زیادی به سایر استان‌ها از جمله تهران و مازندران حمل و بخشی نیز صادر می‌شود.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی؛ حدود ۸۲ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این استان مشغول به فعالیت هستند، این استان بیشترین درصد شاغل در بخش کشاورزی را دارد و سهم این بخش در استان ۱.۱ درصد از تولید ناخالص بخش کشاورزی کشور است و پُرواضح است که کشاورزی دارای مزیت نسبی و پیشران اقتصادی استان را تشکیل می‌دهد.
نگاه کلی به شرایط صنعتی استان نیز بیانگر این است که استان یک میلیون نفری خراسان شمالی با حدود ۴۰۰ واحد تولیدی جایگاه مناسبی در بین استان‌های دیگر ندارد و اگر برنامه ریزی برای توسعه استان شود، این بخش کشاورزی است که باید در اولویت برنامه‌های توسعه‌ای قرار گیرد.
فقدان دسترسی به ادوات کشاورزی، خشکسالی و گرانی نهاده‌های دامی، نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی فعال، کمبود نقدینگی و خرده مالکی سبب شده تا این شغل در زمره مشاغل سخت این روز‌های رکود اقتصادی محسوب شود.
اما سفر رییس جمهور و جمعی از اعضای هیات دولت روز پنجشنبه دوم تیرماه سال گذشته به خراسان شمالی و تصویب ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار توانست بسیاری از گره‌های کور بخش کشاورزی خراسان شمالی را باز کند.
منبع: ایرنا